Leopold Godowsky
Leopold Mordkhelovich Godowskiy Sr. (1870-yil 13- fevral,21-noyabr 1938-yil) Polshada tugʻilgan.Amerikalik pianinochi, bastakor va oʻqituvchi. U oʻz davrining eng mashhur ijrochilaridan biri hisoblangan.U boʻshashgan vazn va harakatni tejamkorlikni, pianistik texnikada qoʻllash haqidagi nazariyalari, keyinchalik Godowsky shogirdlari tomonidan targʻib qilingan.Masalan,Heinrich Neuhaus tamoyillari bilan mashhur edi.
U musiqa gigantlari orasida"Piano Buddasi"sifatida eʼlon qilingan.[1] Ferruccio Busonining taʼkidlashicha, u va Godovskiy „ Frans Listdan keyin klaviatura yozuviga biron bir muhim narsa qoʻshgan yagona bastakor“.
Godovskiy bastakor sifatida oʻzining Java Suite, Triakontameron, Passacaglia va Valzermasken kabi boshqa bastakorlar asarlarini transkripsiyalari bilan mashhur: bu sohadagi eng mashhur asari „Shopin Études boʻyicha 53 tadqiqot“(1894-1914).
Hayot
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Leopold Godovskiy Žasliayda (oʻsha paytdagi Vilna gubernatorligi, Rossiya imperiyasi, hozirgi Litva) yahudiy ota-onasi Merkinyelik Mordxel Godovskiy (1848-1872) va Xana-Sheyna Godovskiy(1848-1848-yillarda Gelnadan) oilasida tugʻilgan.Uning ota-onasi 1868-yil 4-dekabrda Širvintosda turmush qurishadi. Godovskiyning otasi, hurmatli feldsher, oʻgʻli tugʻilgandan atigi oʻn sakkiz oy oʻtgach, vabo epidemiyasiga duchor kelib, vafot etadi. Leopold Vilnyusda onasi va ota-onalari Lui va Minna Passinoklar tomonidan tarbiyalangan.
Uning isteʼdodi juda erta namoyon boʻladi.Besh yoshida Godowsky allaqachon pianino va skripkada chalish mahoratiga ega boʻlgan..U toʻqqiz yoshida birinchi kontsertini berdi.Koʻp oʻtmay Litva va Sharqiy Prussiya boʻylab gastrollarda boʻldi.[2]Bolaligida u bir qancha saboq olgan boʻlsa-da,Godowsky deyarli butunlay oʻzini-oʻzi tayyorlagan. Godowsky oʻzining "Retrospekt " avtobiografik parchasida shunday yozgan: Men [Frans] Liszt yoki boshqa biron bir buyuk odamning shogirdi ekanligimni haqiqat bilan aytishimdan juda xursand boʻlar edim.Lekin men unday emasman. Men hayotimda uch oylik dars olmaganman. Menga ikki yoshimdan oldin pianino chalganimni aytishgan. Menimcha, bu voqeani xayolparast oila qilgan. Men u yoki bu tarzda haqiqatga kafolat berolmayman. Menda gʻayrioddiy tajriba boʻlgan va bu sodir boʻlgandir. Hech kim menga notalarning ahamiyati va maʼnosini, klaviatura barmoqlaridan foydalanishni oʻrgatganmi yoki men oʻz bilimimni autodidaktik tarzda oʻrgandimmi, esimda yoʻq, lekin beshinchi yilimdan beri hech qanday yordam bermaganimni eslayman. Berlindagi Königliche Hochschule für Musik da Ernst Rudorff qoʻli ostida qisqa muddat oʻqiganidan soʻng, u Qoʻshma Shtatlarga joʻnab ketdi va u yerda 1884-yilda Bostonda ilk kontsertini berdi.[2][3]1885-86-yillarda Godovskiy oʻzining amerikalik karerasini davom ettirdi. U dastlab Nyu-York kazinosida oʻynadi, soʻngra 1886-yilda skripkachi Ovide Musin bilan AQShning shimoli-sharqiga va Kanadaga katta gastrol safariga ketishga tayyorgarlik koʻrdi. 1887-yilda u Yevropaga qaytib keldi va Parij va Londonda koʻplab kontsertlar berdi.Oxir-oqibat Kamil Sen-Saensning protejesi va doʻstiga aylandi.[3]
1890-yilda u Qoʻshma Shtatlarga qaytib keldi.Nyu-York musiqa kolleji xodimlariga qoʻshilish orqali pedagogik faoliyatini boshladi.[2]1891-yil 30-aprelda Godowsky bolalikda birga oʻsgan doʻsti Frida Saksga turmushga chiqdi [4]va turmush qurishning ertasiga AQSh fuqarosi boʻldi.[3] 1891-93-yillarda u Filadelfiyadagi Gilbert Reynolds Kombs nomidagi Broad Street konservatoriyasida oʻqituvchilik lavozimida ish yuritgan, soʻngra Chikagoga joylashib, Chikago konservatoriyasida dars bergan.[5]1890-yillarning oxiriga kelib Godowsky Shimoliy Amerikada juda mashhur edi. Tereza Karrenyo bilan birgalikda Godovskiy birinchi pianinochi boʻlib, sof mushak impulsidan farqli ravishda vazn yoʻqotish tamoyilini oʻrgatgan birinchi pianinochi edi. Xuddi shu oʻn yil ichida, Godovskiyning Shopin etyudlari boʻyicha birinchi tadqiqotlari tuzildi va nashr etildi. Keyinchalik Godovskiyning eng mashhur asarlaridan biri boʻlgan katta turkumning bir qismi boʻldi.1897-98-yillarda Godowsky 19-asrning butun repertuarini oʻrganuvchi sakkizta kontsertlar berib, oʻz shon-shuhratini yanada mustahkamlab oldi. 1900-yil 6-dekabrda Berlindagi Betxoven zalida boʻlib oʻtgan muvaffaqiyatli kontsert Godowskyning mavqeyini ancha oshirdi. U Berlinga koʻchib oʻtdi va yana vaqtini ijro etish, oʻqitish va har yili kontsert berish oʻrtasida taqsimladi.1909- yilda u Vena musiqa akademiyasida Busoning mahorat darslariga qatnashdi.U yerda 1914-yilgacha dars berdi. 1912-1914-yillarda Godowsky Qoʻshma Shtatlarda bir nechta kontsertlar berdi va u yerda oʻzining birinchi grammofon plastinalarini yaratdi.[2]
1914-yilda Birinchi jahon urushining boshlanishi uni Yevropadan haydab yubordi va u AQShga qaytib keladi.U yerda Nyu-York (1914—1916), Los-Anjeles (1916-1919) va Sietl (1919-1922)da yashadi. Nyu-Yorkka qaytishdan oldin 1920-yillarning katta qismi butun dunyo boʻylab gastrol safarlarida oʻtdi.Yevropa va Qoʻshma Shtatlardagi kontsert chiqishlaridan tashqari, Godowsky Janubiy Amerika va Sharqiy Osiyo boʻylab ham keng qamrovli gastrol safarlarida boʻldi.[5]
Kompozitsiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Godovskiy bastakor, pianinochi sifatida boshqa bastakorlardan ajralib turardi.U fortepiano asarlarini parafrazalari bilan mashhur boʻlib, u ajoyib kontrapunkt asboblari va boy xromatik uygʻunliklar bilan yaxshilagan. Uning ushbu janrdagi eng mashhur asari — 53<span typeof="mw:Entity" id="mwpg"> </span>Chopinning Études (1894-1914) boʻyicha tadqiqotlar, unda u turli xil usullardan foydalangan holda (allaqachon qiyin) asl etyudlarni oʻzgartiradi: qarama- qarshi ohanglarni kiritish, texnik jihatdan qiyin boʻlgan parchalarni oʻng qoʻldan chapga oʻtkazish, chap qoʻlda yakkaxon uchun butun asarni transkripsiya qilish, yoki hatto ikkita etyudni oʻzaro bogʻlash, chap qoʻl birini, oʻng qoʻlni boshqasini oʻynaydi.