Lyudmila Simonova
| Lyudmila Xristoforovna Simonova | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
14-mart 1838-yil |
| Vafoti |
12-mart 1906-yil (67 yoshda) Toshkent Turkiston general-gubernatorligi |
| Kasbi | yozuvchi, publisist, etnografchi |
Lyudmila Xristoforovna Simonova (tug‘ilganida Rebinder, Simonova birinchi turmushida, Xoxryakova ikkinchi turmushida; 1838—1906) — yozuvchi, publisist, etnografchi.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Otasi Samuil Xristofor Ivanovich Rebinder, titulli maslahatchi —eski zodagonlar oilasidan chiqqan bo‘lib, asli estlyandlik. Onasi — Orlov guberniyasi zodagonlaridan. Simonova juda erta yetim bo‘lib qoladi. U Smolniy institutining Aleksandr bilim yurtida (1857-yil bitiruvchisi) tarbiyalanadi O‘qishni tugatgach, Simonova Perm viloyatidagi singlisiga ko‘chib o‘tadi va u yerda Davlat mulk vazirligining obro‘li kishisiga turmushga chiqadi. Rasmiy revizorlik xizmat safarlarida eriga hamrohlik qiladi; Uralortidagi dehqonlar hayotini, Sibir hayoti va e’tiqodlarini kuzatish ishlarini olib boradi. Beva qolganidan keyin u (1864) Sankt-Peterburgga ko‘chib o‘tadi, telegraf idorasiga ishga kiradi va u yerda 14 yil faoliyat yuritadi. Ko‘p o‘tmay, u yana turmushga chiqadi, lekin eri aroqxo‘r bo‘lgani tufayli oilaviy hayoti yaxshi kechmadi, shundan keyin u yana beva (1876) qoladi[1] .
“Zamonaviylik varaqasi”da "Tumanimiz maktablarida hunarmandchilikni joriy etishning afzalliklari haqida bir necha so‘z" (1864) maqolasi nashr etilgan, shundan so‘ng uni institutda birga o‘qigan dugonasining eri A.I. Popoviskiy[2] "Jamoat-cherkovi xabarnomasi" jurnaliga taklif qiladi, Simonova u yerda jamoatchilik bo‘limini boshqaradi. 1876-yildan boshlab jurnalda Simonova yozgan maqolalari paydo bo‘la boshladi. “Jamoatchilik-cherkovi xabarnomasi”dan tashqari, uning maqolalari “Musavvir sharhi”, “Ish”, “Mish-Mish”, “Rus sayohatchisi”, “Kundalik sharh”, “Chashma” jurnallarida nashr etiladi. 1770-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab u asosan Simonova, ba’zida Xoxryakova taxallusi bilan ijod qila boshlaydi. U korrespondensiya, resenziya, ocherklar muallifi sanaladi. “Jamoatchilik-cherkovi xabarnomasi” da oq ruhoniylarning ahvoli to‘g‘risidagi bahslarda faol ishtirok etadi. Shuningdek, o‘zining hikoya va qissalarida Uralorti va Sibir qishloq ruhoniylarining o‘ta qashshoqligi va haq-huquqidan mahrum ekanliklari haqida yozadi. “Men cherkov hayotining har bir yangi muammolarini hikoya va ocherklarimda fantastik ruhda ifodaladim”, — deb Jamoatchilik-cherkovi xabarnomasi” bilan hamkorlik qilgan davrini keyinchalik yozuvchi yodga oladi[1] .
Uning o‘sha davrdagi "Yaroqsiz" (1879) hikoyasi o‘ziga xos rezonansga ega bo‘lib, beva qolgan ruhoniylarning ikkinchi nikohi muammosini qo‘zg‘atuvchi melodrama, dastlab syenzura tomonidan taqiqlangan edi, bu F. M. Dostoyevskiyning xayrixoh qiziqishini uyg‘otadi. U Simonova bilan 1876-yildan buyon tanish edi. Simonova "Aka-uka Karamazovlar" filmidagi Xoxlakovning prototipi hisoblanadi. Dostoyevskiy o‘z hikoyasida "Yozuvchining kundaligi" (1876) ning "Bolalik hayotidan anekdot" bobida foydalangan.
Sibir Rossiyaga qo‘shilishining 300 yilligi munosabati bilan Simonova ko‘p qabilali (vogullar, ostyaklar va boshqalar) hayotidan bir nechta hikoya va qissalarini “Sibir yovvoyi tabiati”, “Qadimgi ma’bud bilan vidolashuv” (1881), “O‘rmonda” (1882), “Laacha” (1883), “Rus yeri bo‘ylab” (1883), “Eze” (1884), “Ildiya” (1886), “Ochlik” (1884) boshqalarni nashr etadi: 1885-yildan rus geografiya jamiyati a’zosi, bosma manbalar va arxiv materiallari asosida Sibir qabilalari tizimini tavsiflashda ishtirok etadi. Bu mavzu Simonova ijodidagi asosiy mavzulardan biriga aylanadi va yozuvchi keyinchalik O‘rta Osiyoga kelib: "Chekkada (voqea-hodisa)" (1904), "Azret" (1906), "Rahmad" (1907) qissalarini yozadi[3] . Etnografik tafsilotlar bilan to‘yingan bu asarlar qashshoqlik, ochlik, epidemik kasalliklar, hokimiyat va rus sanoatchilari va ko‘chmanchilari tomonidan zulm bilan milliy chekka hayotining yoqimsiz manzarasini chizadi. Biroq, Simonova qabilalarning og‘ir ahvoliga tushib qolishining sababini, eng avvalo, o‘zlarining ongsizligi va qoloqligida deb hisoblardi; mustamlakachilik, uning fikricha, ne’mat, "sivilizasiya" bilan tanishish esa mavjud bo‘lgan barcha yomonliklarga barham berdi. Simonova ham xuddi shunday g‘oyalarni o‘zining "Yo‘qolib ketish xavf i ostidagi qabilalar" (1883), "Qabilalar qirilishi kerakmi?" "(1883) publisistik maqolalarida yoritib o‘tadi. Keyinchalik Simonova ijodida muhim o‘rinni ayollar masalasi egallaydi [1] . Turli ijtimoiy qatlamlarning oilaviy hayotini tahlil qilar ekan — zodagonlardan ("Umryo‘ldosh") va savdogarlardan ("xo‘jayin") oddiy aholi ("Qurbon")ligini biladi. Simonova hamma joyda zaif ayollarga zulm qilayotgan erkaklarning o‘zboshimchaligi va zulmkorligini ko‘radi. Umidsizlikka tushib qolgan uning qahramonlari yurak o‘ynoqi, o‘z joniga qasd qilish, erlaridan nafratlanish yoki ma’shuqa topib ko‘ngillariga tasalli berishdan nariga o‘tmaydi. Shundan keyin oilalar parokanda bo‘ladi, parchalanadi, bolalar ruhan va jismonan eziladi. Bunda Simonova har doim zamonaviy oilaning og‘ir shart-sharoiti uchun erkaklarni ayblagan[4] .
1886-yilda Simonova Xalq ta’limi vazirligiga o‘tadi va gimnaziyada nemis tili o‘qituvchisi bo‘lib, Toshkentga ko‘chib keladi. 1890-yilda Samarqanddagi Marin xotin-qizlar bilim yurtiga mudir etib tayinlanadi. 1900-yilda kasallik tufayli nafaqaga chiqib, Kyaxtada yashaydigan qizining oldiga ketadi. Bu yillarda u adabiy ijod bilan shug‘ullangan: mahalliy xalq og‘zaki ijodi, yaqinda sodir bo‘lgan tarixiy voqealarga guvoh bo‘lgan hikoyalarni to‘plagan: “Samarqandning bosib olinishi haqidagi hikoyalar” (1900), “Samarqand ruslar tomonidan bosib olinishi va guvohlarning yetti kunlik hikoyalari”(1904), "Sauran shahrining vayron bo‘lish afsonasi haqida" (1906); Kyaxta yaqinidagi mo‘g‘ullar va xitoylarning hayotini kuzatish natijalariga asoslanib, u "Chegarada" (1904)deb nom olgan bir qator ocherklarni yaratadi. 1904—1905-yillarda u to‘plangan asarlarini nashr etish uchun Sankt-Peterburgga jo‘naydi va u muvaffaqiyatsiz yakun topadi. Simonova Toshkentga qaytganiga ko‘p o‘tmay turib yurak yetishmovchiligidan vafot etadi [5].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Русские писатели 2007.
- ↑ Andoza:ВТ-ЭСБЕ
- ↑ Опубликована посмертно и завершена дочерью Симоновой ― писательницей В. К. Губаревич-Радобыльской.
- ↑ Например, по поводу романа «Спутница» анонимный рецензент «Русской мысли» писал: «По теории г-жи Симоновой выходит, что женщине, дабы не быть загнанной и забитой, необходимо обзавестись любовником, что вступиться за себя и „отвоевать свою жизнь“ может только такая женщина, которая потеряла честь, совесть, стыд… Такие книжки писать стыдно и читать стыдно, а давать их в руки молодых, неопытных или недостаточно развитых нравственно читательниц ― преступно» (1886).
- ↑ Русские писатели, 2007, с. 614..
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Бокова В. М. СИМОНОВА́ Людмила Христофоровна // Русские писатели, 1800—1917 : Биографический словарь / гл. ред. П. А. Николаев. — М. : Большая российская энциклопедия, 2007. — Т. 5 : П—С. — С. 612—614. — 800 с. — (Сер. биогр. словарей: Русские писатели. 11—20 вв.). — 5000 экз. — ISBN 5-85270-011-8. — ISBN 5-85270-340-8 (т. 5).