Mangʻistau (viloyat)

Mangʻistau viloyati
qozoqcha: *Маңғыстау облысы*
	Gerb;
	Gerb;
viloyat
Maʼmuriy markazi	Aqtau
Yirik shahari	Aqtau, Janaoʻzen
Asos solingan sanasi	1973-yil
Akim	Aydarbekov Alik Serikovich
Aholi (2013);	577,464; (3 % , (15-oʻrin)
Zichligi	3,5 kishi./km²
Millatlar tarkibi	qozoqlar 88 % ; ruslar 8,2 %
Dinlar tarkibi	musulmonlar, Xristianlar
Maydoni	165 642 km² (6,1 %, 7-oʻrin)
Balandligi; dengiz sathidan; Baland choʻqqisi; Eng past joyi	; ; 556 m; -132 m
Vaqt mintaqasi	UTC+5
Telefon kodi	+7 7292
Pochta indeksi	13 xxxx
Avtomobil raqami kodi	R, 12
Rasmiy sayti	http://www.mangystau.kz/index.php
Xaritada
43°52′0″N 52°0′0″E / 43.86667°N 52.00000°E

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Mangʻistau maʼnolari.

Mangʻistau viloyati (qozoqcha: Маңғыстау облысы), — Qozogʻiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. 1973-yil 20-martda Guryev (hozirgi Atiarau) viloyatidan ajralib chiqqan. Maydoni 165,6 ming km². Aholisi 577,464 kishi (2013). 1988-yilning 2-iyunida tarqatilib 1990-yilning 17-avgustida tarixiy „Mangʻistau“ degan nom bilan qaytadan viloyat boʻlib tashkil topdi. Viloyat markaizi — Aqtau shahri. Mangʻistau viloyati Qozogʻistonni dengiz bilan bogʻlaydigan yagona suv bekati bor.

Aholisi

Viloyat aholisi 2013-yilgi maʼlumot boʻyicha 547,424 kishiga yetdi. Viloyat aholisining milliy tarkibini quyidagi jadvaldan koʻrishingiz mumkin:

Viloyatning milliy tarkibi^[4]^[5]:
	Aholi soni 1989 yilgi	%	Aholi soni 1999 yilgi	%	Aholi soni 2010 yilgi	%
jami	332424	100,00 %	314669	100,00 %	446265	100,00 %
Qozoqlar	165043	49,65 %	247644	78,70 %	386069	86,51 %
Ruslar	106801	32,13 %	46630	14,82 %	38160	8,55 %
Ozarbayjonlar	4568	1,37 %	3407	1,08 %	4456	1,00 %
Ukrainlar	10159	3,06 %	4124	1,31 %	3290	0,74 %
Lezginlar	10366	3,12 %	2379	0,76 %	2433	0,55 %
Tatarlar	5163	1,55 %	2490	0,79 %	2191	0,49 %
Armanlar	1873	0,56 %	1308	0,42 %	1223	0,27 %
Qoraqalpoqlar	89	0,03 %	144	0,05 %	875	0,20 %
Chechenlar	4056	1,22 %	655	0,21 %	811	0,18 %
Koreyslar	816	0,25 %	716	0,23 %	802	0,18 %
Oʻzbeklar	937	0,28 %	394	0,13 %	612	0,14 %
Qirgʻizlar	325	0,10 %	323	0,10 %	484	0,11 %
Olmonlar	1136	0,34 %	554	0,18 %	436	0,10 %
Beloruslar	1697	0,51 %	612	0,19 %	427	0,10 %
Osetinlar	1111	0,33 %	338	0,11 %	314	0,07 %
Gurjinlar	690	0,21 %	215	0,07 %	279	0,06 %
Udinlar	284	0,09 %	241	0,08 %	266	0,06 %
boshqalar	17310	1,64 %	2495	0,83 %	3137	0,70 %

Viloyatda tugʻish koʻrsatkichi

Dunyoga kelganlar	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
ming kishi	8,086	9,385	9,898	11,248	12,201	13,348	14,236	14,676	16,025
1000 kishiga hisoblaganda	23.50	26.38	26.89	29.41	30.58	32.04	32.00	28.57	29.96

Geografiyasi

Mangʻistau viloyati Qozogʻistonning janubi-gʻarbida. Relyefi xilma-xil. Oʻrtacha balandlikdagi togʻ, qirlar, keng tekisliklar va okean sathidan past botiqlar uchraydi. Mangʻistau togʻlari (eng baland choʻqqisi Qaratau tizmasidagi Beshshoʻqi choʻqqisi 556 m) shimoli-gʻarbdan janubi-sharqqa tomon 150 km masofaga choʻzilgan. Viloyatning shimoliy Kaspiy boʻyi pasttekisligining janubiy chekkasi bilan band. Mangʻistau togʻlaridan janubi-sharqda Qozogʻistonda eng chuqur Qoragiyo (Botir) botigʻi joylashgan (—132 m). Viloyatning janubi-sharqiy qismini Ustyurt platosi egallagan. Bu yerda Mangʻistau neft havzasi joylashgan. Katta tabiiy gaz zahiralari ham bor. Temir rudasi, qoʻngʻir koʻmir, ohaktosh, mergel va boshqa foydali qazilma boyliklar ham koʻp. Tuproqlari, asosan, boʻz-qoʻngʻir tuproq. Shimol-gʻarb vajanubi-sharqiy qismida shoʻrxoklar va taqirlar keng tarqalgan. Shimol bilan janubda shuvoq va shoʻralar; Kaspiy dengizi sohillarida shoʻra va galofit oʻtlar oʻsadi. Hayvonlardan saygʻoq, boʻri, tulki, kemiruvchilardan yumronqoziq, qoʻshoyoq, qushlardan tuvaloq, qizgʻaldoq uchraydi.

Iqlimi va ichki suvlari

Iqlimi keskin kontinental va quruq. Yanvarning oʻrtacha harorati —3, —4°. Yozi juda issiq va quruq. Iyulning oʻrtacha harorati 26—27°. Maksimal harorat 45° ga yetadi. Yillik oʻrtacha yogʻin miqdori viloyat shimolida 150– 160 mm, janubida 100–110 mm. Yer usti suvlari kam. Faqat janubi-sharqidagina bir nechta koʻl bor. Kaspiy dengizining suvi quruklikka ancha kirib borgan. Qoʻltiqlarning suvlari shoʻr, ichish va texnika maqsadlarida foydalanishga yaramaydi. Yer osti suvi koʻp. Quduq suvlaridan keng foydalanilmoqda.

Hududiy boʻlinishi

2 ta viloyat ahamiyatiga ega shahar: Aqtau va Janaoʻzen.
5 ta tumandan iborat:

Qishloq xoʻjaligi

Qishloq xoʻjaligining asosini goʻsht-junga ixtisoslashgan qoʻychilik, tuyachilik va yilqichilik tashkil etadi. Bu yerda chorva mollari deyarli yil boʻyi yaylovlarda boqiladi. Dehqonchilik suyet rivojlangan. Maqat — Aqtau —— Uzen va Beyneu —— Qoʻngʻirot temir yoʻli Mangʻistau neftini va Oʻrta Osiyo paxtasini boshqa mamlakatlarga chiqarish imkonini beradi. Viloyatni Atirau, Astraxon va Turkmanboshi shaharlari bilan bogʻlaydigan dengiz yoʻlovchilar tashish transporti ham ishlaydi. Havo transporti viloyat markazi Aqtauni Olmaota, Aterov va Moskva bilan bogʻlaydi.^[6]

Sanoati

Mangʻistau viloyati Qozogʻistonning donor hududi boʻlib hisoblanadi. Neft va gaz konlariga boy, asosiy markazlari — Uzen va Jetiboy neft konlari. Oziq-ovqat ayniqsa baliq sanoati rivojlangan. Aqtau shahrida goʻsht kombinati, sut, kimyo, temir-beton konstruksiyalar zavodlari, qurilishda ishlatiladigan chigʻanoqtosh koni, suvni chuchuklashtirish qurilmasiga ega boʻlgan issiqlik va atom elektr stansiyalari, Bautino posyolkasida baliq ovlash kemalarini taʼmirlash zavodi, Yeraliyevo shaharchasida tikuvchilik fabrikasi bor.

Mangʻistau viloyati Kaspiy dengizining yoqasida joylashganligi va boshqa davlatlar bilan chegaradosh boʻlganligi sabab, yuk tashish yildan-yilga koʻpayib bormoqda. Viloyatda „Jer-Dengiz-Aspan“ rejasi ham yaxshi rivojlanib kelayapti. Viloyatning 2010-yilgi iqtisodiy koʻrsatkichlari:

Umumiy hudud mahsuloti — 1,422,9 mlrd tenge (5 oʻrin)
Korxona mahsulotlarining umumiy hajmi — 1647, 4 mlrd tenge (2 oʻrin)
Qishloq xoʻjaligining mahsuloti — 4,4 mlrd tenge (14 oʻrin)
Asosiy kapitalga quyilgan sarmoya — 372 mlrd tenge (3 oʻrin)
Parchalangan savdo koʻlami — 78 mlrd tenge (14 oʻrin)

Ijtimoiy soha

Viloyatda 117 kunduzgi umumiy bilim beruvchi maktab (qatnashuvchilar soni 88,1 ming), 13 kolledj (10,3 ming qatnashuvchi) 4 oliy oʻquv yurti (17,8 ming student) faoliyat yuritadi.

Manbalar

↑ Численность населения РК по областям, городам и районам Республики Казахстан на 1 июля 2013 года
↑ Mangʻistau viloyatining telefon kodlari
↑ Почтовые индексы Казахстана
↑ Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv (Wayback Machine saytida 2013-11-13 sanasida arxivlangan): Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) (Wayback Machine saytida 2011-08-16 sanasida arxivlangan)
↑ Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1 yanvarya 2010 goda^{[sayt ishlamaydi]}
↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[1] Численность населения РК по областям, городам и районам Республики Казахстан на 1 июля 2013 года

[2] Mangʻistau viloyatining telefon kodlari

[3] Почтовые индексы Казахстана

[4] Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv (Wayback Machine saytida 2013-11-13 sanasida arxivlangan): Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) (Wayback Machine saytida 2011-08-16 sanasida arxivlangan)

[5] Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1 yanvarya 2010 goda^{[sayt ishlamaydi]}

[6] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

k m t Mangʻistau viloyati
Markazi: Aqtau
Tumanlari	Beyneu • Qaraqiya • Mangʻistau • Munayli • Tupqaragʻan
Viloyat ahamiyatiga ega shaharlar	Aqtau • Janaoʻzen