Marius Katiliškis
| Marius Katiliškis | |
|---|---|
 Katiliškis tax. 1939 | |
| Tavalludi |
Albinas Marius Vaitkus 15-sentyabr 1914-yil |
| Vafoti |
17-dekabr 1980-yil (66 yoshda) Illinois |
| Fuqaroligi | Litva |
| Turmush oʻrtogʻi | Zinaida Nagytė-Katiliškienė |
Marius Katiliškis (tugʻilgandagi ismi Albinas Marius Vaitkus; 1914-yil 15-sentyabr — 1980-yil 17-dekabr) — litvalik yozuvchi.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Katiliškisning ota-onasi Litvaning shimoliy chegarasida joylashgan Žagariškiai shahridan edi. Boʻlajak yozuvchi Gruzdžiaida tugʻilgan, lekin bolaligi va yoshligini bir necha kilometr uzoqlikdagi Katiliškės qishlogʻida oʻtkazgan. U oʻn bir bolaning toʻqqizinchisi edi[1].
U Žagaredagi maktabda oʻqigan va otasining fermasida ishlagan. 1931-yilda Litva armiyasiga radio operatori sifatida xizmatga chaqirilgan[2]. Armiyadan qaytgach, 1994-yilda Pasvalis kutubxonasida ishlay boshlagan[3]. U 1941-yilda matematika oʻqituvchisi Elzė Avižonytėga uylangan.
1944-yilda nemis armiyasi Sharqiy frontdan chekinayotganida Katiliškis qisqa muddatli Vatan mudofaa kuchlariga qoʻshildi va Litvaning Seda shahrida Qizil Armiya bilan jang qildi. Uning Litvadan Germaniyaga chekinishi bilan bogʻliq baʼzi tajribalari oʻzining biografik romani „Išėjusiems negrįžti“ (tarjimasi „Oʻtganlar qaytib kelmaydi“) uchun asos boʻlib xizmat qildi. Sovet Ittifoqiga qaytarib yuborilishidan qoʻrqib, u oʻz ismini Marius Katiliškis deb oʻzgartirdi[2].
Katiliškis koʻchirilganlar joylashgan turli lagerlarida vaqt oʻtkazdi, koʻchirilgan litvaliklar uchun taniqli madaniyat markazi boʻlgan Frayburgda sanʼatni oʻrgandi, u yerda Liūne Sutema taxallusi ostida ijod qilgan shoira Zinaida Nagytė bilan tanishdi va unashtirildi. 1949-yilda u AQShga koʻchib oʻtadi hamda Nyu-York va Chikagoda yashaydi. U Chikagodagi turli fabrikalarda va oddiy ishlarda, jumladan Kimball Piano zavodida ishlagan[4]. Yozuvchi Illinoys shtatining Lemont shahri chekkasida oʻz uyini quradi va turli kasalliklarga (yurak xastaligi, siroz, siydik pufagi saratoni va oyoqlarda qon aylanishi bilan bogʻliq muammolar shunchalik ogʻir ediki, ularning ikkalasi ham gangrenaga aylandi va amputatsiyani talab qildi) chalinib, 1980-yilda vafotigacha shu yerda yashaydi[1].
Ijodi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Katiliškis tilga qiziqishi bilan ajralib turgan va eshitgan soʻzlari haqida yozib olish uchun yonida daftar va qalam olib yurardi. Uning tildan qanday foydalanishi haqida bir qancha ilmiy maqolalar yozilgan[5][6].
Uning boshqa asarlarining aksariyati Chikagoda nashr etilgan. Uning eng mashhur asari „Miškais ateina ruduo“ (1957) 1969-yilda Litva SSRda qayta nashr etilgan. Bu muhojir yozuvchilar orasida kam uchraydi. Ushbu kitob asosida yaratilgan film 1990-yilda chiqarilgan. Baʼzi tanqidchilar bu asarni litva tilida yozilgan eng yaxshi nasriy asar deb bilishadi[2] .
Katiliškisning kitoblari Amerika-Litva tashkilotlari, jumladan, Litva Ensiklopediya nashriyoti, Santara-Shviesa federatsiyasi va Litva Yozuvchilar Jamiyatining bir qator mukofotlari bilan taqdirlangan[7][2].
Bibliografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1948-yil — Prasilenkimo valanda (qisqa hikoyalar), Shvaynfurt, Germaniya: Vismantas
- 1951-yil — Paskendusi vasara (hikoyalar toʻplami), Rodney (Ontario), Kanada: Rūta
- 1952-yil — Užuovėja (qisqa hikoyalar), Chikago (Illinoys): Terra
- 1957-yil — Miškais ateina ruduo (roman), Chikago: Terra
- 1958-yil — Išėjusiems negrįžti (roman), Chikago: Terra
- 1963-yil — Šventadienis už miesto (qisqa hikoyalar), Chikago: Terra
- 1969-yil — Duobkasiai, Chikago: Litva tadqiqotlari pedagogika instituti
- 1969-yil — Miškais ateina ruduo (roman), Vilnyus: Vaga
- 1975-yil — Apsakymai, Willowbrook: Algimanto Mackaus knygų leidimo fondas
- 1993-yil — Pirmadienis Emerald gatvėje (tugallanmagan roman), Willowbrook, Illinois: Algimanto Mackaus knygų leidimo fondas
- 2022-yil — Miškais ateina ruduo, Flossmoor, Illlinois: Pica Pica Press
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Bukelienė, Elena (2005). "Marius Katiliškis. Biografijos bruožai" (lt). Žemgala I. ISSN 1648-7230. http://tekstai.lt/tekstai-apie-tekstus/102-k/6417-elena-bukeliene-marius-katiliskis-biografijos-bruozai-2005%7D.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Sprindytė, Jūratė „Katiliškis“ (lt). Šaltiniai. Lietuvių literatūros ir tautosakos institutas, Vilniaus universitetas. Qaraldi: 2021-yil 12-avgust.
- ↑ „Bibliotekos istorija“ (lt). Pasvalio M. Katiliškio viešoji biblioteka. Qaraldi: 2021-yil 12-avgust.
- ↑ Cidzikaitė, Dalia (2018). "(Ne)Kasdieniški liudijimai apie bendraamžius ir save" (lt). Darbai ir dienos 69: 120. doi:10.7220/2335-8769.69.6. ISSN 2335-8769. https://www.vdu.lt/cris/bitstream/20.500.12259/36797/1/ISSN2335-8769_2018_N_69.PG_117-127.pdf.
- ↑ Švambarytė-Valužienė, Janina (2017). "Tarmės įtaka Mariaus Katiliškio raštų kalbai" (lt). Acta Linguistica Lithuanica LXXVI. ISSN 1648-4444. https://etalpykla.lituanistikadb.lt/fedora/objects/LT-LDB-0001:J.04~2017~1517493969890/datastreams/DS.002.0.01.ARTIC/content.
- ↑ Kalnius, Petras (2015). "Etnografiniai pavadinimai Mariaus Katiliškio kūryboje - regioninės kultūros liudininkai" (lt). Žiemgala I. ISSN 1392-3781. https://etalpykla.lituanistikadb.lt/fedora/objects/LT-LDB-0001:J.04~2015~1509631077048/datastreams/DS.002.0.01.ARTIC/content.
- ↑ „Author : Marius Katiliškis“. Classic Lithuanian Literature Anthology. Qaraldi: 2021-yil 12-avgust.