Kontent qismiga oʻtish

Markaziy Osiyoda energetik inqiroz (2008)

Vikipediya, erkin ensiklopediya

2008-yilgi Markaziy Osiyo energetik inqirozi Markaziy Osiyoda energiya tanqisligidan kelib chiqqan. 1969-yildan beri eng sovuq boʻlgan 2007—2008-yillarning qattiq qishi bilan bir qatorda, oziq-ovqat va yoqilgʻi narxlarining yuqori boʻlishi ham aholi uchun koʻplab muammolarni keltirib chiqargan. Aholining koʻplab qatlamlarida gʻayritabiiy sovuq ob-havo sababli elektr energiyasiga boʻlgan talabning oshishiga olib kelgan va bu inqirozni yanada kuchaytirgan. Tojikistondagi vaziyat eng ogʻiri edi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti, NNT va Qizil Xoch va Qizil Yarim Oy jamiyatlari tomonidan hukumatlarga yordam berish uchun taxminan 25 million AQSH dollari yigʻish uchun xalqaro murojaatni boshlangan. Oʻsha davrda BMT 2008—2009-yillar qishida millionlab odamlar ocharchilikka duchor boʻlishidan ogohlantirgan edi[1].

Jahon banki qarzi va Tojikistonda narxlarning oshishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tojikistonga yordam yetkazib berish

2008-yil yanvar oyi boshida Tojikiston rasmiylari „hukumatga Jahon banki oldidagi qarzini toʻlashi uchun“ imkon berishi evaziga elektr energiyasi narxini 20 foizga oshirishni eʼlon qilgan[2]. „Barqi Tojik“ milliy elektr kompaniyasi vakilining soʻzlariga koʻra, cheklovlar yanada qattiqlashgan va 2010-yilgacha elektr energiyasi narxi oshishi belgilangan.

2008-yil aprel oyida Jahon bankining Yevropa va Markaziy Osiyo boʻyicha bosh iqtisodchisi Pradeep Mitra bayonot berib, inqiroz davrida eng qattiq jabr koʻrgan mamlakatlar uchun ijtimoiy yordamga koʻproq mablagʻ sarflashga va ijtimoiy dasturlarini „tashkil etish va amalga oshirishga“ chaqirgan[3][4].

Tojikistonda elektr taqchilligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2007—2008-yillarda sovuq qish, Tojikistonda yuk mashinasidan tushirilayotgan oziq-ovqat mahsulotlari

2008-yilning 13-yanvaridan boshlab koʻplab qishloqlar kuniga bir soatdan uch soatgacha elektr energiyasi bilan taʼminlangan va poytaxt Dushanbe tungi vaqtda turar-joylarga elektr energiyasini uzib qoʻygan[5]. 2008-yil 26-yanvarda Dushanbe koʻngilochar maskanlarni (jumladan, restoranlar, doʻkonlar, dorixonalar, bozorlar va hammomlar) elektr energiyasidan uzib qoʻydi, natijada koʻplab korxona va kompaniyalar bahorgacha yopilgan. Shaharda faqat katta elektr generator egalari, shuningdek, zavodlar yoki elektr uzatish liniyalariga noqonuniy ulangan odamlar energiyaga ega edilar[6]. Cheklov 10-fevralgacha belgilandi, ammo keyinchalik yana uzaytirilgan. Cheklovlardan davlat idoralari, kasalxonalar va yirik alyuminiy zavodi joylashgan Tursunzoda kabi sanoat shaharlari istisno qilingan. Dushanbe va boshqa shaharlarda markaziy isitish tizimi buzilgani sababli, koʻp qavatli uylarda yashovchilarning uylarini isitish uchun elektr energiyasidan boshqa imkoni yoʻq edi.

Qattiq qish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vaziyat sovuq ob-havo tufayli yanada ogʻirlashgan, qishning harorati −20 darajaga yetgan. Dushanbe aholisi bir nechta necha qavat koʻylak va qalin kiyib yurganini va barcha oila aʼzolari issiqroq holatda boʻlish uchun bir koʻrpa ostida uxlayotganini maʼlum qilingan[7]. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Jahon oziq-ovqat dasturi, shuningdek, oziq-ovqat xavfsizligi ham shahar, ham qishloq joylarida vaziyat yana ham keskin ekanligini eʼlon qilingan[8].

OAVni bostirish haqidagi daʼvolar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yil yanvar oyi oʻrtalarida davlat ommaviy axborot vositalari muammoni muhokama qilmayotgan edi[9]. Keyinchalik, fevral oyi davomida Gʻarb ommaviy axborot vositalarida elektr taʼminotidagi uzilishlar paytida chaqaloqlar shifoxonaning tugʻruqxonalarida vafot etgani haqida koʻplab xabarlar paydo boʻlgan. Tojikiston hukumati chaqaloqlar oʻlimiga elektr taʼminotidagi uzilish sabab boʻlmaganini daʼvo qilgan. Ayni davrda xalqaro yordam tashkiloti xodimlari va diplomatlar hukumatni favqulodda holat eʼlon qilishga chaqirgan. Inqirozni hal qilish jarayoni siyosiy rahbariyatning vakolatiga oid savollarni tugʻdirgan[10].

Ochlik haqida ogohlantirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yil 3-martda Tojikistonda inqiroz yumshagani maʼlum boʻldi: „Bugundan boshlab (hech boʻlmaganda keyingi qishki davrgacha) Dushanbeda elektr energiyasi bilan bogʻliq muammolar boʻlmaydi va joriy qish boshida joriy qilingan qatʼiy jadval bekor qilinadi“[11]. The Christian Science Monitor, neweurasia va boshqa ommaviy axborot vositalari kuzatuvchilari, vujudga boʻlgan oziq-ovqat yetishmovchiligi, keyinchalik sodir boʻlgan energiya tanqisligi tufayli ocharchilikka aylanishi mumkinligi bashorat qilishgan[12]. 10-oktyabr kuni BMT ekspertlari Tojikistonning 6,7 million aholisining deyarli uchdan birida 2008—2009-yillar qishidan omon qolish uchun yetarli oziq-ovqat yoʻqligini eʼlon qilgan[13].

Qirgʻizistondagi inqiroz

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qirgʻizistondagi elektrostansiya

Gidroenergetika resurslariga ham boy Qirgʻizistonda 2006—2007-yillar qishiga nisbatan sovuq havo tufayli elektr energiyasiga boʻlgan talab 10 foizga oshgan. Bu esa asosiy Toʻqtagʻul suv omborining qurib ketishiga olib kelgan[14].

Oʻzbekistondagi inqiroz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2007-yil dekabr oyining oxiridan boshlab, noodatiy ob-havo sababli Oʻzbekiston boʻylab koʻplab uy va korxonalarga gaz taʼminotini muzlatib qoʻygan. Natijada, gaz va elektr energiyasini uzluksiz taʼminlamayotganligi uchun hukumatga qarshi koʻplab namoyishlar va norozilik namoyishlari oʻtkazilgan[15]. Bu davrda Hukumatning munosabati turlicha boʻlgan. Hukumat vakillari Qoraqalpogʻistonda namoyishchilar bilan uchrashib, vaziyatni toʻgʻrilashga vaʼda bergan boʻlsa, mahalliy hukumat rahbari Hazoraspda bir ayolning shikoyatiga javoban uning koʻchasidagi barcha uylarning gazini uzib qoʻygan[16].

Oʻzbekistonda baʼzi odamlar isitishning „anʼanaviy usullari“ni qoʻllashga muvaffaq boʻldilar va aholi uylarini isitish va ovqat pishirish uchun daraxtlarni kesib tashlagani uchun ayrim qishloqlarda daraxtlar qolmagani xabar qilingan. Bu holatlar iqtisodiyotga kutilganidek salbiy taʼsir koʻrsatgan. Bu kesilgan daraxtlar mahalliy ipakchilik sanoati uchun zarur boʻlib, bu daraxtlarda yetishtirilgan mevalar koʻplab qishloq aholisi uchun asosiy daromad manbai hisoblanar edi[17].

Turkmaniston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkmanistonning ayrim viloyatlarida qishloq aholisi uylarni isitishning anʼanaviy turkman usuli boʻlgan saksovul oʻsimliklarini yoqib yuborishgan, chunki shaharlarda markaziy isitish tizimi yetarli darajada issiqlikni taʼminlay olmagan[18].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Tajikistan: Almost One-Third of the Population Is in Danger of Going Hungry This Winter | EurasiaNet.org“ (deadlink). 2009-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 10-oktyabr.
  2. ↑ Farangis Najibullah. „Tajikistan: Energy shortages, extreme cold create crisis situation“ (deadlink). EurasiaNet (2008-yil 13-yanvar). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  3. ↑ [1] (Wayback Machine saytida 2011-08-13 sanasida arxivlangan), UNIAN, April 16, 2008
  4. ↑ [2] (Wayback Machine saytida 2011-08-13 sanasida arxivlangan), UNIAN, April 16, 2008
  5. ↑ Farangis Najibullah. „Tajikistan: Energy shortages, extreme cold create crisis situation“ (deadlink). EurasiaNet (2008-yil 13-yanvar). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  6. ↑ Nafisa Pisarejeva. „Tajiks Pull the Plug on Cafés“. Institute for War and Peace Reporting (2008-yil 1-fevral). 2008-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 9-fevral.
  7. ↑ Farangis Najibullah. „Tajikistan: Energy shortages, extreme cold create crisis situation“ (deadlink). EurasiaNet (2008-yil 13-yanvar). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  8. ↑ Natalia Antelava.. „Tajikistan 'facing food crisis'“. BBC News (2008-yil 6-fevral). 2008-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 9-fevral.
  9. ↑ Farangis Najibullah. „Tajikistan: Energy shortages, extreme cold create crisis situation“ (deadlink). EurasiaNet (2008-yil 13-yanvar). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  10. ↑ Jyldyz Mamytova and Yaroslav Razumov. „Cold Snap Wreaks Havoc on Central Asian Power“. Institute for War and Peace Reporting (2008-yil 31-yanvar). 2008-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  11. ↑ Vadim. „Electricity crisis solved in Dushanbe“ (deadlink). neweurasia (2008-yil 3-mart). 2008-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ Vadim. „Hunger to replace energy crisis“ (deadlink). neweurasia (2008-yil 4-mart). 2009-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ „Tajikistan: Almost One-Third of the Population Is in Danger of Going Hungry This Winter | EurasiaNet.org“ (deadlink). 2009-yil 22-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 10-oktyabr.
  14. ↑ Jyldyz Mamytova and Yaroslav Razumov. „Cold Snap Wreaks Havoc on Central Asian Power“. Institute for War and Peace Reporting (2008-yil 31-yanvar). 2008-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  15. ↑ „Uzbekistan Sees Rare Protests Over Gas Shortage“. Institute for War and Peace Reporting (2008-yil 25-yanvar). 2012-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 9-fevral.
  16. ↑ „Uzbekistan Sees Rare Protests Over Gas Shortage“. Institute for War and Peace Reporting (2008-yil 25-yanvar). Qaraldi: 2008-yil 9-fevral.
  17. ↑ Farangis Najibullah. „Tajikistan: Energy shortages, extreme cold create crisis situation“ (deadlink). EurasiaNet (2008-yil 13-yanvar). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.
  18. ↑ Farangis Najibullah. „Tajikistan: Energy shortages, extreme cold create crisis situation“ (deadlink). EurasiaNet (2008-yil 13-yanvar). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 8-fevral.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Markaziy_Osiyoda_energetik_inqiroz_(2008)&oldid=5338309" dan olindi