McDonnell F-101 Voodoo

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

McDonnell F-101 Voodoo — Amerikaning uzoq masofali qiruvchi bombardimonchi havo layneri hisoblanadi.1957-yilda u 1943 km/soat tezlik bilan mutlaq jahon tezlik rekordini oʻrnatgan.

McDonnell XF-88
Kanada havo kuchlari McDonnell F-101 Voodoo

Umumiy maʼlumotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1946-yilda AQSh Harbiy-havo kuchlari strategik qoʻmondonligi asosan Convair B-36 ni kuzatib borish uchun moʻljallangan „chuqur qiruvchi“ deb nomlangan texnik topshiriqni eʼlon qilgan. Daʼvogarlardan biri 1947-yilda ishlab chiqila boshlagan McDonnell XF-88 prototipi boʻlgan. Ushbu samolyot ikkita Westinghouse dvigateli bilan jihozlangan boʻlib, ular fyuzelajning yon tomonlarida joylashgan va „Redan“ sxemasi boʻyicha qilingan quyruq qismiga ega boʻlgan. Ushbu samolyot 1948-yil 20-oktabrda oʻzining birinchi parvozini amalga oshirgan boʻlib, 1950-yilda takomillashtirilgan dvigatellar bilan jihozlangan ikkinchi prototipi ishlab chiqilgan. XF-88 juda kichik 35 graduslik 11,79 metr qanotga ega boʻlib, samolyotning uzunligi atigi 16,47 metrni tashkil qilgan. Samolyot dengiz sathida 1030 km/soat tezlikka koʻtarilgan va 4,5 daqiqada 10,670 metr balandlikka chiqqan. Biroq, jangovar radius 1368 km, amaliy shift esa atigi 10 980 metr boʻlgan qiruvchi uchun bu ijobiy natija boʻlmagan. Ushbu samolyotni ishlab chiqish dasturi 1950-yilda, AQSh Harbiy-havo kuchlari uzoq masofali ogʻir qiruvchi samolyotni yaratish rejalarini toʻxtatgandan soʻng qisqartirilgan.


Ammo atigi bir yil oʻtgach, ogʻir yoʻqotishlar natijasida Koreyadagi Boeing B-29 strategik bombardimonchi samolyotlari tomonidan tashilgan bu samolyot yana esga olingan. Xususan, McDonnell XF-88 dan butunlay yangi qiruvchi samolyot uchun asos sifatida foydalanishgan. Fyuzelaj uzunligi oshirilib, dvigatellar ikkita yangi Pratt-Whitneyga almashtirilgan, bu esa 1609 km/soat tezlikda 15,8 km yuqoriga chiqish imkonini yaratgan. Yangi koʻrinishga ega boʻlgan samolyot F-101 Voodoo nomi bilan mashhurlikka erishadi. Samolyot shu qadar muvaffaqiyatli boʻlganki, u „penetratsion qiruvchi“ tushunchasi oʻz ahamiyatini yoʻqotganidan keyin uzoq vaqt davomida razvedka va taktik yordam samolyoti sifatida xizmat qilgan. Prototip birinchi parvozini 1954-yil 29-dekabrda amalga oshirgan va tez orada F-101A nomi bilan ishlab chiqarila boshlagan. Ushbu turdagi jami 75 ta samolyot ishlab chiqarilgan va ulardan uchta taktik havo qoʻmondonligi eskadriliyasi tashkil etilgan(Tactical Air Command).

Keyingi variant ikki oʻrindiqli boʻlib, F-101B deb nom olgan. Ushbu samolyotlardan Havo mudofaasi qoʻmondonligi(Air Defense Command)ning 16 ta eskadroni tuzilib, jami 359 ta mashina konveyerdan chiqib ketgan. Bundan tashqari, ushbu modifikatsiyadagi samolyotlar Kanadaning uchta havo hujumidan mudofaa eskadronidan iborat boʻlgan. Yana bir modifikatsiya — F-101C, Taktik havo qoʻmondonligi (Tactical Air Command) tomonidan ishlatiladigan bir oʻrindiqli qiruvchi-bombardimonchi hisoblangan. U toʻqqizta eskadron bilan jihozlangan, ammo bu samolyotning faol hayoti nisbatan qisqa davrni tashkil etgan. Xususan, F-101C 1960-yillarning birinchi yarmida zamonaviyroq samolyotlar bilan almashtirildi. Shuningdek, bu tur Buyuk Britaniya va Germaniyada joylashgan.

RF-101 skautlari uchun Vetnam Demokratik Respublikasi havo hududida parvoz qilish jiddiy sinov boʻlib chiqqan[1]

Reconnaissance RF-101Cs birinchi marta 1962-yil Kuba raketa inqirozi paytida foydalanilgan.

„Voodoo“ 67-taktik razvedka qanoti Vetnam urushi paytida ishtirok etib, taxminan 35 000 ta parvoz amalga oshirgan. 39 ta samolyot yoʻqolgan va ulardan 33 tasi jangovar harakatlar chogʻida gʻoyib boʻlgan. 1967-yil 16-sentabrda Shimoliy Vyetnamda MiG-21 samolyotlari tomonidan ikkita F-101 urib tushirilgan[2]. 1970-yilga kelib F-101 qiruvchilari RF-4C skautlari bilan almashtirilgan[3][4].

Tayvanning RF-101 samolyotlari 1960-yillarda Xitoy bilan mojaro paytida razvedka parvozlarini amalga oshirgan. 1961-yilda bitta Voodoo Xitoyning MiG-17 qiruvchi samolyoti yonishi natijasida zararlangan va yongʻin natijasida yerga qulagan. Shuningdek, yana ikkita havo chegarasini buzuvchi Xitoyning J-6 samolyotlari (MiG-19) tomonidan urib tushirilgan[5][6].

Taktik va texnik xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

F-101A samolyotining sxemasi
Texnik xususiyatlari
Ekipaj: 2 (uchuvchi va radar operatori) Uzunligi
20,54 m Qanotlari kengligi: 12,1 m : Balandligi: 5,49 m : Qanot maydoni: 34,19 m² 1/4 : akkord chizigʻi boʻylab qayrilish: 36°36' : Qanotlar nisbati: 4.28 : Oʻrtacha aerodinamik akkord: 3,12 m : Qanot profili: NACA 65A007 qanot ildizi rejimi, NACA 65A006 qanot uchi rejimi : Shassi yoʻli: 6,07 m : Boʻsh vazn: 13 053 kg : Boʻsh ogʻirligi: 13 704 kg : Oddiy uchish ogʻirligi: 20,622 kg : Maksimal uchish ogʻirligi: 23 768 kg : Maksimal qoʻnish ogʻirligi: 16 103 kg : Ichki baklarda yoqilgʻining massasi: 6053 kg (Osilgan yoqilgʻi bakida + 2654 kg) : Yoqilgʻi baklarining hajmi: 7771 l (Osilgan yoqilgʻi bakida + 2 × 1703 l) : Quvvat qurilmasi: 2 × Pratt & Whitney J57-P-55 turbofan : Kuyishdan keyingi quvvat: 2 × 47,6 kN (4853 kgf) (maksimal) normal: 2 × 40,7 kN (4150 kgf) : Kuyishdan keyingi quvvat: 2 × 75,2 kN (7666 kgf) : Dvigatel uzunligi: 6,38 m : Dvigatel diametri: 1,03 m : Dvigatelning quruq ogʻirligi: 2365 kg : Parvoz xususiyatlari Maksimal tezlik: 1032 km/soat (0 m da), 1825 km/soat (10,5 km da) : Kruiz tezligi: 880 km/soat : Toʻxtash tezligi: 319 km/soat (oddiy uchish ogʻirligida) : Jang radiusi: 769 km : Osilgan yoqilgʻi baki bilan: 1228 km : Parom masofasi: 3110 km (Osilgan yoqilgʻi baki bilan) : Amaliy shift: 15 575 m : Koʻtarilish tezligi: 196,34 m/s : Koʻtarilish vaqti: 2,59 daqiqada 12192 m 5,60 m uchun 15240 m : Qanot yuki: 603 kg/m² (oddiy uchish ogʻirligida) : Ogʻirlik va tortish nisbati: 0,47/0,74 (maksimal/yondirgich bilan) : Maksimal operatsion ortiqcha yuk: + 6,8 g : Boshqariladigan raketalar: havo-havo raketalari: 2 × MB-1 (NAR) va 2 × GAR-1 yoki 6 × GAR-1.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Istoriya Aviatsii 2002-04 / D. Kondratkov — Rasplavlennoe nebo Vetnama /Aviatsiya v lokalnix voynax/ (6)
  2. ↑ „US Air-to-Air Losses in the Vietnam War“. 2017-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 11-yanvar.
  3. ↑ Hobson, Chris. Vietnam Air Losses, USAF, USN, USMC, Fixed-Wing Aircraft Losses in Southeast Asia 1961—1973. North Branch, Minnesota: Specialty Press, 2001. str.269
  4. ↑ "Vietnam Almanac", Air Force Magazine, September 2004, p. 57.
  5. ↑ „J-6“. 2014-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 11-yanvar.
  6. ↑ „PRC/Chinese Air-to-Air Victories since 1950“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 11-yanvar.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Knaack Marcelle „Vol. 1 Post-World War II Fighters, 1945-1973.“,. Encyclopedia of US Air Force aircraft and missile systems. Washington, D.C.: Office of Air Force History United States Air Force, 1978 — 134-157 bet. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=McDonnell_F-101_Voodoo&oldid=3574311" dan olindi