Kontent qismiga oʻtish

Mehmet Baransu

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Mehmet Baransu
Tavalludi 1977
Turkiya
Fuqaroligi Turkiya
Kasbi

Publisist

jurnalist
Turmush oʻrtogʻi Esra Baransu
Mukofotlari Sedat Simavi jurnalistika mukofoti sovrindori

Mehmet Baransu (talaffuzi: Mehmet Baransu, 1977-yilda tugʻilgan) — kurd jurnalisti va turkiyalik yozuvchi[1]. U avval „Aksiyon“ gazetasida ishlagan (1997 – 2000)[2]. Soʻngra "Taraf " gazetasining muxbiri lavozimida ish faoliyatini davom ettirgan. Mehmet Baransu 2009-yilda Sedat Simavi jurnalistika mukofoti sovrindori[3] bo’lgan. Turk harbiylari ustidan tergov olib borishi bilan yaxshi tanilgan. U Ergenekon mahkamalarining bir qismiga aylangan "Qafas harakati rejasi " haqida xabarni fosh etuvchi hujjatlarni eʼlon qilgan va 2003-yilda turk harbiy ofitserlari[4][5], 2010-yil yanvar oyida Balyoz bilan bogʻliq holda Baransu Istanbul Bosh prokuraturasiga toʻntarish rejasini tasdiqlovchi kompakt disklar, lentalar, bosma hujjatlar va qoʻlyozma yozuvlar bor chamadonni topshirgan[6]. Balyoz taqdim etgan dalillar Istanbuldagi ikkita masjidni portlatish, harbiy muzeyga hujum qilish va aybni diniy ekstremistlarga yuklash hamda turk samolyotiga hujum qilib, aybni Gretsiyaga yuklash rejalarini oʻz ichiga olgan edi. 2012-yil 21-sentyabrda 365 nafar gumonlanuvchidan 331 nafari qamoq jazosiga hukm qilingan, qolgan 34 nafari esa oqlangan. Uch nafar isteʼfodagi general „hukumatni kuch bilan toʻntarishga urinish“da ayblanib, umrbod qamoq jazosiga hukm qilingan, biroq keyinchalik ularning muddati 20 yilga qisqartirilgan. Turkiya Konstitutsiyaviy sudi 2014-yilning iyun oyida hukm qilingan gumondorlarning aksariyatining huquqlari buzilgan deb topilib, ulardan 236 nafarini zudlik bilan ozod qilish haqida qaror chiqarilgan. Qolganlari keyinroq qoʻyib yuborilgan. 2014-yil 3-noyabrda yangi sud jarayoni boshlandi. 2014-yil dekabr va 2015-yil fevral oylarida eʼlon qilingan hisobotlarda yoziliashicha ishdagi baʼzi dalillar uydirma ekanligi taʼkidlangan[6].

2010-yilda Baransu va uning rafiqasi Esra Baransuning telefonlari Turkiya jandarmeriyasi tomonidan tinglangani maʼlum boʻldi. Jandarmeriya Baransus telefonlarining IMEI kod raqamlarini soxta Kurdiston Ishchi partiyasi (PKK) gumondorlariga tegishli deb soxta koʻrsatib, telefon tinglashlari uchun order olgan[7][8]. Bu ishda ofitserning qoʻli boʻlgan va bu harakatlari uchun 2011-yilda besh yilga qamalgan ed[9]. Harbiy amaldor tomonidan yozilgan ovozli yozuvda Baransu boshqalarga ogohlantirish sifatida oʻldirilishi kerakligi aytilgan va 2011-yilda internetga joylashtirilgan[10].

Uning kitoblari orasida sobiq politsiya boshligʻi Hanefi Avjining qiynoqlar qoʻllagani va Devrimchi Karargah guruhi bilan aloqalar oʻrnatgani va Avjining hibsga olinishining oldini olish uchun Ergenekon haqidagi kitobini nashr etgani daʼvo qilingan[11]. Uning 2012-yilda chop etilgan „Pirus“ kitobida 2004-yilgi davlat toʻntarishiga ruxsat berish uchun Bosh shtab boshligʻi Hilmi Oʻzkoʻkni oʻldirish rejalari borligi daʼvo qilingan va AQSh rasmiylari ulardan xabar topganda bu rejalar barbod boʻlganini taxmin qilgan[12].

Taʼlimdagi faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baransu AQShda tahsil olgan.

Hibsga olinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2014-yilda Turkiyaning oliy sudi „Balyoz“ fitnasi boʻyicha ayblangan zobitlar adolatli sudlanmagan, degan qarorga kelgan.

2015-yilning 1-martida hukmron partiyaning „Balyoz“ hujjatlari qalbaki ekanligi haqidagi daʼvolari ortidan Baransu Istanbulning Kagithane tumanidagi uyida hibsga olingan edi. Ayni paytda politsiya aksilterror guruhlari uning uyini oʻn yoki oʻn ikki soat davomida tintuv qilishdi (xabarlar turlicha) va baʼzi hujjatlarni qoʻlga kiritdi[6][13]. Hibsga olinishidan oldingi oylar davomida u bir necha bor politsiya tomonidan hibsga olingan[14].

U sakkiz yilgacha qamoq jazosiga hukm qilingan[15]. Baransuga qoʻyilgan aniq ayblov u jinoiy tashkilot tuzgan va „davlat manfaatlariga daxldor hujjatlarni mamlakat ichkarisida va xorijda“ sotib olgani, eʼlon qilgan va keyin yoʻq qilgan[6].

Fikrlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taraf gazetasining asoschi muharriri Ahmet Altan, „Jumhuriyat“ gazetasida chop etilgan maqolasida Baransuni himoya qilib, Qachondan beri toʻntarish rejalari davlat xavfsizligi bilan bogʻliq hujjatlar va maxfiy saqlanishi kerak boʻlgan davlat bilimlar deb tasniflanadi. „Men [Balyoz] qissasini chop etgan, uni chop etish kerak deb qaror qilgan, Balyozning davlat toʻntarishi ekanligiga bir lahza ham shubha qilmagan odamman“. Jurnalistlarni himoya qilish qoʻmitasi xodimi Nina Ognianova Baransuni ozod qilishga chaqirib, shunday dedi: „Jurnalistning ishi jamiyat manfaatlarini koʻzlab voqealar rivoji haqida xabar berishdir va jurnalist har qanday holatda ham huquqbuzarliklar uchun javobgarlikka tortilishi bemaʼnilikdir. rasmiylar bilan baham koʻrildi[15]“.

„Mehmet Baransuning hibsga olinishi ortida nima yotibdi?“ sarlavhali maqolada. Baransuning hamkasbi Yasemin Chongar „Baransu qalbaki hujjatlar tuzgan va harbiy josuslik qilgan“ degan daʼvolarni qayd etdi. Choʻngʻar:"Jurnalist qoʻlidagi hujjatlarni tayyorlagan boʻlsa yoki ularni qalbaki deb hisoblasa, haqiqatan ham davlatga topshiradimi?" Agar jurnalistning maqsadi bu hujjatlar va harbiy sirlarni boshqa davlatlarga sotish boʻlsa, haqiqatan ham hujjat va dalillarni davlatga topshirib, bu narsalarni eʼlon qiladimi?" Chongarning qoʻshimcha qilishicha, Baransu aftidan „bu mish-mishlar tufayli hibsga olingan“ emas, balki „Turkiya Jinoyat Kodeksining (TCK) 327-moddasiga koʻra davlat va milliy xavfsizlik manfaatlari yoʻlida sir saqlanishi kerak boʻlgan maʼlumotlarni qoʻlga kiritganlikda ayblangani uchun“. Endi davlat toʻntarishiga tayyorgarlik qonuniy va ular milliy xavfsizlik uchun maxfiy saqlanishi kerak deb oʻylashimiz kerakmi? Jurnalistlar xalqning toʻgʻri maʼlumot olish huquqini eʼtiborsiz qoldirib, davlat ichida olib borilayotgan noqonuniy faoliyatni koʻrsatadigan hujjat va dalillardan uzoqroq turishi kerak, deb bahslashimiz kerakmi? Bu jurnalistikadan voz kechishni anglatmaydimi? Bu Matbuot haqidagi qonunning 3-moddasi va Konstitutsiyaning 28-moddasidan voz kechishni anglatmaydimi?" Chongar yana shunday dedi. Hujjatlarni oʻqib, bu xabarlarga asos boʻlgan disklarni tinglaganimda, aslida 2003-yilda armiyada toʻntarish rejasi ishlab chiqilgan degan xulosaga keldim. Men hali ham bu fikrdaman[16].

19-modda guruhi Baransuning hibsga olinishini qoraladi va uni zudlik bilan ozod qilishga chaqirdi. 19-modda avvalroq " Zaman " gazetasida ishlayotgan jurnalistlarning hibsga olinishidan xavotir bildirgan edi, u „Taraf“ singari „hukumat korruptsiyasiga oid daʼvolarni tekshirishda va turk matbuotida turli xil ovozlarni saqlashda muhim rol oʻynaydi“[17]. Xalqaro matbuot instituti ham Baransuning hibsga olinishini qoraladi. „Ushbu ish janob Baransuni chop etgan materiallari uchun, matbuot erkinligi huquqini buzgan holda nishonga olishga urinish kabi koʻrinadi“, dedi IPI Advokatlik va kommunikatsiyalar boʻyicha direktori Stiven M. Ellis. „Unga qarshi ochilgan ish sharoitlarini inobatga olsak, janob Baransuni tergov davom etar ekan, hibsga olish uchun qonuniy asos yoʻqdek koʻrinadi va Turkiya rasmiylarini uni zudlik bilan ozod qilishga chaqiramiz“. Ayni paytda Baransu „2013-yilda Turkiya Milliy xavfsizlik kengashi tomonidan Fathulloh Gulen diniy harakatini nishonga olgan „harakat rejasi“ni oshkor qilgani uchun“ 52 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi[18].

Qamoq jazolari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-iyul, yakshanba kuni Baransu sud hay’ati tomonidan uchta jinoyat sodir etgani uchun 19 yil u 6 oyga ozodlikdan mahrum etildi. „Shaxsiy daxlsizlikni buzgani“ uchun u ikki yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Maxfiy maʼlumotlarni oshkor qilgani uchun u toʻrt yilga ozodlikdan mahrum qilindi va qurolli terrorchi tashkilotga aʼzolik uchun 13 yilu 6 oy qamoq jazosiga hukm qilindi[19].

Baransu 2015-yildan beri panjara ortida ushlab turilib, oʻsha yili ham „Prezidentni haqorat qilish“da ayblanib, 2015-yil 30-iyun kuni Rejep Tayyip Erdogʻan 10 oylik qamoq jazosiga hukm qilingan edi[20]. Keyin, 2016-yilning 2-fevralida u Milliy razvedka tashkiloti rahbari Hoqon Fidanni tanqid qilgani uchun qoʻshimcha 11 oy 20 kunlik qamoq jazosini oldi[21]. U qamoqda boʻlganida Gyulenni tugatish qarori 2004-yilda qabul qilingan sarlavhali maqolasida davlatning maxfiy hujjatlarini oshkor qilganlikda ayblangan. Bu maqolada u Turkiya hukumatiga qarshi rejalangan toʻntarishni fosh qilgan edi. Ish boʻyicha prokror Baransuga 50 yilu 6 oy qamoq jazosini talab qildi[22].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gulen harakati

Bibliografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Mehmet Baransu – Tuncay Opçin. Pirus (Devşirme Orduların Son Savaşı). Karakutu Yayınları, 2012. ISBN 9786051200323. 
  • Mehmet Baransu. Karargah. Karakutu Yayınları, 2010. ISBN 9786051200040. 
  • Mehmet Baransu. Mösyö: Hanefi Avcı’nın Yazamadıkları. Karakutu Yayınları, 2010. ISBN 9786051200163. 

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Mehmet Baransu: Kürt'üm Ama“ (turkcha). Turktime (21-dekabr 2009-yil). Qaraldi: 14-dekabr 2013-yil.
  2. ↑ idefix.com, Mehmet Baransu (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)
  3. ↑ bianet, 4 December 2009, Taraf Muhabiri Mehmet Baransu’ya Sedat Simavi Ödülü
  4. ↑ Today's Zaman, 17 May 2013, TSK files complaint against Taraf’s Baransu on slander charges (Wayback Machine saytida 2016-03-05 sanasida arxivlangan)
  5. ↑ Today's Zaman, 1 January 2010, General Staff linked to attempted arrest of journalist Baransu (Wayback Machine saytida 2015-06-14 sanasida arxivlangan)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 „Turkish journalist arrested over evidence in Balyoz case“. Hurriyet Daily News (2-mart 2015-yil).
  7. ↑ Today's Zaman, 4 August 2010, Gendarmerie wiretaps journalist Baransu’s wifeʼs phone (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)
  8. ↑ Today's Zaman, 25 April 2011, Baransu invites defenders of press to today’s hearing (Wayback Machine saytida 2016-03-05 sanasida arxivlangan)
  9. ↑ Today's Zaman, 24 May 2011, Five officers sentenced to over five years in prison each for illegally wiretapping journalist Baransu (Wayback Machine saytida 2011-05-25 sanasida arxivlangan)
  10. ↑ Today's Zaman, 2 June 2011, Major says journalist Baransu should be executed in voice recording[sayt ishlamaydi]
  11. ↑ Today's Zaman, 5 December 2010, Avcı's shady connections, tortures documented in book (Wayback Machine saytida 2010-12-06 sanasida arxivlangan)
  12. ↑ Today's Zaman, 22 March 2012, Book: Pro-coup generals plotted to assassinate Özkök (Wayback Machine saytida 2012-03-29 sanasida arxivlangan)
  13. ↑ „Gülenist figure Mehmet Baransu arrested over plotting against coup suspects“. Daily Sabah (1-mart 2015-yil).
  14. ↑ „Turkey police arrest Erdogan critic Baransu again“. DW.
  15. ↑ 15,0 15,1 Greenslade. „Turkish journalist arrested over military coup scoop he wrote in 2010“. The Guardian (5-mart 2015-yil).
  16. ↑ Çongar. „What lies behind Mehmet Baransu’s arrest?“. Today's Zaman (3-mart 2015-yil). 2015-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ „Turkey: Release journalist Mehmet Baransu and drop the charges“. Article 19 (6-may 2015-yil).
  18. ↑ „Istanbul court extends columnist Mehmet Baransu's detention“. ifex (17-mart 2015-yil).
  19. ↑ „Journalist Mehmet Baransu sentenced to 19 years and 6 months in prison“. Ahval. Ahval News Ltd. 2020-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-iyul 2020-yil.
  20. ↑ „Baransu'ya Cumhurbaşkanı'na hakaretten 10 ay hapis“. Cumhuriyet. Qaraldi: 3-iyun 2016-yil.
  21. ↑ „Mehmet Baransu'ya 11 Ay 20 Gün Hapis Cezası“. Haberler. Qaraldi: 3-iyun 2016-yil.
  22. ↑ „Mehmet Baransu'nun MİT ve MK davası ertelendi“. Habertürk. Qaraldi: 3-iyun 2016-yil.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmet_Baransu&oldid=3791037" dan olindi