Mekelle

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

{{thr}}

Mekelle Tigray mintaqasining poytaxti . Mekelle ilgari Tigray Enderta avraj poytaxti boʻlgan.[1] Efiopiya poytaxti Addis-Abeba shahriga yaqin 780 kilometr (480 mi) uzoqlikda joylashgan boʻlib, dengiz darajasiga 2 254 metr (7 395 fut) balandlikda joylashgan va u 7 kichik shaharga boʻlingan. Mekelle 1991-yildan buyon tez oʻsgan, 1984-yilda uning aholisi 61 ming kishi, 1994-yilda 97 ming kishi (96,5% tigrincha soʻzlovchi) va 2006-yilda 170 ming kishi (yaʼni Tigray aholisining 4%). Mekel Efiopiyaning ikkinchi yirik shahri boʻlib, Addis-Abeba shahri boʻyicha 545 ming aholini oʻz ichiga oladi.[2] U ikkinchi yirik mintaqaviy markaz boʻlgan Adigrat 4 baravar katta. 2007-yilda Mekelleda mahalliy va xorijiy bozorlar uchun ishlab chiqaradigan yangi muhandislik, sement va toʻqimachilik fabrikalari bor. Mekelle universiteti 1991-yilgachagi quruq qishloq xoʻjaligi kolleji boʻlib rivojlangan va taxminan oʻnlab boshqa davlat va xususiy kollejlar tashkil etilgan.[1]

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mekelle XIII asrda Enda Meseqel nomli qishloqda rivojlangan. XIX asrning boshlarida Mekelle mintaqasini dam olish markaziga aylantirgan.[3][4][5]

XIX asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mekel mintaqaviy poytaxti davlatiga ega boʻlgan. U joyni qishloq xoʻjaligi hududlariga va Afar tuz yurtiga strategik yaqinligi sababli tanlagan. Bugungi Mekelle uchun muhim boʻlgan 3ta muassasa Yohannes tomonidan tashkil etilgan. 1882-1884-yillarda Tigray muhandis Engedashet Kassa Sehul tomonidan qurilgan. Buyuk saroy va Mekelning tarixiy markazini tashkil etgan. Katta bozor Edaga Senuy. Debre Gennet Medhane Alemdagi cherkov 1871-yilda Raya Azebo kampaniyasidan qaytganidan keyin qurilgan.[6][7]

Enda Eysoz qal’asi (t.y. 1890-yil)

1880-yillarda Mekelle Efiopiyaning poytaxti boʻlgan. Mekelening oʻsishi yanada jadallashtirgan omillar orasida „nobillity“ va sud xizmatchilari tomonidan turar joylar tashkil etish, amole tuz bozori va mahalliy va xorijiy savdo va kasb-hunar jamoalari tashkil etilishi, hamda Shimoliy-sharqiy Efiopiya uzoq masofa savdo yoʻnalishidagi tovarlarning tranzit markazi sifatida Mekelening strategik mavqei boʻlgan.[8] Mekel shahrida bozorni tashkil etish orqali Yohannes shimoliy savdo yoʻnalishlaridan shaharga tuz karavan yoʻnalishlari bilan foydalanishlari mumkin boʻlgan.[3] Yangi poytaxti Addis-Abeba tezda Mekeldan ustun chiqgan, ammo u XX asr davomida Enderta va Tigray tumani va Efiopiya tuz savdosida iqtisodiy rolini saqlab qolgan. 1895-1896-yillardagi Italiya urushida Mekelle jangda muhim joyga aylangan. 1895-yilning bahorida Adva qulaganidan soʻng, ras Mengasha Yohannes otasining poytaxti Mekeldan Menelik II shahri maslahatiga amal qilib. Mekelle Italyanlar tomonidan oʻqsiz egallab olingan va Eritreya Koloniyalariga integratsiya qilingan.[9] Italiya armiyasi 1895-yil oktyabr oyida Mekellening yuqori qismida Enda Eyesus cherkovining yaqinida oʻz qal’asini qurgan. 1895-yil oxirida Ambalaj qayta egallab olingan, Efiopiya qoʻshinlari tomonidan qamal qilingan va Italyanlarning suv taʼminoti kesilgan. 1896-yil yanvar oyida Italyanlar surgun boʻlganida Menelik ularga jangning kuchayishiga yoʻl qoʻymaslik uchun Adigrat shaharlariga qaytishga ruxsat bergan.

XX asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Benito Mussolini 1935-yil noyabr oyida Mekelde tasvirlangan tasvirlari

3 tarixiy davrda XXasrda Mekelning shaharlashishi davom etgan. Birinchilari Sharqiy Tigrayning viloyat hokimi, uning poytaxti Mekelle boʻlgan. 1920-yillar va 1930-yillarning boshlarida Mekkella savdo sohasida juda tez rivojlandi. Deshazmach Haile Selassie Gugsa oʻz oʻrinbosari sifatida foydalanish uchun markazdagi saroyni yangilangan. 1935-yil noyabr oyida shaharni egallab olgan Italyanlar uni modernizatsiya qilishda katta hissa qoʻshdilar. Ular Enda Eyesusda harbiy aeroport va qal’onni qurishgan; yoʻllar, telefon liniyalari, ofislar va yashash joylarini qayta tashkil etishgan; va zamonaviy suv quvurlari, elektr energiyasi, klinikalar, pochta xizmatlari, kino zallari va kurort, sport markazlarini qurilgan. Edaga Senbetni temir doʻkonlarini joriy etish orqali kengaytirilgan. Bu esa xorijiy tadbirkorlarni jalb qilgan. Keyinchalik Mekelle 2 zonaga boʻlindi; Italyan va mahalliy aholi, avvalgi oʻlchamidan taxminan 2 baravar koʻpaygan. 1938-yilda doʻkonlarda Italyan uslubidagi restoran va 4 xonali Amba Aradam mehmonxonasi joulashgan. U yerda pochta, telefon, telegraf ofislari va kasalxona ham bor.[10] 1943-yil may oyidan boshlab Mekelle rahbarlarining qoʻlida edi. Britaniyalarning sentyabr-oktyabr oylarida shaharni havo bilan bombardimon qilish natijasida katta zarar koʻrsatilgan. Oktabr oyida Mekela Efiopiya hukumati kuchlari tomonidan qayta egallab olingan.[11] Mekkelin shahar rivojlanishining uchinchi bosqichi asosan 1942-1974-yillarda boʻlib oʻtgan. Zamonaviy shahar tarmoqlari diversifikatsiya qilingan va yangi maʼmuriy idoralar tashkil etilgan. Mekelle kommunasi (1942-yilda tashkil etilgan), telekommunikatsiyalar va pochta, tijorat banki hamda Yohannes boshlangʻich maktablari va oʻrta maktablari tashkil etilgan. Bosh reja 1962-yilda chiqarilgan. 1974-yilgacha neftni qayta ishlash zavodlari, sabun zavodi, kostyumlar va un zavodi kabi kichik korxonalar tashkil etilgan. Lekin, koʻpgina sanoat korxonalari Efiopiya fuqarolar urushi (1974-1991) paytida yopilgan. 1983-1985-yillarda Efiopiyada ochlik boʻlganida, Mekelle shahar atrofidagi 7 „oʻt qoʻshilgan ochlik lagerlari“ bilan mashhur boʻlgan. 1985-yil mart oyida ushbu 7 lagerda har kuni 50 dan 60 gacha odam oʻlib ketilgan. 1986-yil fevral oyida Tigray Xalq Xaloskor Fronti (TPLF) jasoratli harbiy harakatda 1800 ta siyosiy mahbusni Mekelle qamoqxonasidan ozod qilingan. 1988-yil 25-fevral kuni boshlangan bir qator ofansivlarda TPLF jangchilari Mekelni oʻtkazib yuborishdi, ammo Maychew, Korem va Dessie-Mekelle yoʻli boʻylab boshqa joylarni nazorat qilishdi. 1988-yil iyun oyida TPLF Mekelle shahri va shahar atrofida 15 kilometr (9,3 mil) radiusli hududdan tashqari butun Tigrayni nazorat qilgan. Tigraydagi hukumat mavqei buzilganidan keyin, 1989-yil 25-fevral kuniga qadar Mekelle TPLF tomonidan ham egallab olinmagan. Fuqarolik urushi yakunida Mekela 1989-yil 29-oktabr kunlari Efiopiya havo kuchlari tomonidan bombardimon qilingan va buning natijasida kamida 31 kishi halok boʻlgan.[12] 1998-yil 5-iyunda Eritreya havo kuchlari Eritreya-Etiopiya urushida Mekeldagi Ayder maktabiga hujum qilib, oʻn ikki kishini oʻldirgan.

Manbalar

  1. ↑ 1,0 1,1 Aberra, Yohannes (2007). "Mäqälä". in Uhlig, Siegbert. Encyclopaedia Aethiopica. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
  2. ↑ Mekelle Population 2021. „World Population Review“. World Population review.
  3. ↑ 3,0 3,1 Taddesse, Madhane. Salt, Trade and Urbanization: the Story of Mäqälä Town, 1872-1935. Addis Ababa: Addis Ababa University, 1995.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  4. ↑ Sakkwar, Taddese. የመቀሌ ከመሰራረትና እድገት, Mekelle, 2000. 
  5. ↑ Asfaw, Girmaselassie. Tax Records of and Inventories of Emperor Tewodros of Ethiopia, 1855-1868. London: University of London, 1979. ISBN 0728600579. 
  6. ↑ „Archived copy“. 2019-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 9-avgust.
  7. ↑ Okazaki, Rumi (2011). „Deterioration of Heritage by Informal Urbanization in Mekelle, Ethiopia“. Journal of Asian Architecture and Building Engineering. 10-jild, № 2. 343–350-bet. doi:10.3130/jaabe.10.343.
  8. ↑ Gebrelibanos, Tsegay (2009). „The Ethiopian Salt Trading System in the 20th Century: A View from Mäqäla, Northern Ethiopia“. Proceedings of the 16th International Conference of Ethiopian Studies. 185–201-bet.
  9. ↑ Montegazza, Vico. Gl'Italiani in Africa: l'assedio di Macallè. Firenze: Successori Le Monnier, 1896. 
  10. ↑ Consociazione turistica Italiana. Guida dell'Africa orientale Italiana, Milano — 302 bet. 
  11. ↑ Gilkes, Patrick. The Dying Lion: Feudalism and Modernization in Ethiopia. London: St. Martin's Press, 1975 — 180, 188 bet. 
  12. ↑ Human Rights Watch, 24 July 1991: ETHIOPIA — „Mengistu has Decided to Burn Us like Wood“ — Bombing of Civilians and Civilian Targets by the Air Force 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mekelle&oldid=4302302" dan olindi