Merina Qirolligi
| Merina Qirolligi Fanjakan'Imerina 1540-1897 mustaqil davlat | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Madhiya Andriamanitra ô! Tahionao ny Mpanjakanay Ey Xudo, malikamizni asra | |||||||||
 Merinaning Afrikada joylashuvi | |||||||||
| Poytaxti | Antananarivu | ||||||||
| Til(lar)i | malagasi tili | ||||||||
| Boshqaruv shakli | mutlaq monarxiya 1540-1863 konstitutsional monarxiya 1863-1897 | ||||||||
| Qirol | |||||||||
| - 1540-1575 | Andriamanelo(ilk) | ||||||||
| - 1883-1897 | Ranavalona III(soʻnggi) | ||||||||
| Tarix | |||||||||
| - 1540-yil | Merina Qirolligiga asos solingan. | ||||||||
| - 1897-yil | Qirollikning barham topishi | ||||||||
.svg){kind=small}
Merina Qirolligi yoki Madagaskar Qirolligi — 19-asrga kelib Madagaskarning aksariyat qismida, Janubi-Sharqiy Afrika qirgʻoqlarida hukmronlik qilgan davlat. XIX asrda Madagaskar ustidan hukmronlik qilgan Merina qirollari va qirolichalari, 1540-yilda Merinaga asos solgan Andriamanelo tomonidan kelib chiqqan Merina merosxoʻrlarining uzoq avlodlari hisoblanadi.[1]
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hova-Vazimba qabilalari mojarosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Madagaskarning markaziy togʻlari birinchi marta miloddan avvalgi 200 — 300 yillar orasida orolning eng qadimgi koʻchmanchilari, Vazimba, orolning zich oʻrmonlarida oddiy qishloqlar barpo etish uchun Borneo janubi-sharqidan pirog bilan kelganlar. XV asrga kelib, janubiy-sharqiy qirgʻoqlardan kelgan Xova xalqlari asta-sekin markaziy togʻlarga koʻchib oʻtdilar, ularda mahalliy qirollar va malika tomonidan boshqariladigan Vazimba aholi punktlari oʻrtasida kesishgan tepalik qishloqlar barpo etadilar[2]. Ikki xalq bir necha avlodlar davomida tinch-totuv yashab kelgan va maʼlumki, ular turmush qurgan. Shu tarzda, hukmronlik qilayotgan Vazimba malikasi (ogʻzaki tarixda Rafohi yoki Rangita sifatida navbatma-navbat berilgan) Manelobe ismli Hova kishiga turmushga chiqdi. Ularning toʻngʻich oʻgʻli Andriamanelo(1540-1575) atrofdagi Vazimba jamoalarini boʻysundirish va ularni Xova hukmronligiga boʻysunish va oʻzlashtirishga yoki qochishga majbur qilish uchun katta muvaffaqiyat bilan urush olib bordi.
Andriamanelo oʻrnini uning oʻgʻli Ralambo egalladi (1575-1612), uning koʻp yillik va muhim siyosiy va madaniy yutuqlari Merina tarixining eng qadimgi suveren davlatlari orasida qahramonlik va afsonaviy maqomga ega boʻldi[3]. Ralambo birinchi boʻlib u boshqargan markaziy togʻli hududlarga Imerina („Merina xalqining yurti“) nomini berdi[3].Ralambo diplomatiya va muvaffaqiyatli harbiy harakatlar yordamida Imerina Qirolligini kengaytirdi va himoya qildi, qirgʻoqdagi qirollar bilan savdo qilish orqali Imerinada birinchi oʻqotar qurollarni sotib oldi.Birinchi marta (vadin-aina yoki „xavfsiz hayot bahosi“) badal soligʻini undirib, u birinchi Merina qirollik armiyasini tuzishga muvaffaq boʻldi va ularni jihozlash uchun temirchi va kumush zargarlarni tashkil etdi[4].
Otasidan keyin Andrianjaka (1612-1630) Analamanga tepaligidagi baland togʻlarda Vazimbaning oxirgi asosiy istehkomini qoʻlga kiritish uchun muvaffaqiyatli harbiy yurish qildi. U yerda u yangi poytaxt Antananarivu shahrining yuragini tashkil etadigan mustahkamlangan birikmani (rova) qurdi. Uning buyrugʻiga binoan ushbu istehkom tarkibidagi birinchi tuzilmalar (Antananarivu Rova nomi bilan tanilgan) qurilgan: bir necha anʼanaviy qirollik uylari qurilgan va qirollar maqbaralari uchun rejalar ishlab chiqilgan. Ushbu binolar uzoq vaqt davomida siyosiy va maʼnaviy ahamiyatga ega boʻlib, 1995-yilda ularni olov yoqib yuborilgunga qadar saqlab turishni taʼminladi. Andrianjaka uning qurol-yarog 'va oʻq otish vositalarini, uning hukmronligini oʻrnatish va saqlab qolishga yordam bergan va katta Imerinaga qarshi hukmronligini kengaytirishga yordam beradigan materiallar toʻplagan.
Oroldagi kurash
[tahrir | manbasini tahrirlash]XVI asrdan boshlab oroldagi siyosiy hayot Merina va Sakalava qirolliklari oʻrtasidagi ziddiyatlar bilan xarakterlanadi. Buning asosiy sababi orolda yakka hokimlikning egallanishi bilan belgilanadi.
Boʻlinish va fuqarolar urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qirol Andriamasinavalona qirollikni toʻrtta sevimli oʻgʻliga boʻlib beradi va qirollik oʻzaro ichki kurashlar girdobiga kirib qoladi. Bu oʻz oʻrnida Fuqarolar urushini keltirib chiqaradi.
Qayta birlashish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1787-yilda Ambohimanga qiroli Andrianjafining jiyani (shahzoda Ramboasalama) (Immerinaning toʻrtta qirolliklaridan biri) amakisini haydab chiqarib, taxtni Andrianampoinimerina nomiga oldi. Yangi qirol diplomatiya va kuchdan foydalanib, butun Madagaskarni oʻz hukmronligi ostiga olish niyati bilan Imerinani birlashtirish uchun ish boshladi.
Madagaskar Qirolligi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Madagaskarni birlashtirish maqsadi uning oʻgʻli Radama I davrida amalga oshirildi, u birinchi boʻlib Yevropaning Antananarivoda missionerlari va diplomatlarini qabul qildi va muntazam ravishda aloqada boʻldi.[3].
Radama I ning bevasi Qirolicha Ranavalona I ning 33 yillik hukmronligi Madagaskarning madaniy izolyatsiyasini zamonaviylikdan saqlab qolish uchun kurash bilan ajralib turdi, ayniqsa fransuz va britaniyaliklar bilan aloqada. Uning oʻgʻli va vorisi qirol Radama II fransuz tadbirkor Jozef-Fransua Lamberga orolning koʻplab joylaridan yerlar, huquqlar berib, mashhur boʻlmagan Lambert Xartiyasiga imzo chekdi. Uning liberal siyosati aristokratlarni gʻazablantirdi.U taxtdan agʻdarildi, davlat boshqaruv shakli konstitutsion monarxiyaga almashtirildi va butun hokimiyat Bosh vazir qoʻlida toʻplanadi.
Eng oxirgi qirolichqirolicha Ranavalona III 22 yoshida taxtga oʻtirdi va 1896-yilda orolni fransuz mustamlakasiga oʻtkazgandan soʻng Fransiyaning mustamlakasi Jazoirga surgun qilindi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] | Bu maqola birorta turkumga qoʻshilmagan. Iltimos, maqolaga aloqador turkumlar qoʻshib yordam qiling. (Aprel 2024) |
- ↑ Crowley, B.E. (2010). „A refined chronology of prehistoric Madagascar and the demise of the megafauna“. Quaternary Science Reviews. 29-jild, № 19–20. 2591–2603-bet. Bibcode:2010QSRv...29.2591C. doi:10.1016/j.quascirev.2010.06.030.
- ↑ Campbell, Gwyn (1993). „The Structure of Trade in Madagascar, 1750–1810“. The International Journal of African Historical Studies. 26-jild, № 1. 111–148-bet. doi:10.2307/219188.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Buyers, Christopher „The Merina (or Hova) Dynasty: Imerina 2“. 20-fevral 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-oktabr 2010-yil.
- ↑ de la Vaissière & Abinal 1885, ss. 285–290.