Minkajur al-Fargʻoniy
Mankjur yoki Minkajur al-Fargʻoniy (arabcha: منكجور الفرغاني) yoki al-Ushrusoniy (arabcha: منكجور الأشروسني) 9-asrda Abbosiylar xalifaligi xizmatida boʻlgan turkiy yoki eroniy harbiy xizmatchi boʻlgan. U abbosiylarning taniqli sarkardasi Xaydhor ibn Kavus al-Afshinning amakivachchasi edi, shuning uchun Ushrusana hukmron oilasiga mansub edi. Minkajur al-Afshinga Xurramiy Bobak Xorramdinga qarshi yurishida hamrohlik qildi va keyinchalik 837-yilda u tomonidan Ozarbayjonga hokim etib tayinlandi. Biroq 839-yilda Minkajur xalifa al-Muʻtasimga Bobak oʻljasining bir qismini berishdan bosh tortgach, unga qarshi qoʻzgʻolon koʻtaradi. Al-Mu’tasim unga qarshi Bugʻo al-Kabirni yuborib, unga javob qaytardi, u esa uning qoʻzgʻolonini bostirishga va Samarrada qamoqqa tashlashga muvaffaq boʻldi. Minkajur ishi qoʻzgʻolonni ragʻbatlantirishda ayblangan al-Afshinning sadoqatiga shubhalarni kuchaytirdi va keyingi yilda generalning oʻzini qulashiga yordam berdi.
Nomi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mankjur nomi manbalarda al-Ushrusoniy yoki al-Fargʻoniy[1] deb turlicha berilgan, bu esa Oʻrta Osiyoning Ushrusana yoki Fargʻona viloyatlaridan kelib chiqqanligini koʻrsatadi. Tarixchi Klifford Edmund Bosvortning fikricha, Mankjur nomining birinchi elementi turkcha „ming/bing“ 1000 yoki „mengü“ abadiy soʻzlarining buzilishi boʻlishi mumkin va Mankjur bundan oldin xalifalik xizmatiga kirishga Fargʻonadan olib kelingan turk qul askari boʻlishi mumkin bayon etilgan[2][3].
Vladimir Minorskiyning soʻzlariga koʻra, Koʻra daryosining Mingechaur oʻtish joyi (hozirgi Ozarbayjondagi Mingachevir suv ombori) Mankjur sharafiga nomlangan boʻlib, u Ozarbayjonda bu hududda faol boʻlgan boʻlishi mumkinligini anglatadi[4].
Yashagan yillar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mankjur Ushrusanan hukmdori al-Afshinning qarindoshi, al-Moʻtasim xalifaligi davridagi yetakchi harbiy arboblardan biri edi (hukmronligi 833—842); Al-Yaʼqubiyning yozishicha, u al-Afshin oʻgʻillaridan birining amakisi boʻlgan. Al-Afshinning Ozarbayjondagi Xurramiy isyonchisi Bobak Xorramdinga qarshi yurishi paytida (835-837) Mankjur general tomonidan Vartandagi alohida qoʻzgʻolonga qarshi kurashish uchun yuborilgan. 837-yilda Bobak ustidan qozonilgan gʻalabadan soʻng Mankjur al-Afshin tomonidan Ozarbayjon hokimi etib tayinlangan, al-Afshinning oʻzi esa viloyatni tark etib, Samarraga qayta yoʻl olgan[5].
At-Tabariyning yozishicha, Mankjur oʻz voliyligi davrida buzuq yoʻl tutgan, Bobak yashirib qoʻygan katta miqdordagi xazinani xalifaga oʻtkazish oʻrniga oʻzi uchun oʻzlashtirgan deb hisoblangan. Uning iddao qilingan harakatlari tez orada Ozarbayjonning oʻsha davrdagi xat tashish boshligʻi tomonidan fosh boʻlib, al-Mu’tasimga xat yozib, xazina haqida xabar bergan. Mankjur shu zahoti xalifaga javob xat yozib, ayblovni yolg‘on deb atadi va u bilan pochta boshlig‘i o‘rtasidagi nizo tezda avj oldi. Mankjur oxir-oqibat xat tashish boshligʻini oʻldirishga qaror qildi, ammo u Ardabildan boshpana izladi va Mankjurni qasos olish uchun shaharga hujum qilishga undadi[6][7].
Bu voqealar haqidagi xabar al-Mu’tasimga yetib bordi va u javoban Afshinga Mankjurni hokimlik boʻshatish uchun odam yuborishni buyurdi. Shunga ko‘ra Al-Afshin Abi’l-Saj Devdodni viloyatga jo‘natdi, biroq Al-Afshin aslida Mankjurni yashirincha qo‘llab-quvvatlayotgani haqidagi iddaolar tarqala boshladi va Al-Mu’tasim buning o‘rniga Bug‘a al-Kabirni Mankjurga qarshi jang qilish uchun yuborishga qaror qildi. Mankjur endi ochiqdan-ochiq isyon koʻtardi, lekin tez orada maydonda magʻlub boʻldi va chekinishga majbur boʻldi. So‘ng Bobak tomonidan vayron qilingan tog‘ qal’asini tikladi va uni himoya qilish uchun tog‘ning yetib bo‘lmasligiga tayanib, unda mustahkamlandi. Shunga qaramay, uning isyoni bir oydan kamroq vaqt oʻtgach tugadi; turli maʼlumotlarga koʻra, u yo oʻz odamlari tomonidan xiyonat qilib, xalifa qoʻshiniga topshirilgan yoki Bugʻadan xavfsiz yurish kafolati olgan. Nima bo‘lganda ham, Bug‘o uni Samarraga qaytardi va u yerda al-Mo‘tasim uni qamoqqa tashlashni buyurdi[8].
Mankjur qoʻzgʻoloni Al-Afshinning obroʻsiga putur yetkazdi, u Mankjur bilan yashirin yozishmalarda va uni qoʻzgʻolonga undaganlikda gumon qilinar edi. Bu eʼtiqod xalifaga nisbatan boshqa xiyonat ayblovlari bilan qoʻshilib, oxir-oqibat al-Afshinning 840-yilda davlatga qarshi fitna uyushtirgani uchun hibsga olinishi va keyingi yili uning qamoqqa olinishi va keyinchalik oʻlimiga sabab boʻldi[9].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Bosworth 1991, s. 175; Al-Ya'qubi 1883, s. 583
- ↑ Bosworth 1991, p. 175 n. 496. Gordon 2001, p. 208 n. 36, doubted that Mankjur’s social status could be extrapolated from his name, as Turks were not only slave soldiers, but also likely members of the notable families in the eastern provinces.
- ↑ „Ming qilichning sinishi: Samarra turk harbiylarining tarixi, hijriy 200-275/815-889 yillar.“. 2001 yilda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Minorsky 1953.
- ↑ Bosworth 1991, s. 175, who only notes that Mankjur was a kinsman of al-Afshin, without specifying the exact nature of the relationship; Al-Ya'qubi 1883, ss. 579–80
- ↑ „BANŪ SĀJ“. 2023-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-iyun.
- ↑ Bosworth 1991.
- ↑ Bosworth 1991, ss. 176, 178, who does not name the general that defeated Mankjur, but names Bugha as the one that transported him to Samarra; Al-Ya'qubi 1883, ss. 583–84; Madelung 1988, s. 718; Mottahedeh 1975, s. 76
- ↑ Bosworth 1991, ss. 180 ff., esp. 182 & 197; Al-Ya'qubi 1883, ss. 583–84; Gordon 2001, s. 78
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Madelung, Wilfred (1988). "Banu Saj". in Yarshater, Ehsan. Encyclopaedia Iranica. Columbia University. http://www.iranicaonline.org/articles/banu-saj-more-correctly-al-abil-saj-a-family-named-after-its-ancestor-abul-saj-which-served-the-abbasid-caliphate-.
- Minorsky, V.. Studies in Caucasian History. London and Bradford: Lund Humphries and Co, 1953. ISBN 9780521057356.
- The History of al-Ṭabarī (40 vols), SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1985–2007. ISBN 978-0-7914-7249-1.
- Al-Ya'qubi, Ahmad ibn Abu Ya'qub. Historiae, Vol. 2 Houtsma: . Leiden: E. J. Brill, 1883.