Monero
| Monero | |
 | |
| Chiqarilgan sana | 18.04.2014 |
|---|---|
| So‘nggi versiyasi | 0.18.3.4 'Fluorine Fermi' / 20.08.2024[1] |
| Operatsion tizim | Microsoft Windows, Linux, macOS |
| Yozilgan til(lar)i | Ingliz |
| Janr | kriptovalyuta, maʼlumotlarni uzatish protokoli, loyiha, blokcheyn, toʻlov tizimi va kripto aktiv |
| Vebsayt: | https://www.getmonero.org/ru/index.html |
Monero — bu markazlashmagan, blokcheynga asoslangan kriptovalyuta bo'lib, tranzaktsiyalarning maxfiyligi va kuzatilmasligini ta'minlashga qaratilgan. 2014 yilda ishga tushirilgan Monero CryptoNote protokoli va ilg'or shifrlash texnologiyalaridan foydalanadi. U tranzaksiya ishtirokchilarini anonimlashtiradi va tashqi kuzatuvchilardan tranzaksiya summalarini yashiradi.[2][3]
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Monero 2014-yil 18-aprelda BitMonero nomi bilan ishga tushirilgan. Bit Bitcoin ga ishora qiladi, Monero esa Esperanto tilida tanga degan ma'noni anglatadi. Dastlabki kunlarda ishlab chiqish guruhi loyihaning boshqaruv modeli va texnik rivojlanishi bo‘yicha konsensusga erisha olmadi. Ushbu kelishmovchilik loyiha nomining Monero deb qisqartirilishiga olib keldi, u ochiq manbali, jamiyat tomonidan boshqariladigan kriptovalyutaga aylandi.
Monero Bitcoin va boshqa dastlabki kriptovalyutalarning cheklovlarini bartaraf etish maqsadida yaratilgan. Ayniqsa, Bitcoin tranzaksiyalarining kuzatilishi va ochiqligi sababli, Monero maxfiylikni kuchaytirishga e’tibor qaratgan. Monero CryptoNote protokoli asosida yaratilgan bo‘lib, bu protokol shaxsiy ma’lumotlarning xavfsizligini va kuzatilmasligini ta’minlaydi. Loyihaning hozirgi rivojlanishi ko‘plab mutaxassislar va dasturchilar jamiyatining qo‘shgan hissasi bilan davom etmoqda.[4]
Texnik Tafsilotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Monero o‘zining texnologik yechimlari bilan boshqa raqobatchilaridan ajralib turadi. Quyida uning asosiy texnik xususiyatlari bilan tanishamiz:
- CryptoNote protokoli: Monero CryptoNote protokolidan foydalanadi, bu esa Bitcoin blokcheynining ochiq tranzaksiya tuzilmasidan farq qiladi. Ushbu protokol maxfiylikni oshirish va tranzaksiyalarni kuzatilmas holatga keltirish uchun ishlab chiqilgan.[5]
- Uzuk imzolari (Ring Signatures): Moneroda amalga oshirilgan tranzaksiyalar Ring Signatures deb nomlanuvchi texnologiya orqali shifrlanadi. Bu texnologiya yordamida tranzaksiyada ishtirok etuvchi har bir foydalanuvchi anonim qoladi, chunki tranzaksiyani qaysi kalit (foydalanuvchi) tasdiqlagani aniq bo‘lmaydi.[6]
- Yashirin manzillar (Stealth Addresses): Har bir tranzaksiya uchun noyob manzil (stealth address) yaratiladi. Bu funksional imkoniyat orqali tranzaksiyani yuboruvchi va qabul qiluvchi tomonlarning haqiqiy manzillari sir saqlanadi.[7]
- Maxfiy Tranzaksiyalari (Ring CT): Tranzaksiya summasini yashirish uchun RingCT texnologiyasi qo‘llaniladi. Bu tizim orqali tranzaksiyada qancha mablag‘ yuborilgani faqatgina ishtirokchi tomonlarga ma’lum bo‘ladi.[8]
- Mayning: Monero mayningi oddiy kompyuterlar uchun qulay tarzda ishlab chiqilgan. U RandomX algoritmidan foydalanadi, bu esa maxsus ASIC qurilmalarga nisbatan odatiy protsessorlar va grafik kartalar uchun samarali ishlaydi. Bu xususiyat mayningni markazlashtirishdan saqlaydi.[9]
- Dinamik blok hajmi: Monero blok hajmi dinamik bo‘lib, tarmoq yuklanishiga qarab o‘zgaradi. Bu tizim orqali tranzaksiyalarning ko‘p bo‘lgan vaqtlarda bloklar avtomatik ravishda kengayadi va tarmoqning o‘z vaqtida ishlashi ta’minlanadi.[10]
Moneroning texnik yechimlari uni nafaqat maxfiy va xavfsiz, balki qulay va markazlashmagan moliyaviy tizim sifatida ham ajratib turadi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „'Monero GUI 0.18.3.4 'Fluorine Fermi' released“. getmonero.org. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „'Privacy coin' Monero offers near total anonymity“ (en). reuters.com. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Introduction to Monero and how it’s different“ (en). maui.hawaii.edu. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Краткая история“ (ru). getmonero.org. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „CryptoNote“ (ru). ru.wikipedia.org. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Кольцевая подпись“ (ru). Moneropedia. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Скрытый адрес“ (ru). Moneropedia. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Ring CT“ (ru). Moneropedia. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Майнинг“ (ru). Moneropedia. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.
- ↑ „Масштабируемость“ (ru). Moneropedia. Qaraldi: 28-noyabr 2024-yil.