Mops (bashoratchi)
Mops (boshqa Mόοος) — yunon mifologiyasining qahramoni. Rakiya va Mantoning oʻgʻli (yoki Apollon va Mantoning oʻgʻli)[1][2].
Kolofondan kelgan bashoratchi. Pavsaniyaning soʻzlariga koʻra Kolofon sohilidagi birinchi Krit koloniyalariga asos solgan Rakiyani meros qilib oldi va nihoyat kariyaliklarni mamlakatning ichki qismidan quvib chiqardi[3]. Mela Pomponiyaning versiyasiga koʻra, Kolofonga asos solgan[4][5].
Strabonga koʻra, Troya olinganidan soʻng, Amfiloh va Kalxant boshchiligida quruqlik orqali Lidiyaga koʻchib oʻtdi, u yerda Mops hukmronlik qildi.Bashoratchilar musobaqasida Mops, shoir Kallinning soʻzlariga koʻra, Klarda vafot etgan Kalhasni magʻlub etdi va Mops boshchiligidagi odamlar Tavrga va bir qismini bosib olgan Pampiliyaga joylashdilar va bir qismi sharqqa Kilikiya, Suriya va Finikiyaga qadar koʻchib oʻtdilar[6][7].
Pomponiy Melening soʻzlariga koʻra, Pamfiliyada Faselidga asos solgan. Amfiloh bilan birgalikda Kilikiyada Mallga asos solgan.U Amfiloh bilan duelga kirib, qirol hukumronligiga qarshi chiqdi va ular bir-birini oʻldirdilar[8][9][10].
Ularning qabrlari Malla yaqinidagi Piram daryosi (Jayxan) yaqinidagi Magarts yaqinida koʻrsatilgan[11].
Lidiyalik Ksanfning soʻzlariga koʻra, lidiya ajdodi Lidning oʻgʻli edi. Askalonga Sharqiy safarida u suriyalik Malika (maʼbuda) Atargatisni va uning oʻgʻli Ihtiyani ushlab, ularni Askalon koʻlida (Askalon portida) choʻktirdi[12]. Nikolay Damasskiyning aytishicha,Mops odamlarga xudolarni hurmat qilishni oʻrgatgan[13][14].
Ushbu muallifning Mops bilan bogʻliq „tarixi“ dan parcha imperator Konstantin Bagryanning „Ezgulik va yomonlik“ bayonotida saqlanib qolgan:
Koʻp yaxshi ishlarni amalga oshirgan Lidiya Moksi Melaning zolimligini agʻdarib tashladi. Vaʼdaga koʻra, u Lidiya xudolariga ushr berishni buyurdi. Ular itoat qildilar va mol-mulkini hisobga olib, butun ushrdan ajralib, xudolarga bagʻishladilar. Shundan keyin Lidiya kuchli qurgʻoqchilikka duch keldi va odamlar Oraklga murojaat qilishdi. Koʻp harbiy yurishlar, Moks tomonidan amalga oshirilgan va uning jasorati va adolatining shon-sharafi Lidiya orasida eng katta boʻlgan. Bu yurishlarni amalga oshirgandan soʻng, u yana Qisqichbaqaga qarshi chiqdi va uzoq qamaldan keyin uni olib, yoʻq qildi va odamlar xudolarni tanimaganlari uchun eng yaqin koʻlga olib borib, choktirib yubordi.
Mops yoki Moksa (Μόοος) nomi kichik Osiyoda juda koʻp geografik joylarga ega edi va Pliniy Elderning soʻzlariga koʻra, Pamfiliya qadimgi davrlarda bosqinchi sharafiga Mopsopiya deb nomlangan[15].
Miloddan avvalgi XV asrning oxiriga toʻgʻri keladigan xet „Madduvattas matnida“ Gʻarbiy Anatoliya hukmdori Muksus kelajakda Lidiya va Kariya hududida faoliyat yuritgan[16][17].
Qor-tepadan kelgan Shoh Asitavadda yozuvi dnnym qabilasini boshqargan „Mops uyi“ ni eslatib oʻtadi, unda bir qator olimlar gomer danaliklarni koʻrishadi. Bu qabilani Misr matnlarining Danaunidan — Tekrlar va Pelasglar bilan birga Misrga hujum qilgan dengiz xalqlaridan biri sifatida aniqlashgan, ava Mopsni katta birlashgan qoʻshinning rahbari sifatida koʻrsatishga urinishlar boʻlgan. Suriya va Falastin qirgʻoqlarida boshqa qabilalar bilan birga parchalanib ketgan axey yunon[18].
M. Esturning taʼkidlashicha, Apollonning oʻgʻli Mops gʻarbiy Anatoliyaning xudolaridan biri boʻlib, uning panteonida Axey yunonlari va keyinchalik Kilikiyada oʻrnatilgan sulolalarning ajdodlari hisoblangan. Troyalik Iskandariyadan olingan yozuvda Apollon Sminteya va uning oʻgʻli Asklepiy Najotkordan keyin bir guruh xudolar Moxinitlar bor, bu gipotezani qoʻllab-quvvatlaydi[19].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.176; Любкер, т.2. с.408
- ↑ Климент. Строматы I 134, 4
- ↑ Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека Э VI 3-4
- ↑ Павсаний. Описание Эллады VII 3, 2
- ↑ Помпоний Мела I, 78
- ↑ Молчанов А. А. Социальные структуры и общественные отношения в Греции II тыс. до н. э. М., 2000. С.106
- ↑ Страбон. География XIV 1, 27 (стр.642-643)
- ↑ Страбон. География XIV 4, 3 (стр.668)
- ↑ Помпоний Мела I, 70
- ↑ Страбон. География XIV 5, 16 (стр.675)
- ↑ Яйленко В. П. Архаическая Греция и Ближний Восток. М., 1990, с.150
- ↑ Страбон. География XIV 5, 16 (стр.675)
- ↑ Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека. Эпитома VI 19; Ликофрон. Александра 439—445 и комм.
- ↑ Страбон. География XIV 5, 16 (стр.676)
- ↑ FHG III, fr. 24
- ↑ Афиней. VIII, 346
- ↑ Плиний. V, 96
- ↑ Гиндин Л. А., Цымбурский В. Л. Гомер и история Восточного Средиземноморья. М., 1996, с.153
- ↑ Гиндин Л. А., Цымбурский В. Л. Гомер и история Восточного Средиземноморья. М., 1996. с.154