Moviy atirgul
Moviy atirgul (Rosa) Rosaceae oilasi gulidir, u koʻp tarqalgan qizil, oq yoki sariq rang oʻrniga koʻkdan binafsha ranggacha pigmentatsiyaga ega. Moviy atirgullar koʻpincha sirning yoki erishib boʻlmaydigan narsaning ramzi sifatida ishlatiladi[1], chunki ular genetik cheklovlar tufayli tabiatda mavjud emas. 2004-yilda tadqiqotchilar koʻk pigment delfinidini oʻz ichiga olgan atirgullarni yaratish uchun genetik modifikatsiyadan foydalanganlar.
Anʼanaviy duragaylash usullari bilan „koʻk atirgullar“ deb nomlangan, ammo natijalarda, masalan, „Moviy oy“ nilufar rangi sifatida aniqroq tasvirlangan.
Boʻyalgan atirgullar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Moviy atirgullar tabiatda mavjud emasligining sababi, atirgullarda „haqiqiy koʻk“ rang hosil qilish qobiliyatiga ega boʻlgan oʻziga xos gen yoʻqligidir, koʻk atirgullar anʼanaviy ravishda oq atirgullarni boʻyash orqali yaratiladi..Ibn al-Avvom al-Ishbiliy[2][3] 12-asrda arab tilida yozilgan va J. J. Klement tomonidan fransuz tiliga Le livre de l’agriculture nomi bilan tarjima qilingan "Kitob al-filohah"[ 1] nomli kitobda[4] Sharqqa maʼlum boʻlgan koʻk atirgullarga ishoralar mavjud. Ushbu koʻk atirgullar ildizlarning qobigʻiga koʻk boʻyoq qoʻyish orqali hosil qilingan.
Genetik jihatdan yaratilgan atirgullar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Olimlar hali chinakam koʻk rangli atirgulni ishlab chiqarmagan, ammo Avstraliyaning Florigen kompaniyasi va Yaponiyaning Suntory kompaniyasi tomonidan oʻn uch yillik hamkorlikda olib borilgan tadqiqotlardan soʻng, 2004-yilda oq atirgulning genetik muhandisligi natijasida koʻk pigment delfinidini oʻz ichiga olgan atirgul yaratilgan[5]. Kompaniya va matbuot uni koʻk atirgul deb taʼriflagan, ammo u lavanda yoki och binafsha rangga ega[6].
Genetik muhandislik uchta oʻzgarishni oʻz ichiga oldi: ikkita genni qoʻshish va boshqasiga aralashtirish. Birinchidan, tadqiqotchilar pansydan klonlangan koʻk oʻsimlik pigmenti delfinidining genini binafsha-qizil Eski bogʻdagi „Kardinal de Richelieu“ atirguliga kiritdilar, natijada quyuq bordo atirgul paydo boʻldi[7][8]. Keyin tadqiqotchilar dihidroflavonol 4-reduktaza (DFR) deb ataladigan rang ishlab chiqarishdagi hal qiluvchi oqsilni blokirovka qilish orqali endogen genlar tomonidan boshqa barcha rang ishlab chiqarishni susaytirish uchun RNK interferentsiyasi (RNAi) texnologiyasidan foydalanganlar va bu oqsilning toʻsib qoʻymaydigan variantini qoʻshganlar. RNAi delfinidning rangini koʻrsatishga imkon beradi. Agar strategiya mukammal ishlagan boʻlsa, nazariy jihatdan u chinakam koʻk atirgulni berishi mumkin edi. Biroq, RNAi DFR faolligini toʻliq nokaut qilmadi, shuning uchun hosil boʻlgan gul hali ham oʻzining tabiiy rangining bir qismini saqlab qoldi va qizil rangli koʻk — binafsha yoki lavanta hosil boʻldi[9]. Bundan tashqari, atirgul barglari pansy barglariga qaraganda kislotaliroqdir va transgen atirgullardagi pansy delfinidini atirgul barglaridagi kislotalilik bilan buziladi. Shuning uchun koʻk rangni yanada chuqurlashtirish anʼanaviy naslchilik yoki keyingi genetik muhandislik orqali atirgulni kamroq kislotali qilish uchun qoʻshimcha modifikatsiyalarni talab qiladi.
Kompaniya matbuot kotibi Atsuxito Osakaning soʻzlariga koʻra, 2008-yildan boshlab GM atirgullari Janubiy Xempshirdagi Martino Kassanova urugʻlik muassasasida sinov partiyalarida yetishtirildi[10]. Suntory 2010-yilda Yaponiyada 10 000 dona koʻk atirgullarni sotgani xabar qilingan[11]. Narxlar 2000 dan 3000 yengacha yoki 22 dan 35 dollargacha boʻlgan[12]. Kompaniya Shimoliy Amerikada sotuvlar 2011-yilning kuzida boshlanishini eʼlon qilgan[13].
Madaniy ahamiyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tabiatda koʻk atirgullar yoʻqligi sababli, ular sirning va imkonsiz narsaga erishish istagining ramziy maʼnosi boʻlgan, baʼzi manbalar koʻk atirgul egasining xohish-istaklarini ijobat qilishini aytishadi[14].
- ↑ „Meaning of Flowers“.
- ↑ „The Filāḥa Texts Project“. 2012-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Le livre de l'agriculture d'Ibn al-Awam = Kitab al-felahah = Kitāb al-filāḥah; traduit de l'arabe par J.J. Clément-Mullet., 1864. OCLC 777087981.
- ↑ „Rosegathering symbolic meaning of color in roses“. 2011-yil 7-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „Plant gene replacement results in the world's only blue rose“. Phys.Org website (2005-yil 4-aprel). 2012-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Nosowitz, Dan. „Suntory Creates Mythical Blue (Or, Um, Lavender-ish) Rose“. Popular Science (2011-yil 15-sentyabr). 2011-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-avgust.
- ↑ „Plant gene replacement results in the world's only blue rose“. Phys.Org website (2005-yil 4-aprel). 2012-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan.„Plant gene replacement results in the world’s only blue rose“. Phys. Org website. 4 April 2005. Archived from the original on 5 February 2012.
- ↑ Danielle Demetriou. „World's first blue roses after 20 years of research“. The Daily Telegraph (2008-yil 31-oktyabr). 2017-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Katsumoto Y (2007). "Engineering of the Rose Flavonoid Biosynthetic Pathway Successfully Generated Blue-Hued Flowers Accumulating Delphinidin". Plant Cell Physiol. 48 (11): 1589–1600. doi:10.1093/pcp/pcm131. PMID 17925311.
- ↑ Julian Ryall. „My love is like a blue, blue rose“. The Telegraph (2008-yil 2-may). 2008-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Kyodo. „Suntory to sell blue roses overseas“. The Japan Times (2011-yil 11-sentyabr). 2012-yil 22-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-avgust.
- ↑ Staff. „Blue roses to debut in Japan“. The Independent, House and Home (2009-yil 20-oktyabr). 2012-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-avgust.
- ↑ Venton, Danielle (14 September 2011). „World's First 'Blue' Rose Soon Available in U.S.“. WIRED. 17 March 2014da asl nusxadan arxivlandi.
- ↑ „About Blue Roses“. GardenGuides. 2010-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan.