Muso operatsiyasi
 | Bu maqolada bir qancha muammolar mavjud. Iltimos, ularni tuzatib yordam qiling yoki shu muammolarni munozara sahifasida muhokama qiling.
|
Muso operatsiyasi (Moshe operatsiyasi) 1984-yil kuzidan 1985-yil yanvarigacha Efiopiyalik yahudiylarni, Sudandan Isroilga evakuatsiya qilish uchun amalga oshirilgan Isroil harbiy operatsiyasi. Operatsiya Bibliyadagi Muso (Moshe Rabbeinu) sharafiga nomlangan.
Efiopiya yahudiylarining taxminiy taqsimoti 1975-yilda Isroil bosh ravvinligi efiopiyalik yahudiylarni yahudiy xalqiga mansub deb tan oldi va 1977-yilda ularning vataniga qaytarilishiga ruxsat berish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi va 1984-yilga kelib Isroilga 8000 nafar repatriant yetib keldi[1].
1983-1984 – yillarda Efiopiyadagi fuqarolar urushi va 1983 – yildagi qurgʻoqchilikdan keyingi ocharchilik natijasida minglab efiopiyalik yahudiylar (shuningdek: Beta Isroil yoki Falasha jamoasi deb ataladi) Shimoliy Efiopiya va janubiy hududlarga piyoda qochib ketishdi. Biroq, ular Sudanda ham xavfsiz emas edi. 1983-yilda Efiopiya Sudanga qarshi "Qizil yulduz" operatsiyasini oʻtkazdi, uning asosiy maqsadi Efiopiya fuqarolarining, shu jumladan Falashaslarning Sudanga qochib ketishining oldini olish edi[2].
Efiopiyadan Sudandagi yigʻilish punktlarigacha boʻlgan yoʻl togʻlar va choʻllar orqali oʻtadi va operatsiya bir necha haftadan 3 oygacha davom etdi. „Ochlik, yoʻl mashaqqati, qaroqchilar, mahalliy hokimiyat organlarining oʻzboshimchaliklari“ natijasida 4 mingga yaqin efiopiyalik yahudiy halok boʻldi.
1984-yil yozida vaziyat keskin yomonlashdi, chunki Eritreya qoʻzgʻolonchilari muvaffaqiyat qozongandan soʻng, Efiopiya maxfiy xizmatlari "Falashalarni oʻz muvaffaqiyatsizliklarida va Eritreya separatistlari bilan hamkorlik qilishda ayblab, otib tashlashni tashlashni boshladilar. Efiopiya yahudiylarining qochib ketishi juda katta miqyosni egalladi. Bu vaqtga kelib, Isroilda ularni ilgari tashkil etilgan Xartum Tel-Aviv havo koʻprigi orqali evakuatsiya qilish uchun yetarli aviatsiya kuchlari yoʻq edi. Natijada, Mossad va Sudan va Efiopiyaga yashirincha kelgan Isroil harbiy dengiz kuchlari yordamida Falasha guruhlarini Qizil dengizning Sudan qirgʻoqlariga olib chiqish va keyin ularni kemalarda evakuatsiya qilish qaror qilindi. Operatsiyaning „dengiz“ qismi 1984-yil 21-noyabrda boshlangan va 1985-yil 5-yanvarda yakunlangan[3].
"Reshef tipidagi ikkita raketa kemasi („Saar-4“) Afrika boʻylab Oʻrta yer dengizidan Qizil dengizga misli koʻrilmagan oʻtishni amalga oshirdi, tankerlarning boklari yoqilgʻi bilan toʻldirildi (Isroil tarixida birinchi marta) faqat dengizda, xorijiy portlar…. natijada, nafaqat havo, balki dengiz koʻprigni ham tashkil qilish mumkin boʻldi, buning sharofati bilan bir oy ichida Isroilga deyarli 14 000 Falasha evakuatsiya qilindi, ularning yarmi dengiz orqali. „Moshe operatsiyasi qurolsiz amalga oshirildi, dengizchilar, uchuvchilar va Isroil razvedkachilari bunga tayyor edilar.“ Operatsiya davomida 14 dan 18 minggacha efiopiyalik yahudiylar Isroilga Shimoliy Efiopiya va janubiy Sudandagi yigʻish punktlaridan, qariyb yarmi dengiz orqali tashildi, ulardan 1500 nafari bolalar va oʻsmirlar edi.
Operatsiya haqidagi maʼlumotlar ommaviy axborot vositalariga tushganidan soʻng, arab davlatlari Sudandan havo transportini toʻxtatishni talab qildilar, shundan soʻng Sovet Ittifoqi va Sudanning Nimeiri hukumati Isroilga qarshi keskin hujumlar uyushtirishdi va operatsiya toʻxtatildi. Oxirgi 800 nafar qaytib kelganlar 1985-yil yanvar oyida AQShning oʻsha paytdagi vitse-prezidenti Jorj Bushning yordami bilan Yehoshua operatsiyasi doirasida Isroilga olib kelingan.
2007-yilda Quddusdagi Gertsl togʻida Efiopiyadan Sudanga ketayotib halok boʻlgan 4000 efiopiyalik yahudiylar xotirasiga yodgorlik oʻrnatild.
Kinematografiyada
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 2005-yil – " Boring va yashang " (Va, vis et deviens), rej. Radu Mihaileanu
- 2007-yil – „Muso operatsiyasi“, hujjatli film, rejissor. Radu Mihaileanu
- 2019-yil – Qizil dengiz shoʻngʻin kurorti (uz: Red Sea Diving Resort), rej. Gideon Ruff.