Kontent qismiga oʻtish

Nakba kuni

Vikipediya, erkin ensiklopediya
1948-yilda falastinlik qochqinlar

Nakba kuni (arabcha: يوم النكبة Falastin falokat kuni) Falastin arablari tomonidan 15-mayda, yaʼni Isroil davlati tashkil topgan kunning ertasiga nishonlanadi[1]. Falastinliklar uchun Nakba kuni, birinchi navbatda, 700 000 ga yaqin arab qochqinlarining quvgʻin qilinishi va yashash joyidan qochib ketishi[2], arab-isroil urushlarining tugashi, vatanlari va mulklaridan ayrilishi bilan bogʻliq. Falastinliklar uchun bu har yili Isroil oʻrnatilishidan oldingi va undan keyin sodir boʻlgan koʻchirilganlarni xotirlash kunidir[3].

Bu kun 1998-yilda Yosir Arafat tomonidan rasman eʼlon qilingan, ammo bu sana norasmiy ravishda 1949-yildan beri norozilik namoyishlari uchun ishlatilgan

Xevron shahridagi Nakba kuni norozilik namoyishida falastinlik qiz (qisman tan olingan Falastin Davlati, 2010-yil). Plakatdagi soʻzlar: „Albatta biz qaytamiz, Falastin“. Gʻarbiy Sohildagi falastinlik qochqinlarning aksariyati oilalari 1948-yilda Isroilga qoʻshilgan hududlardan kelgan odamlarning avlodlaridir[4].  Kalit falastinliklar Nakbaning bir qismi sifatida qoldirgan uylarning ramzidir[5].
Manxetten markazidagi Tayms-skverdagi 42-koʻchada Brodveyda Nakba kuni uchun namoyish.

Xotira

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1949-yilda, Isroil davlati tashkil topganidan bir yil oʻtib, 15-may kuni Gʻarbiy Sohilning bir qancha shaharlarida (Iordaniya hukmronligi ostida) namoyishlar, ish tashlashlar, qora bayroqlar koʻtarilishi va 1948-yilgi urush paytida oʻldirilgan odamlarning qabrlarini ziyorat qilish bilan nishonlangan. Ushbu tadbirlar ishchilar va talabalar uyushmalari, madaniy va sport klublari, skautlar klublari, qochqinlar qoʻmitalari va „Musulmon birodarlar“ tomonidan tashkil etilgan. Muallif Tamir Sorekning soʻzlariga koʻra, ushbu yigʻilishlarda soʻzga chiqqanlar arab hukumatlari va Arab Ligasini „Falastinni qutqara olmaganliklarida“ aybladilar. 1950-yillarning oxiriga kelib, 15-may arab dunyosida Falastin kuni sifatida tanilgan, arab va musulmon mamlakatlari ommaviy axborot vositalari tomonidan Falastin bilan xalqaro birdamlik kuni sifatida tilga olingan[6].

1948-yilgi urush natijasida ichki koʻchirilgan Isroilning arab fuqarolari tomonidan Nakbani xotirlash oʻnlab yillar davomida amalga oshirilgan, ammo 1990-yillarning boshlariga qadar nisbatan zaif edi. Dastlab, 1948-yilgi falokat xotirasi shaxsiy va jamoaviy xarakterga ega boʻlib, oilalar yoki maʼlum bir qishloq aʼzolari bu kundan oʻzlarining sobiq qishloqlari joylashgan joyga yigʻilish uchun foydalanishgan.

1958-yilda Isroil hukumati ularga toʻsqinlik qilishga urinishlariga qaramay, arab oʻquvchilari tomonidan Isroilning bir necha maktablarida oʻninchi yillikning kichik miqyosdagi xotira marosimlari oʻtkazildi[7]. Sobiq qishloqlar joylariga tashriflar 1976-yildagi Yer kuni voqealaridan keyin tobora koʻproq koʻrinib bordi. 1991-yil Madrid konferensiyasi qochqinlar mavzusini muhokama qila olmaganidan soʻng, Isroilda ichki koʻchirilganlar huquqlarini himoya qilish uyushmasi 15-may kuni bu masalani Isroil jamoatchiligi kun tartibiga qoʻyish uchun har yili boshqa qishloq joylashgan joyga qaytish marshini tashkil qilish uchun tashkil etilgan[8].

2011-yil Nakba kunida Gʻarbiy Sohil, Gʻazo sektori, Livan va Suriyadan kelgan falastinliklar va boshqa arablar voqeani nishonlash uchun oʻz chegaralari yoki oʻt ochishni toʻxtatish chiziqlari va Isroil tomonidan bosib olingan hududlardagi nazorat punktlari tomon yurishdi[9]. Isroil armiyasining otishmalari natijasida kamida oʻn ikki falastinlik va tarafdorlari halok boʻldi, yuzlab odamlar yaralandi[10].  Minglab suriyalik namoyishchilar Isroil tomonidan bosib olingan Golan tepaliklariga majburan kirishga uringanidan soʻng Isroil armiyasi oʻt ochdi. Natijada AFP bu yerdagi 1974-yilgi sulh bitimidan buyon sodir boʻlgan eng yomon zoʻravonlik voqealaridan biri deb taʼrifladi. Isroil quruqlik kuchlarining taʼkidlashicha, qoʻshinlar „yuzlab suriyalik tartibsizlikchilar“ tomon „tanlab oʻq uzgan“. BBC maʼlumotlariga koʻra, 2011-yilgi Nakba kuni namoyishlariga arab bahori turtki bergan[11]. 2012-yilgi xotira marosimida minglab falastinlik namoyishchilar Gʻarbiy Sohil va Gʻazo sektori boʻylab shahar va qishloqlarda norozilik namoyishi oʻtkazdilar. Namoyishchilar Sharqiy Quddusdagi nazorat-oʻtkazish punktlarini qoʻriqlayotgan isroillik askarlarga tosh otdi, ular javoban rezina oʻq va koʻzdan yosh oqizuvchi gaz ishlatdi[12]. 2021-yilda Nakba kuni 2021-yilgi Isroil-Falastin inqirozi paytida sodir boʻldi. Al Jazeera English xabariga koʻra, Gʻarbiy Sohilda Isroil xavfsizlik kuchlari tomonidan kamida 29 falastinlik yaralangan[13][14].

Nakba haqida darslik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2007-yilda Isroil taʼlim vaziri Yuli Tamir (2006—2009) buyrugʻi bilan mamlakat arab maktablarida Nakba bilan bogʻliq voqealarni tasvirlaydigan darslik taqdimoti oʻtkazildi. Tamirning aytishicha, „Isroilning arab fuqarolari mojaro haqida maktab darsliklaridan bilishmaydi. Ular hududda yashaydilar. Bularning barchasini ularning ota-onalari, oilalari, farzandlari oʻz koʻzlari bilan koʻrgan va koʻrmoqda. Menimcha, biz ularning farzandlariga maktab darsligidan haqiqatni oʻrganish imkoniyatini berishimiz kerak“[15]. Limor Livnat (2001—2006-yillarda taʼlim vaziri) taʼkidlaydiki, Yuli Tamirning yangiligi „kelajakda arab bolalarini Isroilga qarshi kurash yoʻliga undaydi“.

Tanqid

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muxoliflar Nakba kunini „arablarning isyon yoki muxtoriyatga boʻlgan huquqini qonuniylashtirish, shuningdek, yahudiylarga nisbatan nafrat uygʻotuvchi omil“[16] deb taʼkidlaydilar.

Isroillik siyosatshunos professor Shlomo Avineri Nakba va Xolokostni taqqoslashning oʻzi jiddiy axloqiy koʻrlikdan dalolat beradi, deb hisoblaydi. 1947—1948-yillarda falastinliklar bilan sodir boʻlgan voqea ular magʻlubiyatga uchragan urushning natijasi boʻldi. "Falastin aholisining fojiasiga sabab boʻlgan arab rahbariyatining siyosiy qarorlari boʻlganiga hech kim eʼtibor bermaydi". […] Ammo bugungi kunga qadar arab mualliflarining hech biri taniqli tarixiy haqiqatni butun intellektual ochiqlik bilan muhokama qilishga tayyor emas: BMTning mamlakatni boʻlish toʻgʻrisidagi qaroriga qarshi chiqish arab dunyosining siyosiy va maʼnaviy xatosi edi[17] degan fikrlarni aytadi.

Isroilning Im Tirsu tashkiloti 2011-yil may oyida videoklip va 70 betlik kitobchani chiqardi, unda qisman shunday deyilgan: „Arablar hududlarni tinch yoʻl bilan boʻlish rejasini rad etib, yahudiylarni yoʻq qilish uchun urush boshladilar. Ular oʻzlaricha qaror qilishdi. Aksariyat falastinliklar Arab Oliy Kengashi buyrugʻi bilan uylarini tashlab ketishgan. Ayni paytda 900 ming yahudiyni arab davlatlaridan quvib chiqargan arablar edi. Bu barcha falastinlik qochqinlardan koʻpdir“[18][19].

Nakba kunini taqiqlashga urinish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
2011-yilgi Nakba kuni. Falastinning Xevron shahridagi Arroub lagerida.

2011-yil 23-martda Knesset 37 qarshi 25 ovoz bilan  byudjetga oʻzgartirishni maʼqulladi, bu esa Isroil moliya vazirigaIsroil Mustaqillik kuni oʻrniga Nakbani xotirlaydigan har qanday nohukumat tashkilotga (NNT) davlat mablagʻlarini kamaytirish huquqini berdi. 2009-yilda NDI partiyasidan Isroil Knesset aʼzosi Aleks Miller Nakba kunidagi namoyishlarda qatnashishni taqiqlovchi qonun loyihasini ilgari surdi. Namoyishchilar tomonidan taqiqni buzish uch yilgacha qamoq jazosi bilan jazolanishi kerak edi[20]. Biroq, bu qonun loyihasi Knesset aʼzolari tomonidan rad etildi.

Adalah (Isroildagi arab ozchiligining siyosiy va huquqiy manfaatlarini ifodalovchi tashkilot) va Isroildagi Fuqarolik huquqlari assotsiatsiyasi, shuningdek, Isroilning bir necha yahudiy va arab fuqarolari kabi tashkilotlar tomonidan berilgan koʻplab murojaatlar tufayli bir necha oylik qonunchilik noaniqligidan soʻng, Isroil Oliy sudi apellyatsiyalarni rad etdi va 2012-yil 5-yanvarda Nakba qonunini tasdiqladi. Bosh sudya Dorit Beynish va sudyalar Eliezer Rivlin, Miriam Naor shunday xulosaga keldi: „Qonunning deklarativ darajasi haqiqatan ham qiyin va murakkab savollarni tugʻdiradi. Biroq, boshidanoq, qonunning konstitutsiyaviyligi asosan qonun koʻrsatmalariga berilgan talqinga bogʻliq“. Chegirmalar tadbirning homiylik qiymatining uch baravarigacha tushirishi mumkin; takroriy qoidabuzarliklar jarima miqdorini ikki baravar oshiradi[21].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „BBC News | MIDDLE EAST | In pictures: 'Catastrophe Day' protests“. 14-mart 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-noyabr 2009-yil.
  2. ↑ Morris, Benny (2003). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-00967-7, p. 604.
  3. ↑ ; Benjamin FrankelHistory in Dispute: The Middle East since 1945, Illustrated, St. James Press, 2004 — 102-bet. ISBN 9781558624726. „The Palestinian recalled their "Nakba Day", "catastrophe" – the displacement that accompanied the creation of the State of Israel – in 1948.“ 
  4. ↑ Figures given here for the number of Palestinian refugees includes only those registered with UNRWA as June 2010. Internally displaced Palestinians were not registered, among others. Factbox: Palestinian refugee statistics
  5. ↑ Shuttleworth, Kate. „In pictures: Nakba Day protests“. Middle East Eye (2014-yil 15-may). Qaraldi: 2014-yil 8-avgust.
  6. ↑ Sorek, Tamir. Palestinian Commemoration in Israel: Calendars, Monuments, and Martyrs. Stanford, CA: Stanford University Press, p.67., 2015. ISBN 9780804795203. 
  7. ↑ Hillel Cohen. Good Arabs: the Israeli security agencies and the Israeli Arabs, 1948–1967, Illustrated, University of California Press, 2010 — 142-bet. ISBN 9780520257672. „nakba commemorations decades.“ 
  8. ↑ Masalha, 2005, p. 216.
  9. ↑ Gideon Biger. „Israel was infiltrated, but no real borders were crossed“. Haaretz (18-may 2011-yil). Qaraldi: 18-may 2011-yil.
  10. ↑ Bloodshed along Israel borders kills 12 on Nakba Day AFP. 15 May 2011.
  11. ↑ Israeli forces open fire at Palestinian protesters. BBC News. 15 May 2011.
  12. ↑ Thousands of Palestinians mark 'Nakba Day'. BBC News. 15 May 2012.
  13. ↑ Frykberg, Mel. „Israeli forces wound dozens of Palestinians at Nakba Day marches“. Al Jazeera English (15-may 2021-yil). Qaraldi: 15-may 2021-yil.
  14. ↑ Gladstone, Rick. „An annual day of Palestinian grievance comes amid the upheaval.“. New York Times (15-may 2021-yil). Qaraldi: 15-may 2021-yil.
  15. ↑ http://www.svobodanews.ru/content/article/404409.html[sayt ishlamaydi] Vvedenie nakbi v shkolnuyu programmu raskololo Izrail
  16. ↑ http://www.svobodanews.ru/content/article/404409.html[sayt ishlamaydi] Vvedenie nakbi v shkolnuyu programmu raskololo Izrail.
  17. ↑ U arabov ne bilo katastrofi, oni eyo vidumali Shlomo Avineri, „Гаарец“, 11.05.2011
  18. ↑ „«Накба — это чушь!»“. 15-may 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-may 2011-yil.
  19. ↑ Ben Hartman; Lahav Harkov. „Im Tirtzu launches campaign against ‘myths’ of the Nakba“. Jerusalem Post (13-may 2011-yil). 23-oktabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-may 2011-yil.
  20. ↑ „«Авода» против запрета Накбы | Novosti Izrailya“. 25-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-noyabr 2009-yil.
  21. ↑ "Israel’s Supreme Court rejects Nakba Law suit " (Wayback Machine saytida 2012-02-18 sanasida arxivlangan) by The Jewish Telegraphic Agency, 5 January 2012

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakba_kuni&oldid=5215321" dan olindi