Narkotiklar tarixi

Dorixonalarda qonuniy ravishda sotilgan 5 gramm geroin

Giyohvand moddalarni isteʼmol qilish tarixi bizning eramizdan 5000 yil oldin Shumer sivilizatsiyasiga borib taqaladi. Oʻsha davrlarda olib borilgan qazishmalarda afyunni tayyorlash va ishlatish toʻgʻrisida birinchi yozma maʼlumotlar topilgan, ular „men“ deb atashgan, bu „quvonch“ degan maʼnoni anglatadi.

Miloddan avvalgi uchinchi ming yillikka kelib, Xitoy imperatori Shen Nongning gashishdan foydalanish boʻyicha tibbiy qoʻllanmasi miloddan avvalgi uchinchi ming yillikda, skiflar kenevir urugʻidan va afyun. Janubiy Amerika hindularining dafn majmualari, devorlarda koka barglarini chaynayotgan odamlar tasvirlangan, ham ancha qadimiydir.

Giyohvand moddalar insonning holatini oʻzgartiruvchi moddalar sifatida qadimgi yunonlar va qadimgi rimliklarga maʼlum boʻlgan. Bundan tashqari, yunon madaniyati quritilgan koʻknori boshlarining sutli sharbatidan tayyorlangan dori nomini berdi — yunoncha „sopio“ („afyun“) soʻzi „sharbat“ degan maʼnoni anglatadi.

Milodiy 1-asrning Rim shifokorlari afyunni juda yaxshi davolashgan, undan turli kasalliklarni davolashda foydalanganlar. Rim shifokori Klavdiy Galen odamlarni afyun orqali ishtiyoq bilan davolaganligi sababli, baʼzi tarixchilar birinchi ming yillikning boshlarida Rimda afyunning haddan tashqari mashhurligi bilan bogʻlashadi.

Qiziqarli tarixiy dalillarni Rim qoʻmondoni Pliniyning (Germaniyaning gʻarbiy qismidagi Trier qal’asi qoʻmondoni) eslatmalari deb hisoblash mumkin. Rimga yozgan maktubida, u askarlarning achchiq shuvoq — „absintum“ dan foydalanishidan shikoyat qilgan, shundan soʻng ular „doping kabi yurishadi“. Koʻrinishidan, biz 19-asrda Fransiyada juda moda boʻlgan Absinthe ichimligining oʻxshashligi haqida gapiramiz.

Opium urushlari

Xitoylik afyun chekuvchilar, 1858-yil

Insoniyat tarixida afyun haqida keyingi eslatma Buyuk Britaniyaning Xitoyni mustamlaka qilishga urinishlari tavsifida keltirilgan. Oʻshanda koʻplab tarixiy dalillarga koʻra, Angliya Xitoyga giyohvand moddalarni katta miqdorda etkazib berishni tashkil qilgan va buning evaziga moddiy boyliklar, oltin va moʻynani eksport qilgan. Bundan tashqari, ikkinchi darajali harbiy maqsadga erishildi — Xitoy armiyasining parchalanishi, chunki afyunni chekish Xitoyda haqiqatan ham keng miqyosga ega boʻldi.

Afyunning buzuvchi taʼsiridan xalos boʻlish uchun Xitoy imperatori 1839-yilda Kantonda afyun zahiralarini musodara qilish va yoʻq qilish boʻyicha keng koʻlamli operatsiyani boshladi. Giyohvand moddalar ortilgan mustamlaka kemalari dengizda choʻktirildi. Buni insoniyat tarixidagi giyohvandlikka qarshi birinchi davlat dasturi deb hisoblash mumkin. Biroq, Xitoy hukumatining bunday harakatlari ingliz mustamlakachilari tomonidan toʻgʻri kelmadi va bunday harakatlarga javoban Buyuk Britaniya oʻz kemalarini himoya qilish uchun mustamlakachi qoʻshinlarini yubordi. Bu zamindagi to‘qnashuvlar tarixda afyun urushlari (1840-1842 yillardagi birinchi afyun va 1856-1860 yillardagi Ikkinchi afyun urushi) nomi bilan mashhur. Xitoy esa ularda mustamlakachi qoʻshinlar tomonidan magʻlubiyatga uchradi va boʻysunishga majbur boʻldi. 1858-yildagi Tyensin shartnomasi shartlariga koʻra, Xitoy rasman afyun importiga rozi boʻlishga majbur boʻldi, lekin ayni paytda ogʻir bojxona toʻlovlarini kiritishi mumkin edi.

Bu tariqa g‘alaba mustamlakachilarga katta foyda keltirdi va xususan, Britaniya qirollik oilasi aʼzolariga katta foyda keltirdi. Koʻp oʻtmay, xitoyliklar qishloq xoʻjaligini choy va sholi etishtirishdan koʻknori plantatsiyalariga oʻzgartira boshladilar.

Biroq, 1905-yilda giyohvandlikka qarshi kurash dasturini amalga oshirishda Xitoy hukumati keyingi oʻn yil ichida afyundan voz kechish dasturini qabul qildi. Giyohvandlikka qarshi kurash hali ham XXR davlat siyosatining ustuvor vazifalaridan biri boʻlib qolmoqda — hozirgi vaqtda giyohvandlikka qarshi kurash boʻyicha eng qatʼiy qonunlardan biri mavjud.

Mamlakatlar boʻyicha giyohvand moddalar tarixi

Buyuk Britaniya

Yevropada giyohvand moddalarni keng qoʻllash 1840-yilda Angliyada qabul qilingan alkogolga qarshi qonunlar bilan bogʻliq. Aynan oʻsha paytda spirtli ichimliklarni sotishni cheklash natijasida Angliyaning ishchi sinflari afyun tabletkalarida alkogol oʻrnini topdilar, ishlab chiqarish va sotish gullab-yashnay boshladi. 1859-yilda Angliyada afyunning yillik isteʼmoli 61 000 funt yoki taxminan 27 yarim tonnani tashkil etdi. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, oʻsha paytda Angliya aholisining taxminan 5 foizi afyunni muntazam ravishda ishlatgan. Biroq, oʻsha paytda jamiyat ashaddiy muxoliflarga va afyundan foydalanish tarafdorlariga boʻlingan edi. Tarafdorlar, ular orasida yuqori tabaqa vakillari ham bor edi, ular afyunni alkogolga tenglashtirish va unga yuqori bojlar qoʻyishni taklif qilishdi, muxoliflar esa afyun va undan tayyorlangan mahsulotlarni toʻliq taqiqlashni talab qilishdi.

Fransiya

Shu bilan birga, Fransiyada kanop mahsulotlari — gashishdan parallel foydalanish rivojlanmoqda. Asosiy isteʼmolchilar hatto 1830 va 1840 yillarda ham hasharni sevuvchilar uchun klub yaratgan yozuvchilar edi. Parij jamiyatida gashish shu qadar tez tarqaldiki , 1848-yilda Parij qoʻzgʻoloni paytida talaba tartibsizliklar nashani tekin sotishni talab qilgan plakatlar bilan koʻchalar boʻylab yurishdi.

Gashishdan tashqari, fransuz emigrant shifokori Per Ordiner tomonidan ixtiro qilingan absinte tez mashhurlikka erishdi. Gʻarbiy Shveytsariyadagi fransuz inqilobidan yashiringan. Ushbu ichimlik mashhurlikka erishdi va 1830-yilda Shimoliy Afrikada boshlangan urushlar paytida fransuz mustamlakachi armiyasi tomonidan ogohlantiruvchi vosita sifatida ishlatilgan.

Biroq, tez orada jamiyatning absintega munosabati keskin oʻzgara boshladi va 1905-yilda Belgiyada, keyin boshqa Yevropa mamlakatlarida va AQShda absinte taqiqlangan. Fransiya sanoatchilari va savdogarlari eng koʻp qarshilik koʻrsatdilar, ammo bu mamlakatda absinte ishlab chiqarish va sotish ham taqiqlangan.

AQSH

Yevropa mamlakatlari va AQShning hukmron doiralarida giyohvandlikka qarshi harakat kuchaydi, buning natijasida 1909-yilda Shanxayda afyun muammolari boʻyicha konferentsiya chaqirildi. Oʻsha davrdagi giyohvandlikka qarshi harakatning asosiy mafkurachisi va Kongressni chaqirish targʻibotchisi Filippin Yepiskop cherkovi yepiskopi Charlz Genri Brent edi. Prezident Ruzvelt tashabbusi bilan konferentsiya chaqirilgan amerikalik delegatlar ideal axloqiy pozitsiyalardan chiqishdi. Kongress shoshilinch ravishda 1909-yildagi Opiyni taqiqlash toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi, u Qoʻshma Shtatlarga afyunni olib kirish va tibbiy boʻlmagan holda foydalanishni taqiqlaydi. AQSHdan tashqari Rossiya, Fransiya, Avstriya, Buyuk Britaniya, Xitoy, Gollandiya, Fors, Portugaliya va Siamni oʻz ichiga olgan Shanxay konferensiyasi delegatlari dunyo hukumatlariga murojaatnomani qabul qilib, ularni bosqichma-bosqich yoʻq qilishga chaqirdi. o‘z hududlarida opiy chekish, opiyni ishlab chiqarish, yetkazib berish va tibbiy bo‘lmaganda foydalanishni taqiqlash va qattiq nazoratga olish.

Morfin va inʼektsiya ignasi ixtirosi

Dori tarqatishning navbatdagi bosqichi 1803-yilda afyunni qayta ishlash mahsuloti sifatida morfin ixtirosi, shuningdek 1853-yilda Charlz-Gabriel Pravaz tomonidan inʼektsiya ignasi ixtirosi bilan keltirildi, bu uni ishlatishni soddalashtirdi va taʼsirini kuchaytirdi, chunki dori endi ovqat hazm qilish traktini chetlab oʻtib, darhol qon oqimiga kirdi. Bundan tashqari, morfin afyundan farqli oʻlaroq, giyohvandlikka olib kelmaydi, degan fikr faol tarqala boshladi, chunki giyohvandlik faqat „oshqozon mulki“ bilan bogʻliq. Morfinizmning asosiy avjlari Qrim (1853-1856) va Franko-Prussiya (1870-1871) urushlarida, shuningdek, Amerika fuqarolar urushida sodir boʻlgan deb ishoniladi. Urushlar paytida morfin anestezika sifatida faol ishlatilganligi sababli, morfinga qaram boʻlgan askarlar koʻpincha urushdan qaytib kelishgan, ammo bu oʻsha kunlarda hali jamoatchilikni tashvishga solmagan, chunki bu suiisteʼmollikning alohida holati hisoblangan va „askar kasalligi“ deb nomlangan.

Birinchi jahon urushida giyohvand moddalar

Ayni paytda kokain Yevropani zabt etayotgan edi. 1911-yilga kelib, Londonda kokain foydalanish ijtimoiy hodisa sifatida koʻrila boshlandi. 1915-yilda kokain muammosi oʻz-oʻzidan paydo boʻldi. Kokain jamiyatning ayrim qatlamlari hayotining atributiga aylandi. Fohishalar va askarlar uning harakatlariga faol murojaat qilishdi. Biroq, Birinchi jahon urushining boshlanishi kokainning keng tarqalishiga toʻsqinlik qildi. Kokain irodani bostirishidan xavotirlangan harbiy rahbarlar uni taqiqlash uchun barcha choralarni koʻrdilar. Va 1916-yil 11-mayda Britaniya armiyasi askarlari tomonidan kokain va boshqa bir qator giyohvand moddalardan foydalanish taqiqlandi.

Sintetik dorilarning paydo boʻlishi

Dori vositalarini qoʻllashning keyingi bosqichi 1896-yilda Meksika kaktuslaridan meskalin moddasining chiqarilishi bilan belgilandi. Va 1919-yilda meskalin kimyoviy sintez orqali kimyogar E. Spatom. Meskalin sof modda sifatida olingan birinchi gallyutsinogen boʻlib, "aqliy illyuziya " holatlarini va boshqa kimyoviy sabab boʻlgan hissiy idrok oʻzgarishlarini oʻrganish uchun mavjud.

Bundan tashqari, boshqa kimyoviy sintezlangan moddalar paydo boʻla boshladi, masalan, amfetaminlar, tadqiqotchilarning fikriga koʻra, foydalanishdan kokain oʻrnini bosdi. 1940-yilda Angliya osmonida nemis samolyoti urib tushirildi va uchuvchidan amfetaminga namlangan bir necha boʻlak shakar topildi. Shundan soʻng, Qirollik havo kuchlari charchoqni yoʻqotish va samaradorlikni oshirish uchun jangovar harakatlarda foydalanish uchun ularning taʼsirini oʻrganishni boshladilar. Biroq, tadqiqotlarning ikkinchi bandi boʻyicha kelishuv topilmadi. Shunga qaramay, amfetaminlar harbiy ishlarda mustahkam oʻrnatilgan. Vetnam urushi paytida amerikalik harbiy xizmatchilar Ikkinchi Jahon urushi davridagi barcha Britaniya va Amerika qurolli kuchlari birlashganidan koʻra koʻproq amfetamin isteʼmol qilgan.

Bundan tashqari, Amerika jamiyatida amfetamindan foydalanish ortib bordi. Oʻtgan asrning 30-yillarida yuk mashinalari haydovchilari charchoqqa chidamliligini oshirish va ish faoliyatini oshirish uchun benzedrinni (oʻsha davr jargonida „benny“) faol ishlatishgan. Bularning barchasi amfetamin inqirozigacha davom etdi, savdogarlar undan pul ishlashlari mumkinligini tushunib, taklifni (talabning oʻsishi bilan) asta-sekin qisqartira boshladilar va narxlarni oshirdi. Bu amfetaminlarni muntazam ravishda ishlatadigan odamlar uchun moliyaviy muammolarga olib keldi va bu ularning koʻpchiligini jinoiy yoʻlga itarib yubordi. Bu, baʼzi tadqiqotlarga koʻra, amfetamindan foydalanishni antisosial hodisa sifatida tan olishga olib keldi. Ular giyohvand moddalarga qarshi kurash federal byurosi tomonidan qabul qilingan. Bundan tashqari, 1950-yillarda Qoʻshma Shtatlarda va 1960-yillarning oʻrtalarida Yevropada geroindan foydalanishning oʻsishiga kannabinoidlar emas, balki amfetaminlar sabab boʻlgan deb ishoniladi. Bularning barchasi natijasida, oxir-oqibat, amfetaminlar taqiqlangan.

Boshqa yoʻl bilan, dori er osti Buyuk Britaniyada ishlab chiqilgan. Amfetaminlar modasining gullab-yashnashi 1960-yillarning oʻrtalariga toʻgʻri kelgan boʻlsa-da, Eski Dunyoda ular uchun Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi kabi moda hech qachon boʻlmagan. Nasha yosh inglizlar orasida asosiy ishtiyoq edi va keyinchalik yangi sintetik dori LSD edi. Biroq, 1967-1968 yillar oxirida inʼektsiya ishqibozlari orasida yangi, oʻta zararli dori — metilamfetamin (metedrin) keng tarqaldi. 1967-yilda Londonning Soho shifokori qonundagi oʻzgarishlarni kutgan holda, geroinga qaramlar ogohlantiruvchi vosita sifatida ishlatadigan kokainni almashtirishni boshladi. Xavfli moment amfetaminlarni ogʻiz orqali yuborishdan tomir ichiga yuborishga oʻtish edi.

Muammoning alternativ yechimi

Biroq, zamonaviy dunyoda giyohvand moddalar muammosiga qarashning yana bir usuli mavjud. Marixuana sotish uchun litsenziyaga ega birinchi qahvaxona 1978-yilda Amsterdamda paydo boʻlgan va hozirda Gollandiyada 1500 ga yaqin bunday muassasalar mavjud. Geroin va marixuana yetkazib beruvchilarining ajralishi natijasida (Gollandiyada qora bozor deyarli yoʻq boʻlib ketgan) Gollandiyada geroin isteʼmoli darajasi, masalan, Britaniyadagidan kamroq.

Yana qarang

• Xalqaro afyun konventsiyasi

Adabiyot

• Deyvenport-Xayns R. V poiskax zabveniya. Vsemirnaya istoriya narkotikov. 1500—2000 = The Pursuit of Oblivion: A global history of narcotics 1500-2000 / per. s angl. A. V. Savinova. — M. : AST; Tranzitkniga, 2004. — 624 s. — ISBN 5-17-018587-1. — ISBN 5-9578-0073-2.

Havolalar

• Катерина Архарова. „Кайф на все века: выставка наркотиков в Лондоне“. Программа «Пятый этаж». Русская служба Би-би-си (2010-yil 13-noyabr). 2012-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-yanvar.
• Том де Кастелла. „100 лет борьбы с наркоторговлей: как это было и зачем?“. Русская служба Би-би-си (2012-yil 27-yanvar). 2012-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 30-yanvar.
• „Наркомания: нещадная борьба или разумный контроль?“. Русская служба Би-би-си (2013-yil 18-aprel). 2013-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-aprel.
• Воронин Н. „Почему марихуану запретили, и будет ли снят запрет?“. Русская служба Би-би-си (2013-yil 10-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 10-dekabr.