Kontent qismiga oʻtish

Nemis Kamerun

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kamerun 1884-yildan 1916-yilgacha hozirgi Kamerun Respublikasi hududida Germaniya imperiyasining Afrika mustamlakasi edi. Kamerun, shuningdek, Gabonning shimoliy qismlari va Kongo Markaziy Afrika Respublikasining gʻarbiy qismlari, Chadning janubi-gʻarbiy qismlari va Nigeriyaning uzoq sharqiy qismlarini oʻz ichiga olgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kamerun – 1901-1972:
  Kamerun
  Britaniya Kameruni
  Fransiya Kameruni
  Mustaqil Kamerun

Kolonizatsiyadan oldingi yillar (1868-1883)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kamerun daryosi atrofidagi[1] Duala hududida[2] birinchi nemis savdo punkti 1868-yilda Gamburg savdo kompaniyasi C. Woermann tomonidan tashkil etilgan. Firmaning Gabondagi asosiy agenti Yoxannes Tormälen oʻz faoliyatini Kamerun daryosi atrofigacha kengaytirgan. 1874-yilda Liberiyadagi Woermann agenti Vilgelm Yantsen bilan birgalikda ikki savdogar oʻzlarining Jantzen & Thormählen kompaniyasini tashkil etishdi[3].

Gʻarbiy Afrikadagi ushbu kompaniyalarning ikkalasi ham oʻzlarining yelkanli kemalari va paroxodlari bilan yuk tashish sohasini kengaytirdi va Gamburg va Duala oʻrtasida rejalashtirilgan yoʻlovchi va yuk tashish xizmatini ochdi[4]. Bu kompaniyalar va boshqalar mahalliy boshliqlardan keng yer maydonlarini olib, tizimli plantatsiyalar, jumladan, banan yetishtirishni boshladilar. Kamerun hududi 1884-yildan oldingi yillarda Britaniya imperiyasining norasmiy nazorati ostida edi, shuningdek, Buyuk Britaniya bilan savdo operatsiyalari ham katta edi[5].

Oxir-oqibat, bu kompaniyalar qirollik himoyasi uchun tashviqotni boshlaydilar. 1884-yilga kelib, Adolf Vuerman barcha Gʻarbiy Afrika kompaniyalarining vakili sifatida imperator tashqi ishlar idorasiga Germaniya imperiyasi tomonidan „himoya“ soʻrab murojaat qildi[6]. Bu, bir qator boshqa omillar qatorida, imperator kansleri Otto fon Bismarkning koloniya tashkil etilishini maʼqullashiga olib keldi.

Mustamlaka qilib olishdan koʻzlangan maqsadlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1880-yillarga qadar Bismark koʻp yillar davomida Afrikada mustamlakachilik tashabbuslari gʻoyasiga qarshilik qilgan. Bu, birinchi navbatda, Bismarkning Yevropaning oʻzida nemis manfaatlarini qoʻllab-quvvatlashga eʼtibor qaratganligi, ayniqsa mustamlaka manfaatlarini himoya qila oladigan harbiy infratuzilmaning yoʻqligi bilan bogʻliq edi. Bundan tashqari, Germaniya koloniya taʼminlaydigan resurslarga muhtoj emas edi, asosan oʻzini oʻzi taʼminlaydi, shuning uchun koloniya faqat iqtisodiy drenaj sifatida ishlaydi. Bu nuqtai nazar 1880-yillarning boshlarida turli xil ichki bosimlar tufayli oʻzgaradi[7][8].

Ushbu oʻzgarishga turtki boʻlgan ikkita asosiy omil Germaniyadagi iqtisodiy manfaatlar bosimi va keyinchalik Afrika uchun kurash deb ataladigan narsadan mahrum boʻlish xavotirlari edi. Siyosiy tomondan, koloniyalar milliy gʻurur nuqtasiga aylandi, chunki nemislar boshqa xalqlarning mustamlakalari borligini koʻrdilar va ular milliy obroʻ-eʼtibor sifatida shunday boʻlishi kerak deb oʻylashdi[9]. Bir necha hukumat amaldorlari bu pozitsiyani egalladilar. Tijoriy tomondan, Kamerunda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar (Adolf Vuermann kabi) Germaniyaning rasmiy mustamlakasi tomonidan himoya va qoʻllab-quvvatlashni xohlashdi va koʻplab nemis ishlab chiqaruvchilari oʻzlarining ortiqcha tovarlari uchun yangi bozorlarni qidirdilar[10].

Bu bosimlar oxir-oqibat Bismark bilan yakunlanadi va boshqalar qatorida Kamerun koloniyasini barpo etishga imkon beradi[11].

Dastlabki mustamlakachilik (1884-1889/90)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nemis „Kamerun protektorati“ning rasmiy boshlanishi 1884-yil 17-avgustda boʻlgan[12]. Gustav Nachtigal iyul oyida Duala shahriga kelgan va oʻsha paytda Germaniyaning savdo operatsiyalari markazi boʻlgan Duala atrofidagi mintaqaning bir qator hukmdorlari bilan shartnoma tuzgan edi. U yerdan u Kamerunning boshqa qismlariga joʻnab, savdo-sotiq yaxshi yoʻlga qoʻyilgan daryolar atrofidagi mintaqalarning bir qator qabilalari bilan keyingi shartnomalarni tuzadi. Bu Germaniya nazoratini kengaytirishning bir usuli sifatida shartnomalardan foydalanish tendentsiyasini oʻrnatadi[13].

Yuqorida aytib oʻtilganidek, mustamlaka uchun asosiy motivlardan biri nemis korporatsiyalari Kamerunda oʻzlarining iqtisodiy manfaatlarini kengaytirishga intilishlari edi. Bismark bu haqiqatdan xabardor boʻlgan va toʻgʻridan-toʻgʻri boshqariladigan koloniyaning katta xarajatlaridan xavotirlanib, Kamerunda allaqachon faoliyat yuritayotgan kompaniyalarga „Charted“ maqomini berishni tanladi[14]. Shunday qilib, dastlabki hukumat koloniyada oʻzini namoyon qilgan yirik nemis savdo kompaniyalari va konsessiya kompaniyalari qoʻliga tushdi.

Biroq, oxir-oqibat, kompaniyalar oʻzlarining maʼmuriy vazifalarini unchalik yaxshi bajarmayotgani maʼlum boʻldi. Ularning muvaffaqiyatsiz boʻlishiga turli omillar sabab boʻlgan, biroq ular orasida birinchi navbatda mahalliy savdogarlar bilan davom etayotgan toʻqnashuvlar boʻlgan, chunki savdogarlar ichkariga koʻchib oʻta boshlagan. Bu shunchalik yomonlashdiki, nemis hukumati ishga kirishib, rasman hokimiyatni egallashini talab qildi[15].

Mustamlakachilikning ekspansion davri (1890-1906)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bundan buyon mustamlakalarni boshqarish nemis hokimiyati qoʻlida boʻladi. Nima boʻlishidan qatʼiy nazar, koloniyaga eʼtibori oʻzgarishsiz qoldi: plantatsiya sanoati va nemis kompaniyalarining savdosini qoʻllab-quvvatlash edi. Shunday qilib, bu safar qishloq xoʻjaligi sanoatida katta kengayish kuzatildi va savdo imkoniyatlarini yaxshilash va nemislarning Afrikaning ichki qismiga kirishini yaxshilash uchun Kamerunning dengizga chiqish imkoni boʻlmagan hududlarini kengaytirishga harakat qilindi[16].

Nemis gubernatorlarining eng koʻzga koʻringanlari va Kamerundagi nemis merosini aniqlash uchun kelgan odam 1895—1906-yillarda (va bundan oldin bir necha marta) boshqargan Jesko Von Puttkammer boʻladi[17]. Aynan Puttkammer nemis xulq-atvorini boshlagan, bu ularga mustamlakachilar sifatida shafqatsizlik va qattiqqoʻllik obroʻsini beradi. Oʻz davrida u Bali kabi mahalliy xalqlarga qarshi bir qator harbiy yurishlarni boshqargan va nemis ekspansiyasini oqlaydigan „shartnoma“ ga Germaniya urinishlarini rad etganlarni majburlagan[18]. Koʻpincha, u bu odamlarga qarshi toʻgʻridan-toʻgʻri harakat qilmadi, aksincha, boshqa raqib mahalliy kuchlarni kuchaytirishga va ularni „Germaniya tomonidan himoyalangan“ deb belgilashga va ularni qurollantirishga tayandi. Bu guruhlar oʻzlarining yangi kuchlari va qurol-yarogʻlarini nemislarning oʻzlari hech qachon aralashmasdan, muxolif xalqlarni zabt etish uchun ishlatadilar.

Biroq, nemislar qoʻshilishganda, bu shafqatsiz boʻlib, koʻpincha agar ularning rahbari rozi boʻlmasa, ularga taslim boʻlganlarni jazolash uchun oʻz yoʻlidan chiqib ketishdi va bosib olingan xalqlarning oʻndan bir qismini qul qilib olishdi[19].

Puttkamer gubernatorligining ikkinchi koʻzga koʻringan xususiyati, plantatsiyalarni kengayishiga olib keladi. Bu muammoga aylandi, chunki plantatsiyalarda ishchilarga qaraganda dalalar koʻproq edi, shuning uchun ishchi kuchi yetishmas edi. Buni hal qilish uchun Puttkamer odamlarni yangi hududlarni zabt etganda yoki qoʻzgʻolonni bostirishga majbur boʻlganda olib ketishdan tashqari, yuqorida aytib oʻtilgan „odam guruhlarini“ yaratdi[20]. Keyinchalik bu odamlar oʻlim darajasi juda yuqori boʻlgan ogʻir majburiy mehnatga jalb qilinadi. Intizomning ekstremal shakllari ham qoʻllangan, jumladan qoʻllarni kesish, jinsiy aʼzolar, koʻzlarni kesish va boshini kesish. Kesilgan oyoq-qoʻllar koʻpincha yigʻilib, oʻlim isboti sifatida mahalliy hokimiyatlarga koʻrsatilgan[21].

Puttkammer oʻz lavozimidan ketganidan keyin ham davom etgan bu amaliyotlar nemis mustamlakachilik davrini tavsiflaydi[22].

Yakuniy yillar (1907-1916)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manenguba togʻi

Puttkamer oʻz lavozimini tark etgach, tajovuzkor harakatlar kamroq bajarilgan (hudud qoʻshilsa ham koʻproq diplomatik vositalar orqali) va koloniya rivojlanishga koʻproq eʼtibor qaratila boshlandi[23]. Imperator xazinasidan subsidiyalar olib, koloniya qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini bozorga olib chiqish uchun Duala port shahridan ikkita temir yoʻl qurildi. Shimoliy chiziq 160 km, Manenguba togʻlarigacha va 300 km magistral Nyong daryosi boʻylab Makakga bordi[24].

Kamerun protektorati 1911-yilda Fes shartnomasi bilan hal qilingan Agadir inqirozini hal qilishning bir qismi sifatida Yangi Kamerun (nemischa: Neukamerun) bilan kengaytirildi[25].

Kamerunning mustamlaka sifatida yoʻqolishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi jahon urushi boshlanganda, Fransiya, Belgiya va Britaniya qoʻshinlari 1914-yilda Germaniya mustamlakasini bosib olishdi va Kamerun yurishi paytida uni toʻliq egallab olishdi[26]. Germaniya magʻlubiyatga uchragach, Versal shartnomasi hududni Buyuk Britaniya va Fransiya boshqaruvi ostidagi Millatlar Ligasining ikkita mandatiga (B klassi) ajratdi. Fransiya Kamerun va Britaniya Kamerun qismi 1961-yilda Kamerun sifatida qayta birlashdi.

Shunisi eʼtiborga loyiqki, bu Germaniyaning Kamerundagi ishtirokini tugatmadi, chunki koʻplab nemis plantatsiyalari egalari oʻz plantatsiyalarini 1920 va 30-yillarda sotib olishgan[27]. Germaniya Kamerundan toʻliq chiqib ketgunga qadar Ikkinchi Jahon urushigacha vaqt kerak boʻldi.

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Kamerundagi nemis geodezikchisi, 1884-yil
    Kamerundagi nemis geodezikchisi, 1884-yil
  • Kayzerning tugʻilgan kunida Dualadagi politsiyachilar, 1901-yil
    Kayzerning tugʻilgan kunida Dualadagi politsiyachilar, 1901-yil
  • Germaniyaga eksport qilish uchun yuklangan banan, 1912-yil
    Germaniyaga eksport qilish uchun yuklangan banan, 1912-yil

Kamerun uchun rejalashtirilgan belgilar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1914-yilda German colonies uchun taklif qilingan gerb va bayroqlar uchun bir qator loyihalar ishlab chiqildi. Biroq, dizaynlar tugatilishi va amalga oshirilishidan oldin Birinchi jahon urushi boshlandi va belgilar urush boshlangandan keyin hech qachon ishlatilmadi.

  • Taklif etilgan bayroq
    Taklif etilgan bayroq
  • Taklif etilgan gerb
    Taklif etilgan gerb

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ now the Wouri River delta
  2. ↑ present-day Douala
  3. ↑ Washausen, Helmut (1968). Hamburg und die Kolonialpolitik des Deutschen Reiches 1880 bis 1890 ['Hamburg and Colonial Politics of the German Empireʼ]. p. 66. Hamburg: Hans Christians Verlag. OCLC 186017338.
  4. ↑ Introduction to the history of Cameroon : nineteenth and twentieth centuries, M. Z. Njeuma, New York: St. Martin's Press, 1989. ISBN 0-312-03644-2. OCLC 19981143. 
  5. ↑ Linden, Mieke van der. Chapter 7: German Cameroon (en). Brill Nijhoff, 2016. ISBN 978-90-04-32119-9. 
  6. ↑ Introduction to the history of Cameroon : nineteenth and twentieth centuries, M. Z. Njeuma, New York: St. Martin's Press, 1989. ISBN 0-312-03644-2. OCLC 19981143. 
  7. ↑ Linden, Mieke van der. Chapter 7: German Cameroon (en). Brill Nijhoff, 2016. ISBN 978-90-04-32119-9. 
  8. ↑ Blackshire-Belay, Carol Aisha (1992). „German Imperialism in Africa The Distorted Images of Cameroon, Namibia, Tanzania, and Togo“. Journal of Black Studies (inglizcha). 23-jild, № 2. 235–236-bet. doi:10.1177/002193479202300207. ISSN 0021-9347.
  9. ↑ Ardener, Edwin (1962). „The Political History of Cameroon“. The World Today. 18-jild, № 8. 341–350-bet. ISSN 0043-9134. JSTOR 40393427.
  10. ↑ Linden, Mieke van der. Chapter 7: German Cameroon (en). Brill Nijhoff, 2016. ISBN 978-90-04-32119-9. 
  11. ↑ Ardener, Edwin (1962). „The Political History of Cameroon“. The World Today. 18-jild, № 8. 341–350-bet. ISSN 0043-9134. JSTOR 40393427.
  12. ↑ Diduk, Susan (1993). „European Alcohol, History, and the State in Cameroon“. African Studies Review. 36-jild, № 1. 1-bet. doi:10.2307/525506. ISSN 0002-0206. JSTOR 525506.
  13. ↑ Schaper, Ulrike (2016-09-02). „David Meetom: Interpreting, Power and the Risks of Intermediation in the Initial Phase of German Colonial Rule in Cameroon“. The Journal of Imperial and Commonwealth History. 44-jild, № 5. 752–776-bet. doi:10.1080/03086534.2016.1229259. ISSN 0308-6534.
  14. ↑ Ardener, Edwin (1962). „The Political History of Cameroon“. The World Today. 18-jild, № 8. 341–350-bet. ISSN 0043-9134. JSTOR 40393427.
  15. ↑ Linden, Mieke van der. Chapter 7: German Cameroon (en). Brill Nijhoff, 2016. ISBN 978-90-04-32119-9. 
  16. ↑ Linden, Mieke van der. Chapter 7: German Cameroon (en). Brill Nijhoff, 2016. ISBN 978-90-04-32119-9. 
  17. ↑ Anthony, Ndi. Southern West Cameroon Revisited Volume Two: North-South West Nexus 1858–1972 (en). Langaa RPCIG, 2014. ISBN 978-9956-791-32-3. 
  18. ↑ Terretta, Meredith. Nation of Outlaws, State of Violence: Nationalism, Grassfields Tradition, and State Building in Cameroon (en). Ohio University Press, 2013. ISBN 978-0-8214-4472-6. 
  19. ↑ Terretta, Meredith. Nation of Outlaws, State of Violence: Nationalism, Grassfields Tradition, and State Building in Cameroon (en). Ohio University Press, 2013. ISBN 978-0-8214-4472-6. 
  20. ↑ Anthony, Ndi. Southern West Cameroon Revisited Volume Two: North-South West Nexus 1858–1972 (en). Langaa RPCIG, 2014. ISBN 978-9956-791-32-3. 
  21. ↑ Terretta, Meredith. Nation of Outlaws, State of Violence: Nationalism, Grassfields Tradition, and State Building in Cameroon (en). Ohio University Press, 2013. ISBN 978-0-8214-4472-6. 
  22. ↑ Njung, George (2019). „The British Cameroons mandate regime: The roots of the twenty-first-century political crisis in Cameroon." The American Historical Review 124, no. 5 (2019): 1715–1722“. The American Historical Review. 124-jild.
  23. ↑ Ardener, Edwin (1962). „The Political History of Cameroon“. The World Today. 18-jild, № 8. 341–350-bet. ISSN 0043-9134. JSTOR 40393427.
  24. ↑ This line was later extended to the current Cameroon capital of Yaoundé.
  25. ↑ Dibie, Robert A.. Business and Government Relations in Africa (en). Taylor & Francis, 2017. ISBN 978-1-351-79266-0. 
  26. ↑ Elango, Lovett (1985). „The Anglo-French "Condominium" in Cameroon, 1914–1916: The Myth and the Reality“. The International Journal of African Historical Studies. 18-jild, № 4. 657–673-bet. doi:10.2307/218801. ISSN 0361-7882. JSTOR 218801.
  27. ↑ Njung, George (2019). „The British Cameroons mandate regime: The roots of the twenty-first-century political crisis in Cameroon." The American Historical Review 124, no. 5 (2019): 1715–1722“. The American Historical Review. 124-jild.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nemis_Kamerun&oldid=5191725" dan olindi