Nikolay Rubakin

Nikolay Aleksandrovich Rubakin (1862-yil 1-iyul – 1946-yil 23-noyabr) – rus bibliologi va yozuvchisi.

Biografiyasi

Nikolay Aleksandrovich Rubakin Pskov viloyatidan kelgan savdogar oilasida tugʻilgan. Uning otasi Aleksandr Iosifovich Rubakin (1830-1896) Oranienbaumda (hozirgi Lomonosov shahri) mer boʻlgan. 1873-yilda oilasi poytaxtga koʻchib oʻtadi. 1887 – yilda u Imperator Sankt-Peterburg universitetini tugatdi, bir vaqtning oʻzida uchta tabiiy, tarixiy-filologiya va yuridik fakultetlarda oʻqish kursini tamomladi va oʻzini ushbu nashriyot va kutubxona faoliyatiga bagʻishladi. Bu 19-asr oxiridagi rus xalqining sevgisining eng xarakterli xususiyatlaridan biridir. Nikolay Aleksandrovich juda erta – 1875 – yilda nashr qilishni boshlagan – bu uning satirik sheʼrlar edi.

Savodxonlik qoʻmitasining aʼzosi va kotibi sifatida N. A. Rubakin birinchilardan boʻlib uzoq vaqt davomida uxlab yotgan kutubxonalarni qayta tiklash tashabbuskori boʻldi. Shuningdek, pedagogika muzeyida oʻz-oʻzini tarbiyalash boʻyicha maxsus boʻlim tashkil etish tashabbusi bilan chiqdi. 1889 – yilda Nikolay Rubakin Vologdalik amaldorning qizi Nadejda Ignatievaga uylandi va tez orada ularning oʻgʻli Aleksandr tugʻildi. 1890 – 1891 yillarda „Xudoning dunyosi“ jurnalining muharriri boʻlib ishladi. N. A. Rubakin O. N. Popova (1894 yildan) va I. D. Sytin bilan birgalikda ommaga sifatli va jiddiy oʻqishni targʻib qilish uchun juda koʻp ishlar qildi. Noshir Aleksandra Kalmykova bilan hamkorlik qildi.

Rubakin kitobxonlar ommasining ehtiyojlarini tizimli ravishda oʻrganib, dastlab „Xalq adabiyotini oʻrganish dasturi“ni (1889) tuzdi, soʻngra dasturga javob berganlar bilan keng yozishmalar olib bordi. Rus kitobi va kutubxonachiligining boshqa tadqiqotlari Rubakinga „Rossiya oʻqish jamoatchiligi haqida etyudlar“ sarlavhasi ostida alohida nashr etilgan juda qiziqarli maʼruzalar va maqolalar uchun material vazifasini bajardi. 1901 – yilda Peterburg yozuvchilari talabalar namoyishini kaltaklashga qarshi norozilik bildirganlarida, Rubakin Peterburgdan chiqarib yuboriladi. U Qrimga joʻnab ketadi, u yerda doʻsti, meteorolog professor V. P. Kolomiytsevning dachasida yashab, shu vaqtning oʻzida boʻlajak rafiqasi Lyudmila Aleksandrovna bilan tanishadi. U Besselda tugʻilgan edi.

1902 – yilda Rubakin birinchi xotinidan ajrashdi va Lyudmila Aleksandrovnaga uylandi. Qrimda u Sotsialistik – inqilobiy partiyaga qoʻshildi (1909 – Azef ishidan keyin). 1904 – yilda ichki ishlar vazirining buyrugʻi bilan chet elga joʻnatilgan, ammo keyingi yili u qaytishga ruxsat oladi. N. A. Rubakin – 1905 – 1907 yillardagi rus inqilobi ishtirokchisi boʻlgan.

1906-yilda Rubakinning „Kitoblar orasida“ asari nashr etildi, u barcha bilim sohalari boʻyicha tavsiyaviy kitob koʻrsatkichi edi. Kelajakda u bir necha bor toʻldirildi, 2-nashri uch jildda chop etilgan. 1907-yilda Rubakin onasi asos solgan kutubxonani Butunrossiya maorif ligasining Sankt-Peterburg boʻlimiga oʻtkazdi. 1907-yil oktyabr oyida Nikolay Rubakin hijrat qilishga majbur boʻldi- u Shveytsariyaga joʻnab ketdi. U yerda u doimiy ravishda Rossiyada nashr etilgan kitoblar bilan toʻldiriladigan rus tilidagi noyob jamoat kutubxonasini toʻpladi. Rubakinning eng mashhur kitoblari: „Rus oʻqish jamoatchiligi haqida eskizlar“ (1895), „Kitoblar orasida“ (1905), „Oʻz-oʻzini tarbiyalash toʻgʻrisida kitobxonlarga xatlar“ (1913)[5]. 1923-yildan 1928-yilgacha Rubakinning 23 ta kitobi SSSRda qayta nashr etilgan (166 ming nusxaga yaqin tiraj bilan), bundan tashqari, uning tabiatshunoslikka oid bir qancha kitoblari SSSRga olib kelingan, chet elda deyarli 50 ming tiraj bilan nashr etilgan. Rubakin Sovet hukumatidan nafaqa oldi. Rubakin butun umri davomida ikkita kutubxona toʻpladi. Birinchisini (taxminan 130 ming jild) 1907 yilda Sankt-Peterburg maorif ligasiga, ikkinchisini (100 ming jildga yaqin) Moskvadagi Lenin nomidagi davlat kutubxonasiga vasiyat qilgan. Ikkinchi jahon urushi yillarida Germaniyadan Shveytsariyaga qochgan sovet asirlariga yordam bergan. U 1946 yilda Lozannada vafot etgan va oʻz vasiyatiga koʻra Moskvadagi Novodevichiy qabristoniga dafn etilgan.

Uning 1944 yilda SSSRga qaytgan oʻgʻli Aleksandr Nikolaevich Rubakin haqida (1889-1979)[7] shunday yozgan edi: "1948 yilda otasining sovet xalqiga meros qilib qoldirgan butun kutubxonasi Moskvadagi V. I. Lenin nomidagi Davlat kutubxonasiga topshirildi. Lenin kutubxonasida u kitob depozitariyasining butun yarmini egallaydi va „Rb fondi“ harflari ostida koʻrsatilgan – bularning barchasi u yerda butunlay uning tafakkuri va ijodi yodgorligi sifatida joylashgan. U kitoblar va bilimlarni tasniflash tizimini oʻrganish uchun ishlatiladi. Otam tomonidan toʻplangan barcha kitob boyligi sovet xalqiga qaytarildi. Nikolay Aleksandrovich Rubakinning kuli boʻlgan urna 1948 yilda Lozannadan Moskvaga olib kelingan va Novodevichy qabristoniga, Eski bolsheviklar devori yaqinida, eng yaxshi rus xalqi, olimlar va yozuvchilar, rassomlar, musiqachilar, rassomlar qabristoniga dafn qilinganlar. Qadimgi rus monastiri devoridagi tokchada turgan kamtarona tosh urna tosh kitob ustida yotgan muhrga oʻxshaydi, unda qayd etilgan soʻzlar: „Yashasin kitob – haqiqat uchun kurashdagi eng kuchli vosita va adolat!“ – Rubakin butun umri yordam sodiq boʻlgan shior edi bu".

Asosiy yutuqlar

Olim va yozuvchi N. A. Rubakinning xizmatlari Rossiya imperiyasida ham, chet elda ham, Sovet Rossiyasida ham eʼtirof etilgan (xususan, u V. I. Leninning „Kitoblar orasida“ tavsiyanomasi uchun ijobiy fikrlariga ega edi [9]). Uning adabiy va ilmiy merosi juda katta: 280 ta kitob va risolalar, 350 dan ortiq jurnal nashrlari bor.

Nikolay Aleksandrovich Rubakin bibliopsixologiyaning yaratuvchisidir. Bibliopsixologiya matnni idrok etish haqidagi fan. Rubakin „Kitob va kitob psixologiyasi“ kitobi muallifi hisoblanadi. „Estopsixologiya“ muallifi Emilya Ennakenaning gʻoyalarini ishlab chiqdi va taxlil qildi. Uning gʻoyalari psixolingvistikada keng qoʻllanadi.

Ilmiy asarlar

Nikolay Aleksandrovich Rubakinning quyidagi ilmiy asarlari bor:

1. „Rus oʻqish jamoatchiligi haqida etyudlar“ 1895-yil
2. „Er yuzida odamlar qanday, qachon va nima uchun paydo boʻlgan?“ 1909-yil
3. „Xalq uchun adabiyot tadqiqoti dasturining tajribasi“ 1889-yil
4. „Kitob oqimi. Soʻnggi 15 yil ichida Rossiyada kitob biznesi tarixidan faktlar va raqamlar“ 1903-yil
5. „Oʻz-oʻzini tarbiyalash haqida oʻquvchilarga xatlar“ 1911-yil
6. „Rossiya raqamlarda. Mamlakat. Odamlar. Mulklar. Sinflar“ 1912-yil

„Rossiya raqamlarda“ 1897-yildagi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish materiallarini umumlashtirish asosida yozilgan, ekspertlarning fikriga koʻra, Rossiya tarixida oʻtkazilgan eng muofaqqiyatli roʻyhat sifatida tan olishadi. 2009-yilda qayta nashr etilgan.

1. „Oʻz-oʻzini tarbiyalash haqida oʻquvchilarga xatlar“ 1913-yil
2. „Oʻz-oʻzini tarbiyalashda vaqt va energiyani tejash haqida“ 1914-yil
3. „Oʻz-oʻzini tarbiyalash amaliyoti“ 1914-yil
4. „Kitoblar orasida“ (tugallanmagan) 1911-1915-yil
5. „Bibliologik psixologiyaga kirish (fransuz tilida)“ 1922-yil
6. „Bibliologik psixologiya nima?“ 1924-yil
7. „Oʻquvchi va kitoblar psixologiyasi“ 1928-yil
8. „Konchilar orasida“ 1958 yil
9. „Oʻzingizni qanday tarbiyalash kerak“ 1962-yil
10. „Tanlangan asarlar“ (B. A. Smirnovaning kirish maqolasi. A. A. Belovitskayaning haqiqiy sharhi) 1975-yil
11. „Oʻquvchi va kitoblar psixologiyasi“ 1977-yil.

Adabiy asarlar va badiiy boʻlmagan asarlar

Nikolay Aleksandrovich Rubakinning adabiy asarlari va badiiy boʻlmagan asarlari quyidagilardir:

1. „Fan olamidan va tafakkur tarixidan“
2. „Insoniyatning doʻstlari haqidagi hikoyalar“
3. „Doktor Ishoqning sinovlari“
4. „Tabiatning buyuk va dahshatli hodisalari haqidagi hikoyalar“
5. „Suv“

6."Hayvonot olamidagi voqealar haqida hikoyalar"

1. „Gʻarbiy Sibir haqidagi hikoyalar“
2. „Inson ongining ekspluatatsiyasi haqidagi hikoyalar“
3. „Ikki kemaning sarguzashtlari“
4. „Dengizdagi mojiza“
5. „Osmonda nima bor? Koinotning tuzilishi haqidagi hikoya“
6. „Modda va uning sirlari. Koinot qanday qilib turli moddalardan qurilgan“.

Xotira

1967-yilda bibliograf sharafiga Lomonosovdagi 2-Quyi va Kolxoznaya koʻchalari nomi oʻzgartirilib, yagona Rubakin koʻchasiga birlashtirildi. Lomonosovskiy tumani markaziy kutubxonasi (Lomonosov, Shveytsarskaya koʻchasi, 14) N. A. Rubakin nomi bilan ataladi. 2016-yil noyabr oyida Lomonosov shahrida N. A. Rubakinga yodgorlik belgisi oʻrnatildi. Belgining muallifi haykaltarosh, rassom, Lomonosov shahrining faxriy fuqarosi – Nikolay Karlyxanovdir. Nikolay Rubakin: vaqt va makondan tashqari ensiklopedist Rossiya davlat kutubxonasining asosiy fondida Nikolay Aleksandrovich Rubakin kolleksiyasi saqlanib kelmoqda.