Nish deklaratsiyasi
Nish deklaratsiyasi ― 1914-yil 7-dekabrda Nish shahrida Serbiya Milliy Birlashmasi tomonidan qabul qilingan, Janubiy slavyanlarni bir davlatga birlashtirishni oʻz faoliyatining ustuvor yoʻnalishlaridan biri sifatida eʼlon qilgan kelishuv. Hujjat Serb qoʻshinlari Avstriya-Vengriya ustidan gʻalaba qozongan Kolubara jangi tugashidan bir necha kun oldin eʼlon qilingan. Nish deklaratsiyasi ham Serbiya hukumatining yagona Yugoslaviya davlatini yaratishga intilishdan iborat boʻlgan mafkuraviy kayfiyatini aks ettirdi va Avstriya-Vengriya hukmronligi ostidagi Xorvatiya, Sloveniya va boshqa slavyan mintaqalari aholisidan ittifoqchilarni jalb qilishni maqsad qilgan[1].
Oldingi davr
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1903-yilgi May toʻntarishidan keyin yagona Yugoslaviya davlati gʻoyalari Serbiyada siyosatchilar, xususan, Radikal partiya[1][2] doiralarida juda mashhur edi. Birinchi jahon urushining boshlanishi bilan Serbiya rahbariyati Avstriya-Vengriyaning hududida milliy tartibsizliklarni keltirib chiqarish bilan uni zaiflashtirish va oʻzini janubiy serb yerlarining bir qismini Bolgariyaga oʻtkazishni talab qilayotgan Antanta ittifoqchilarining bosimidan himoya qilish uchun birlashish konsepsiyasini faol ravishda ishlab chiqa boshladi. 1914-yil 3-oktabrda Serbiya qirollik missiyasi Petrogradda Rossiya TIVga Yugoslaviyani birlashtirish dasturini eʼlon qilgan xatni taqdim etdi[1]. Frontdagi qiyin vaziyat Serbiya hukumatini vaqtincha poytaxtni Nishga koʻchirishga majbur qildi. Noyabr oyida dushman mamlakatning ichiga kirishini toʻxtatgan Kolubara jangi boshlandi[1].
Deklaratsiyani imzolash
[tahrir | manbasini tahrirlash]1914-yil 3-dekabrda ittifoqchilardan bir partiya oʻq-dorilarni qabul qilib olgan Serb qoʻshinlari qarshi hujumni boshladilar. 7-dekabr kuni Nishda Milliy Birlashma Serbiya hukumatining deklaratsiyasini qabul qildi, unda Avstriya-Vengriya bilan qurolli toʻqnashuv, boshqalari bilan bir qatorda, „barcha ozod boʻlmagan serb, xorvat va sloven birodarlarimizni ozod qilish va birlashtirish uchun kurash“ deb eʼlon qilindi. Bosh vazir Nikola Pashich Avstriya-Vengriyadagi vaziyatni beqarorlashtirishda unga katta ahamiyat bergan[1]. Shuningdek, hujjatda „Buyuk Serbiya“ haqida hech qanday eslatma boʻlmagan, aksincha, barcha slavyan xalqlarining tengligi eʼlon qilingan[2].
Keyingi voqealar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Nish deklaratsiyasida taqdim etilgan dastur kelajakda Serblar, Xorvatlar va Slovenlar Qirolligini yaratish uchun boshlangʻich nuqtalardan biriga aylandi. 1917-yil iyun oyining oʻrtalarida Korfu orolida Serbiya Bosh vaziri Nikola Pashichning Yugoslaviya qoʻmitasi rahbarlari bilan uchrashuvi boʻlib oʻtdi. Ularning muzokaralari "Korfu deklaratsiyasi"ni imzolash bilan yakunlandi. Birlashish esa 1918-yil oxirida, Avstriya-Vengriya parchalanganidan keyin yuz berdi[1].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Шемякин 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Богатиновский 2015.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- А. Л. Шемякин и другие. Югославия в XX веке. Очерки политической истории. Индрик, 2011. ISBN 978-5-91674-121-6.
- Банац, Иво. The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Итака: Cornell University Press, 1984. ISBN 0-8014-1675-2.
- Лампе, Джон. Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Кембридж: Cambridge University Press, 2000. ISBN 0-521-77357-1.
- Павлович, Срда. Balkan Anschluss: The Annexation of Montenegro and the Creation of the Common South Slavic State. West Lafayette: Purdue University Press, 2008. ISBN 9781557534651.
- Павлович, Коста „The First World War and Unification of Yugoslavia“, . Yugoslavism: Histories of a Failed Idea, 1918–1992. Лондон: C. Hurst & Co., 2003 — 27–41-bet. ISBN 1-85065-663-0.
- Рамет, Сабрина. The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation, 1918–2005. Блумингтон: Indiana University Press, 2006. ISBN 9780253346568.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Богатиновский, Златко „101 година Нишке декларације“ (sr). Нова српска политичка мисао (2015-yil 20-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 4-may.