Notoʻgʻri oʻziga xoslik effekti

Soxta oʻziga xoslik effekti (inglizcha: false uniqueness effect) — shaxsning boshqa shaxslar orasida oʻziga xos qobiliyatlari va orzu qilingan yoki muvaffaqiyatli xatti-harakatlarining tarqalishini yetarlicha baholamaslik tendentsiyasidan iborat boʻlgan psixologik hodisa.

Taʼsir kognitiv buzilishdir, yaʼni maʼlum holatlar tufayli tizimli fikrlash xatosi. Misol uchun, agar shaxsning metroda oʻz oʻrnini keksa odamlarga berish odatiy hol boʻlsa (ijtimoiy talab qilinadigan xatti-harakat), u holda ular metroda oʻz oʻrnini boʻshatgan boshqa shaxslar sonini kam baholaydilar.

Oʻzlarining ijobiy fazilatlarining keng tarqalgani haqidagi bunday notoʻgʻri idrok shaxsga Oʻzini oʻzi imidjini yanada ijobiy baholashga imkon beradi va shu bilan oʻz qadr-qimmatini oshiradi. Agar odamlar oʻzlarini noyob his qilsalar, oʻzlarini qulayroq his qiladilar.

Taxminlarga koʻra, bu odamlarning oʻziga salbiy fazilatlardan koʻra koʻproq ijobiy fazilatlarni yuklash tendentsiyasining natijasidir.

Xulq-atvor qanchalik individuallashtirilgan boʻlsa, shaxs uning tarqalishini qanchalik koʻp tayyorlaydi.

Asosiysi, yolgʻon yagonalik effekti notoʻgʻri konsensus effektiga qarama-qarshidir. Yaʼni, agar biror kishi kechasi haddan tashqari ovqatlanishga moyil boʻlsa, unda unga koʻp odamlar buni qilishadi (yolgʻon konsensus), ertalab uning kontrastli dush olish odati unga boshqa odamlar orasida unchalik keng tarqalgan emasdek tuyuladi (yolgʻon oʻziga xoslik).). Ikkala taʼsir ham insonning oʻzini oʻzi anglashiga, uning oʻzini oʻzi qadrlashiga taʼsir qiladi. Ushbu taʼsirlarga muvofiq, odamlar bizning salbiy fazilatlarimizni meʼyor va ijobiy fazilatlarimizni istisno deb bilishadi.

Soxta oʻziga xoslikning taʼsiri, yolgʻon konsensusning taʼsiri va boshqa bir qator taʼsirlar ijtimoiy psixologiyada „oʻz foydasiga moyillik“ kabi hodisaning bir qismidir. Bu hodisa shaxsning oʻziga ijobiy munosabatda boʻlish tendentsiyasidan iborat.

Tarixi

1988-yilda Jerri Souls, Choy Vang va Glenn Sanders yolgʻon oʻziga xoslik effektini tavsiflovchi maqola chop etishdi. Ushbu maqola odamlar sogʻligʻini saqlash bilan bogʻliq oʻzlarining xatti-harakatlarini qanday qabul qilishlari haqida edi.

Ushbu tadqiqot ishtirokchilari erkak talabalar edi. Ular orasida oʻzini sogʻligʻiga gʻamxoʻrlik qiladiganlar (masalan, ertalab mashqlar qiladi) va oʻzini sogʻligʻiga eʼtibor bermaydigan deb baholaganlar bor edi. Vazifa oʻz sogʻligʻini kuzatadigan odamlarning ulushini, shuningdek, ularning sogʻligʻini nazorat qilmaydigan odamlarning ulushini hisoblash edi.

Natijalar shuni koʻrsatdiki, oʻz sogʻligʻi haqida qaygʻuradigan odamlar xuddi shunday qiladigan odamlar sonini kam baholaydilar.

Tadqiqot

Tadqiqotlarda notoʻgʻri farqlanish ishtirokchilarning oʻxshash xatti-harakatlarga ega deb baholagan odamlar foizini haqiqiy namunaviy statistik maʼlumotlar bilan solishtirish orqali indekslanadi.

Muhammad Ali effekti

Allison va boshqalar (1989) yolgʻon oʻziga xoslik effekti faqat axloqiy xatti-harakatlarni baholashga yoki intellektual qobiliyatni baholashga taalluqliligini sinab koʻrdi. Maʼlum boʻlishicha, sub’ektlar boshqalarga qaraganda koʻproq mehribonroq va oqilona ishlarni qiladilar va boshqalarga qaraganda kamroq oʻzini yomon yoki ahmoqona tutishadi. Holbuki, yaxshi va yomon amallarni baholashdagi farqlarning kattaligi aqlli va ahmoq ishlarni baholashdan koʻra yuqoriroq edi. Mualliflarning xulosasiga koʻra, odamlar koʻpincha oʻzlarini boshqalarga qaraganda yaxshiroq va axloqli deb bilishadi, lekin shu bilan birga oʻzlarini boshqalardan aqlliroq deb hisoblamaydilar. Bu effekt Muhammad Ali effekti deb ataladi.

Yana qarang

• Notoʻgʻri konsensus effekti
• Oʻz-oʻzidan eksklyuzivlik haqidagi afsona
• Narsissizm
• Egosentrizm
• Oʻz-oʻzini baholash