Kontent qismiga oʻtish

Nyu-York va Nyu-Jersi port ma'muriyati

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Nyu-York va Nyu-Jersi port maʼmuriyati (PANYNJ ; Port Authority NY NJ nomi bilan 2020 yildan logotipda shakllantirildi) AQShning Nyu-York va Nyu-Jersi shtatlari oʻrtasidagi qoʻshma korxona boʻlib, 1921 yilda shtatlar aro shartnoma asosida tashkil etilgan va Amerika Qoʻshma Shtatlari Kongressi tomonidan tasdiqlangan. Port maʼmuriyati Nyu-York hamda Nyu-Jersi portlarining geografik tasdiqlangan hududi doirasidagi koʻpriklar, tunnellar, aeroportlar va dengiz portlarini oʻz ichiga olgan mintaqaviy transport infratuzilmasining koʻp qismini nazorat qiladi. Bu 3,900-square-kilometre (1,500 kv mi) lik port hududi Milliy Ozodlik haykalidan 40-kilometr (25 mi) lik radiusini qamrab oladi.[1] Port maʼmuriyatining bosh qarorgohi 4-butunjahon savdo markazida joylashgan.

Port maʼmuriyati 2004-yilda Qoʻshma Shtatlardagi barcha portlar orasida yuk tashish hajmi boʻyicha uchinchi va Sharqiy dengiz qirgʻogʻidagi eng katta yuk tashish hajmiga ega Port Newark-Elizabet dengiz terminalini ham boshqaradi.[2] Port maʼmuriyati, shuningdek, 6 ta shtatlararo oʻtish yoʻlini boshqaradi va ulardan: uchtasi Nyu-Jersini Manxetten bilan bogʻlaydi va uchtasi Nyu-Jersi bilan Staten-Aylendni bogʻlab turadi. Port Authority avtobus terminali va PATH temir yoʻl tizimi ham Port maʼmuriyati tomonidan boshqariladi, shuningdek, LaGuardia aeroporti, Jon F. Kennedi xalqaro aeroporti, Nyuark Liberti xalqaro aeroporti, Teterboro aeroporti va Styuart xalqaro aeroporti Port maʼmuriyatning boshqaruv tizimiga qarashli. Agentlik oʻzining 2232 kishidan iborat Port maʼmuriyati politsiya boʻlimiga ega.[3]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fayl:PortAuthorityofNYandNJ logo - old.PNG
Eski logotip 2020 yilgacha ishlatilgan

Nyu-York va Nyu-Jersi portlari Birinchi jahon urushi paytida Nyu-York porti orqali Yevropaga yuborilgan AQSh qoʻshinlari va yuklari uchun asosiy kirish nuqtasi boʻlgan. Portda vujudga kelgan tirbandlik mutaxassislarni Nyu-York-Nyu-Jersi hududlaridagi koʻpriklar, magistral yoʻllar, metrolar va port ob’ektlarining oʻta murakkab tizimini nazorat qilish uchun port maʼmuriyati zarurligini tushunishga anglab yetishdi. Yuqoridagi muammoga yechim 1921-yilda ikki shtat gubernatorlari nazorati ostida Port maʼmuriyatining tashkil etilishi boʻldi. Oʻzining obligatsiyalarini chiqarish orqali u har ikki shtatdan moliyaviy jihatdan mustaqil boʻldi va shuningdek obligatsiyalar soliqlardan emas, balki boj va yigʻimlar orqali toʻlangan. Maʼmuriyat yirik loyihalarni amalga oshirish uchun metropolitenning yirik agentliklaridan biriga aylandi.[4] Dastlabki obligatsiyalar emissiyasi maxsus loyihalarga bogʻlangan edi, ammo bu 1935-yilda oʻzining daromadlariga ega boʻlishi uchun hokimiyat umumiy hamda qaytariladigan obligatsiyalarni tasdiqlaganidan soʻng oʻzgardi. [5]

Yuzaga kelgan bahslar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

20-asrning dastlabki yillarida Nyu-Jersi va Nyu-York shtatlari oʻrtasida temir yoʻl yuklarini tashish va chegaralari boʻyicha kelishmovchiliklar yuzaga kelgan. Oʻsha paytda temir yoʻl liniyalari portning Nyu-Jersi tomonida toʻxtatilgan, okean orqali yuk tashishning markazi esa Manxetten va Bruklinda joylashgan edi. Yuklarni Gudzon daryosi orqali barjalarda tashish kerak boʻlgan.[6] 1916-yilda Nyu-Jersi temir yoʻl yuklari bilan bogʻliq muammolar boʻyicha Nyu-Yorkka qarshi daʼvo qoʻzgʻatdi, Davlatlararo Savdo Boshqarmasi(ICC) ikkala shtat oʻz manfaatlarini jamoat manfaatlaridan ustun qoʻymagan holda, birgalikda ishlashi kerakligi haqida buyruq chiqardi.[7] 1917-yilda tashkil etilgan qoʻshma maslahat kengashi ikkala shtatlarni qoʻshma hamkorligida portni rivojlantirish boʻyicha komissiyani tuzdi va uning maqsadi tumanlarning samarali iqtisodiy rivojlanishini nazorat qilish edi.[8] Nyu-York porti maʼmuriyati 1921-yilning 30-aprelda[9] Nyu-Jersi va Nyu-York shtatlari oʻrtasida shtatlararo shartnoma asosida tashkil etilgan. Bu Qoʻshma Shtatlardagi birinchi bu turdagi agentlik boʻlib, Qoʻshma Shtatlar Konstitutsiyasidagi shtatlararo shartnomalar tuzishga ruxsat beruvchi qonun va qoidalarga muvofiq tashkil etilgan.[1][10] Port maʼmuriyatini tashkil qilish gʻoyasi progressiv davrda ishlab chiqilgan boʻlib, unda siyosiy korruptsiyani kamaytirish va hukumat samaradorligini oshirish asosiy maqsad etib belgilangan. Port maʼmuriyati siyosiy bosimlardan uzoqda boʻlgani sababli, u uzoq muddatli infratuzilma loyihalarini saylov davrlaridan qatʼi nazar va yanada samaraliroq amalga oshirishga muvaffaq boʻldi.[11] 1972-yilda maʼmuriyat Nyu-York va Nyu-Jersi port maʼmuriyati deb qayta nomlandi, bu ikki shtat oʻrtasidagi hamkorlikni yanada yaxshiroq aks ettirish uchun amalga oshirilgan.[9]

Uning tarixi davomida port maʼmuriyatida demokratik javobgarlikga ega yoki uning yoʻqligi haqida xavotirlar mavjud boʻlgan.[11]

Shtatlararo oʻtish joylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jorj Vashington koʻprigi
Jon Kennedi xalqaro aeroporti
111 Eightth Avenue, avval Manxettendagi birinchi raqamli ichki terminal boʻlgan (hozirda Googlega tegishli)

20-asr boshlarida ikki shtat oʻrtasida hech qanday koʻprik yoʻli yoki tunneli oʻtish joylari mavjud boʻlmagan. Dastlabki oʻtish tunnellari 1908-1909-yillarda Gudson va Manxetten temir yoʻllari („Gudzon quvurlari“), soʻngra 1910-yilda Pensilvaniya temir yoʻllari (" Shimoliy daryo tunnellari ") tomonidan qurib yakunlandi. Mustaqil agentlik ostida Gollandiya tunneli 1927-yilda ochilgan boʻlib, baʼzi rejalashtirish va qurilish ishlari Port maʼmuriyatidan ham oldin boshlangan. Avtotransport vositalarining koʻpayishi bilan Gudzon daryosi boʻylab koʻprikli yoʻllarga talab paydo boʻla boshladi. Obligatsiyalar chiqarish va daromadlarni yigʻish imkoniyatidan foydalangan holda, Port maʼmuriyati yirik infratuzilma loyihalarini amalga oshirdi va boshqardi. Dastlabki loyihalarga Staten orolini Nyu-Jersidan ajratib turadigan Artur Kill boʻylab koʻpriklar boʻlgan.[9] Panama kanali loyihasi bosh muhandisi general Jorj Vashington Goetals nomi bilan atalgan Gyotallar koʻprigi Nyu-Jersidagi Elizabeth va Staten-Aylenddagi Howland Huk shaharlarini bogʻlaydi. Artur Killning janubiy qismida Outerbridge Crossing qurilgan va Port maʼmuriyatining birinchi raisi Evgenius Xarvi Outerbridge sharafiga nomlangan.[12] Ikkala koʻprikning qurilishi 1928-yilda yakunlangan. 1931-yilda ochilgan Bayonne koʻprigi Staten orolini Nyu-Jersi shtatidagi Bayonne bilan bogʻlaydigan Kill van Kull boʻylab qurilgan. [13]

Qurilish 1927-yilda Manxettenning shimoliy qismini Nyu-Jersi shtatidagi Fort Li bilan bogʻlaydigan Jorj Vashington koʻprigida qurilish ishlari boshlangan va loyihani nazorat qilish ishlari Port maʼmuriyati bosh muhandisi Othmar Ammannga topshirilgan.[9] Koʻprik 1931-yilning oktyabr oyida muddatidan oldin va taxminiy xarajatlardan ancha kamroq miqdorga qurib bitkazildi. Port maʼmuriyati tomonidan namoyish etilgan ushbu samaradorlik prezident Franklin D. Ruzveltni hayratda qoldirdi hamda u Port maʼmuriyatini Tennessi vodiysi maʼmuriyati va boshqa shunga oʻxshash tashkilotlarni yaratishda namuna sifatida ishlatgan.[11]

1930 yilda Gollandiya tunneli Port maʼmuriyati nazorati ostiga oʻtkazildi, bu esa katta miqdorda daromad kelishini taʼminladi.[13] Port maʼmuriyati shuningdek, Nyu-Jersi va Midtown Manxettenni bogʻlaydigan Linkoln tunnelini ham nazorat qilgan. Linkoln tunneli 1937-yilda bir quvurli tunnel sifatida ochilgan[14] boʻlib ikkinchi quvur 1945-yilda,[15] uchinchisi esa 1957-yilda ochilgan.[16]

1962-yilda Port maʼmuriyati bankrot boʻlgan Gudson & Manhattan temir yoʻli ni oʻzlashtirdi va uni Trans-Hudson Port Authority (PATH) sifatida qayta tashkil qildi.[17] Shartnoma doirasida Port maʼmuriyati H&M/PATH uchun Manxettendagi ikkita terminaldan biri boʻlgan eski Gudzon terminali oʻrnida asl Butunjahon savdo markazini qurish huquqini qoʻlga kiritdi.[18]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „2002 Annual Report“. Port Authority of New York and New Jersey (PANYNJ) (2003). 2022-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „Tonnage for Selected U.S. Ports in 2004“. U.S. Army Corps of Engineers, Navigation Data Center. 2006-yil 14-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 4-oktyabr.
  3. ↑ „PORT AUTHORITY POLICE DEPARTMENT REACHES RECORD STAFFING LEVELS FOLLOWING GRADUATION OF 120 RECRUITS AT WORLD TRADE CENTER CEREMONY“. Port Authority of New York and New Jersey (PANYNJ) (2020-yil 12-mart).
  4. ↑ Thomas C. Cochran, "The City’s Business, " in "Allan Nevins and John A. Krout, eds. The Greater City New York 1898–1948 (1948)
  5. ↑ Fifteenth Annual Report, December 31, 1935. Port of New York Authority, 1936 — 49–50-bet. Qaraldi: 2019-yil 9-sentyabr.  (Wayback Machine saytida [Date error] (2)[Date mismatch], sanasida arxivlangan)
  6. ↑ Rodrigue, Jean Paul „Chapter 4, Appropriate models of port governance Lessons from the Port Authority of New York and New Jersey“, . Shipping and Ports in the Twenty-first Century. Routledge, 2004. 
  7. ↑ Darton, Eric „Chapter 1“, . Divided We Stand: A Biography of New York's World Trade Center. Basic Books, 1999. 
  8. ↑ Revell, Keith D. (2000). "Cooperation, Capture, and Autonomy: The Interstate Commerce Commission and the Port Authority in the 1920s". Journal of Policy History 12 (2): 177–214. doi:10.1353/jph.2000.0014. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 „History of the Port Authority“. Port Authority of New York and New Jersey (PANYNJ). 2006-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 30-sentyabr.
  10. ↑ Broun, Caroline N.. The evolving use and the changing role of interstate compacts: a practitioner's guide (Google books preview), Chicago: American Bar Association, 2006 — 368-bet. ISBN 1-59031-643-6. Qaraldi: 2011-yil 20-sentyabr. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Doig, Jameson W. „Chapter 1“, . Empire on the Hudson. Columbia University Press, 2001. 
  12. ↑ „E. H. Outerbridge, Port Expert, Dies. Head of Export And Import Firm And Ex-Chairman of Port of New York Authority. Aided Major Harbor. Comprehensive Development Started in His Term Of Office twice. Chamber of Commerce Head.“. The New York Times (1932-yil 11-noyabr), s. 19. Qaraldi: 2008-yil 9-mart. „Eugenius H. Outerbridge, head of the firm of Harvey Outerbridge and former chairman of the Port of New York Authority, died yesterday in the New York ...“.
  13. ↑ 13,0 13,1 Gillespie, Angus K. „Chapter 1“, . Twin Towers: The Life of New York City's World Trade Center. Rutgers University Press, 1999. ISBN 9780813527420. 
  14. ↑ „Lincoln Tunnel Dedicated at Ceremony Here“. New York Sun (1937-yil 21-dekabr), s. 1, 23. Qaraldi: 2018-yil 14-aprel.
  15. ↑ „Tunnel Opens On Schedule“. The New York Sun (1945-yil 1-fevral), s. 13. Qaraldi: 2018-yil 14-aprel.
  16. ↑ Ingraham, Joseph C.. „3d Lincoln Tube Is Opened“. The New York Times (1957-yil 26-may), s. 1. Qaraldi: 2010-yil 27-fevral.
  17. ↑ Wright, George Cable. „2 States Agree On Hudson Tubes And Trade Center“ (en-US). The New York Times (1962-yil 23-yanvar). Qaraldi: 2017-yil 1-may.
  18. ↑ Grutzner, Charles. „Port Unit Backs Linking Of H.&M. And Other Lines“ (en-US). The New York Times (1961-yil 29-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 1-may.

Qoʻshimcha oʻqish uchun

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Ballon, Hilari, Robert Muso va zamonaviy shahar: Nyu-Yorkning oʻzgarishi (NY: Norton, 2007).
  • Betts, Meri Bet. Nyu-York qirgʻogʻi: port va portning evolyutsiyasi va qurilish madaniyati. (Tad. Kevin Bone. Monacelli Press, 1997)
  • Doig, Jeymson V. Gudzondagi imperiya: Nyu-York portidagi tadbirkorlik nuqtai nazari va siyosiy kuch (Kolumbiya universiteti nashriyoti, 2013)
  • Doig, Jeymson V. „Nyu-York metropolidagi mintaqaviy mojaro: Robert Musoning afsonasi va Port maʼmuriyatining kuchi“. Shaharshunoslik 27.2 (1990): 201–232.
  • Doig, Jeymson V. „Mutaxassislik, siyosat va texnologik oʻzgarishlar Nyu-York maʼmuriyati portida missiyani qidirish“. Amerika Rejalashtirish Assotsiatsiyasi jurnali 59.1 (1993): 31–44.
  • Jekson, Kennet T. va Hillari Ballon, muharrirlar. Robert Muso va zamonaviy shahar: Nyu-Yorkning oʻzgarishi (WW Norton, 2007)
  • Plotch, Filipp M. va Jen Nelles, Metropolisni safarbar qilish: Port maʼmuriyati Nyu-Yorkni qanday qurdi (Michigan Press universiteti, 2023)

Tashqi havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyu-York_va_Nyu-Jersi_port_ma%27muriyati&oldid=5231415" dan olindi