Kontent qismiga oʻtish

Nyukta

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Nyukta, Nikta, Nix (qadimgi yunoncha: Νύξ, Νυκτός qadimgi yunoncha: Νύξ, Νυκτός — „tun“) — yunon mifologiyasidagi iloh[1][2], tungi zulmatning timsoli[3][4].

Qadimiy anʼana

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rim davridagi bronza Nykta velificana yoki Selena haykalchasi (Getti Villa)

Hesiodning soʻzlariga koʻra, Nyukta Xaosdan tugʻilgan (Hygin taqdimotida, Chaos va Mistdan[5]), dunyoni shakllantiruvchi asosiy kuchlardan biridir. Nyukta yorqin Eter va Xemera (kun)ni tugʻadi (uning akasi Erebusdan abadiy zulmatni ifodalovchi)[6], shuningdek Tanatos (Oʻlim)[7], Gipnos (Uyqu)[7], Geras (Keksalik)[7], Eridu (janjal)[7], Keru (Zoʻravon oʻlim; bir nechta maʼbuda ham ker nomi ostida harakat qilishi mumkin)[7], Moros („tosh va zoʻravon oʻlim uchun javobgar“)[7], Charon (tashuvchisi) Hades uchun oʻlik — hayot va oʻlim sirlarini yashiradigan, dunyoning mavjudligida nomutanosiblikni keltirib chiqaradigan kuchlar, ammo ularsiz na dunyoni, na uning yakuniy uygʻunligini tasavvur qilib boʻlmaydi. Baʼzan Nyuktaning bolalari orasida Nemesis (Qasos)[7], Apata (Aldash)[7], Onir (paygʻambarlik va yolgʻon tushlar xudosi)[7], Moma (masxara xudosi)[7], Hesperidlar[7], Moir (taqdir maʼbudalari)[7][8].

Nyukta (Parij zaburi)

Nyuktaning turar joyi Tartar[9] tubida joylashgan; u yerda Nyukta-Kecha va Kunduz-Gemera uchrashib, bir-birini almashtirib, navbat bilan yerni chetlab oʻtadilar. Yaqin atrofda Nikta oʻgʻillarining uylari — Uyqu va Oʻlim, Helios hech qachon qaramaygan.

Orfiklar Nyuktani (Xaosni emas) borliqning asosiy manbai deb bilishgan. Derveni orfik teogoniyasida Nyukta „xudolarning boquvchisi“ boʻlib, undan nasl-nasab boshlanadi[10]. Orfiklarning soʻzlariga koʻra, uchta Nyukta bor edi: birinchisi „bashorat qiladi“, ikkinchisi „hurmatli“, otasi Fanes u bilan birlashadi va uchinchisi Dika tugʻadi[11]. Uchinchi Orfik madhiya unga bagʻishlangan boʻlib, u yerda Afrodita bilan aniqlangan[12]. Museiga koʻra, hamma narsa Kecha va Tartardan sodir boʻladi[13].

Qadim zamonlarda uning folbini Megarada[14] joylashgan edi. Delfida fol ochgan[15].

Ikki samoviy jism Nyukta nomi bilan atalgan. Bu nom 3908 seriya raqamiga ega Nyukta asteroidiga 2005-yilda kashf etilgan va 2006-yil 21-iyunda Xalqaro Astronomiya Ittifoqi sessiyasida nomi berilgan Pluton — Niktaning beshta sunʼiy yoʻldoshidan biri boʻlgan asteroidga berilgan.

Madaniyat va sanʼatda

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Nikta — Merlin Markellning mistik romani. Qahramonlar hech kimni dunyo tugʻilgan va u tomonidan boshqariladigan mantiqsiz kuch deb atashadi. Romanning har bir qismi Nikta farzandlaridan birining (Hypnos, Thanatos, Eris, Kera, Nemesis) nomi bilan atalgan.
  • Nikta Adolf Uilyam Bugeroning „Tun“ rasmida tasvirlangan.
  • Nyukta "Qon chaqiruvi" serialida Iriss nomi bilan paydo boʻladi.
  • Nycta Grimm ertaklaridagi antagonistlardan biri boʻlib, Realm Knights One-Shot komiksini taqdim etadi.
  • Nikta — Hadesning asosiy qahramonlaridan biri boʻladi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Mifi narodov mira. M., 1991—1992. V 2 t. T. 2. S. 218.
  2. ↑ Lyubker F. Realniy slovar klassicheskix drevnostey. M., 2001. V 3 t. T. 2. S. 470.
  3. ↑ Гесиод 217 // Θεογονία — 0700.
  4. ↑ Любкер Ф. Μοῖρα // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 878—879.
  5. ↑ Gigin. Mifi. Vvedenie 1.
  6. ↑ Gesiod. Teogoniya 123—125
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 Gesiod. Teogoniya 211—225.
  8. ↑ Sofokl, fr. 1018b
  9. ↑ „ТАРТАР“. 2014-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-may.
  10. ↑ Fragmenti rannix grecheskix filosofov. Ch. 1. M., 1989. S. 46; Damaskiy. O pervix nachalax 124
  11. ↑ Orfika, fr. 99 Kern
  12. ↑ Orficheskie gimni III 2.
  13. ↑ Musey, fr. 1 Kern; Kommentariy A. A. Taxo-Godi v kn. Antichnie gimni. M., 1988. S. 329.
  14. ↑ Pavsaniy. Opisanie Elladi I 40, 6.
  15. ↑ Sxolii k Pindaru. Pifiyskie pesni. Vvedenie // Kommentariy D. O. Torshilova v kn. Gigin. Mifi. SPb, 2000. S. 172; Plutarx. Pochemu bojestvo medlit s vozdayaniem 28. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyukta&oldid=2621383" dan olindi