Nyurnberg qalʼasi

*Tiefer Brunnen* (chuqur quduq) va *Sinwellturm* (Sinwell minorasi)

Nyurnberg qal’asi (nemischa: Nürnberger Burg ) Germaniyaning Bavariya shahridagi Nyurnberg tarixiy markazida oʻrta asrlardan beri qad koʻtarib turgan qumtosh tizmasi ustida joylashgan mini shaharcha.

Qal’a shahar devorlari bilan birga Yevropaning eng dahshatli oʻrta asr istehkomlaridan biri hisoblanadi. Bu Muqaddas Rim imperiyasining kuchi va ahamiyatini va Nyurnberg imperator shahrining muhim rolini ifodalaydi^[1].

Qisqacha

Oʻrta asrlarda nemis qirollari (mos ravishda Rim papasi tomonidan toj kiyganidan keyin Muqaddas Rim imperatorlari) poytaxtga ega boʻlmagan, ammo qal’alari boʻylab biridan (Kaiserpfalz yoki Imperator qal’asi) ikkinchisiga sayohat qilgan. Shunday qilib, Nyurnberg qal’asi muhim imperator qal’asiga aylandi va keyingi asrlarda barcha nemis qirollari va imperatorlari qal’ada qolishdi, imperatorlarning aksariyati bu qal’ada bir necha marta boʻlgan^[2]^[3].

Nyurnberg qal’asi uchta qismdan iborat: Imperator qal’asi (Kaiserburg), sobiq Burgraves qal’asi (Burggrafenburg) va sharqiy tomonda Imperator shahrini toʻldirib turuvchi binolar (Reichsstädtische Bauten).

Birinchi marta bu yerda 1000 ga yaqin binolar qurilgan^[4]. Keyinchalik, uchta asosiy qurilish davriga ajratilgan:

salian qirollari, mos ravishda Muqaddas Rim imperatorlari (1027–1125) davrida qurilgan qal’a;
Hohenstaufen imperatorlari davrida qurilgan yangi qal’a (1138–1254);
Palasni qayta qurish, shuningdek, oʻrta asrlarning oxirlarida turli xil oʻzgartirishlar va qoʻshimchalar.

Oʻttiz yillik urushdan keyin (1618-1648) qal’a oʻz ahamiyatini yoʻqotdi. 19-asrda oʻrtalarida baʼzi oʻzgartirishlar qoʻshildi. Natsistlar davrida, 1936-yilda Nyurnberg partiyasi mitingiga tayyorgarlik koʻrish paytida u „asl holatiga qaytarildi“. Bir necha yil oʻtgach, Ikkinchi Jahon urushi va 1944-1945-yillardagi havo hujumlari paytida qal’aning katta qismi vayronaga aylantirilgan. Qayta qurish va hozirgi holatga keltirish uchun taxminan oʻttiz yil kerak boʻldi.

Binolari

Imperator qal’asi

Qal’aga odatiy kirish Burgstrasse orqali qumtosh tizmasi oldida tugaydi. Keng piyoda yoʻlak Hasenburg minorasi yonidan oʻtadi va (Bogemiya Hasenburglar oilasi nomi bilan atalgan) Osmon darvozasi (Himmelstor) orqali tashqi hovliga olib boradi.

13-asrning 2-yarmida qurilgan Sinvell minorasi qal’aning asosiy qoʻriqxonasi boʻlgan. U silindrsimon shaklga ega boʻlgani uchun nemis tilida „sinwell“ „mukammal yumaloq“ degan maʼnoni anglatadi. 1560-yillarda uning balandligi yana bir qavat va uchli dubulgʻali ayvon tomi bilan koʻtarildi.

Hovli oʻrtasida joylashgan kichik yarim yogʻochli uy ichidagi Chuqur quduq (Tiefer Brunnen) qal’aning oʻzi kabi qadimiy, chunki u qal’aning yagona suv manbai edi. Uning shaftasi 50 metr (164 fut) chuqurlikdagi suv sathigacha yetib boradi va suv 3 metr chuqurlikda joylashgan. Suv sathidan yuqorida tozalash ishlari uchun toshdan maxsus joy ajratib qoʻyilgan. Binoning pastki tosh devorlari 1563-yilga tegishli. Keyingi yili kichik hammom va kiyim almashtirish xonasi qurilgan. Chuqur quduq normal isteʼmol uchun yetarli miqdorda suv bilan taʼminlagan, ammo Imperator parhezlari va imperator tashriflari paytida suv bochkalarini shahardan vagonlarda tashish kerak boʻlgan.

Kastellanning uyi (Kastellansgebäude), Kotibiyat binosi (Sekretariatsgebäude) va Moliya binosi (Finanzstadel), kabilar oʻrta asrlardan keyingi Himmelsstallungning tashqi hovlidagi qoʻshimcha binolari boʻlib, Ikkinchi jahon urushidan keyin qayta qurilgan.

Palas, Imperial Chapel va Kemenate bilan oʻralgan Ichki darvoza (Inneres Tor) ichki hovliga (Innerer Burghof) olib boradi. Hovlida Salian davriga oid poydevor qoldiqlarini koʻrish mumkin. Oʻrtada 1984-yilda ekilgan Kunigunde ohak daraxti bor, u birinchi marta 1455-yilda manbalarda qayd etilgan va eski daraxt imperator Genrix II (Avliyo Genrix) ning turmush oʻrtogʻi Avliyo Kunigunde nomi bilan atalgan.

Imperator qal’asining asosiy binosi boʻlgan Palas ikki qavatli boʻlib, ular rasmiy vazifalar uchun va imperatorning qarorgohi sifatida ishlatilgan. Qal’aning tarixi davomida u bir necha marta qayta qurilgan va oʻzgartirilgan. Hozirda „Emperor – Empire – City“ doimiy koʻrgazmasi joylashgan.

Imperial Chapel (Kaiserkapelle) meʼmoriy nuqtai nazardan, qal’adagi eng muhim bino. U 1200-yillar atrofida Palas bilan bir vaqtda qurilgan. Obida ustma-ust ikkita ibodatxonadan tashkil topgan va faqat shiftdagi teshik orqali bogʻlangan, bu oʻrta asrlar jamiyatidagi ierarxik darajalarni ifodalovchi romanesk qoʻshaloq ibodatxonasidir.

Butparastlar minorasi (Heidenturm) Imperator cherkovi yonida joylashgan. U ibodatxona bilan bir vaqtda qurilgan. Imperator Karl V ning tashrifi uchun qasr qayta tiklanganida, minoradagi butparast butlari va suratlari yaʼni romanesk haykallariolib tashlandi.

Kemenate (Xonimlar binosi) dastlab Hohenstaufen davrida qurilgan, ammo keyinchalik uning oʻrniga toʻrt qavatli katta bino qurilgan. Hozirgi bino 1945-yilda yoqib yuborilgan va keyinchalik rekonstruksiya qilingan. Hozirda unda chiptalar kassasi, kichik muzey doʻkoni va Imperator qal’asining qurilish tarixi haqidagi multimedia shousi mavjud.

Burgraves qal’asi

Burgraves qal’asi Sinvell minorasi va Luginslend oʻrtasidagi hududda joylashgan, ammo 1420-yilda vayron qilinganidan keyin va uning qoldiqlari shahar tomonidan sotib olinganidan keyin juda oz narsa qoldi.

Shimoliy qoya yuzasida joylashgan Pentagonal minora qal’a qoyasidagi eng qadimgi binolardan biridir. Bu Burgraves qal’asining qoʻriqxonasi hisoblanadi. Uning toshdan yasalgan pastki qismi imperator cherkovi bilan bir vaqtda qurilgan boʻlishi mumkin. Keyingi gotika davrida uning ustidan bir qavatli gʻisht ishlari qoʻshilgan.

Valburga ibodatxonasi Burgraves qal’asi qurilganidan koʻp oʻtmay qurilgan boʻlishi mumkin. Dastlab u Avliyo Osmarga bagʻishlangan edi, ammo shahar Burgraves qal’asi xarobalarini sotib olgandan soʻng, u qayta tiklandi va Sankt-Valpurga bagʻishlandi. Ikkinchi jahon urushida vayron boʻlgan Valburga ibodatxonasi 1970-yilda qayta tiklandi va jamoatchilikka topshirildi.

Imperator shahrida qurilgan binolar

Luginslend (soʻzma-soʻz tarjimasi yerga qarash) 1377-yilda Burgraves qal’asining asosiy darvozasi yaqinida qurilgan boʻlib, shahar va shahar oʻrtasidagi munosabatlar va Burgraves qal’asi ichidagi faoliyatni kuzatish imkonini beradi. Burgraves ahvoli juda yomonlashgan.

Vestner darvozasi qal’adan shimolga chiqadigan yagona yoʻl edi, oʻsha paytda ochiq yerdan iborat boʻlgan.

Imperator otxonalari 1494-1495-yillarda Nyurnbergning oʻsha paytdagi eng muhim meʼmori Xans Bexaym Elder tomonidan don ombori sifatida qurilgan. Birinchi qavat ham otxona sifatida ishlatilgan. Ikkinchi jahon urushida bino jiddiy zarar koʻrgan, u taʼmirlangan va hozir Yoshlar yotoqxonasi sifatida ishlatilmoqda .

Bastionlar 1538-1545-yillarda qal’aning shimoliy tomoniga tahdid soladigan artilleriya hujumlariga javoban qurilgan. Taxminan Bastionlar qurilishi bilan bir vaqtning oʻzida Nyurnberg shahrining istehkomlari yangilandi va kengaytirildi.

Tarixi

Saliyadan oldingi va Salian davrida

Qal’a ichidagi arxeologik qazishmalar 1000-yillarga oid devorlar qoldiqlarini, chuqurroq qatlamlarda esa Shvaynfurtlik Genrix binosiga tegishli boʻlishi mumkin boʻlgan eskiroq devorlarni topilishiga imkon berdi^[5].

Ushbu joy haqida birinchi yozma yozuv 1050-yilga toʻgʻri keladi, oʻshanda Genrix III Norenberkda Sigena deb atalmish hujjatni garovga qoʻygan ayolini ozod qilgan^[6]. Uning otasi Konrad II 1025 va 1030-yillarda Regensburg (Ratisbon) dan Bambergga sayohat qilganida, hali ham hujjatlarni^[7] Megelendorfda, taxminan 4 kilometr uzoqlikdagi kichik qishloqda bergan edi. Pegnitz daryosini ford orqali kesib oʻtish mumkin (hozirgi Mögeldorf, Nyurnberg tumani). Anʼanaga koʻra, bu hujjatlar chiqarilgan joy va sanani koʻrsatadi, lekin joy turiga (masalan, qal’a, qishloq va hokazo) hech qanday havolani oʻz ichiga olmaydi.

Zamonaviy davrda qal’a

Nyurnberg qal’asi (oʻyin nomi Burgrave saroyi) Muqaddas Rim imperiyasi sivilizatsiyasining Imperiyalar IV davridagi harbiy qal’asi sifatida diqqatga sazovor joyidir.

Adabiyotlar

↑ Imperial Castle of Nuremberg, Bavarian Administration of State-Owned Palaces, Gardens and Lakes
↑ Imperial Castle Nuremberg. Official guide, revised by Erich Bachmann and Albrecht Miller (1994), Bayerische Verwaltung der staatlichen Schlösser, Gärten und Seen, Munich
↑ This article is based on the two foregoing sources, unless indicated otherwise
↑ Alfons Baier: Zur Geschichte, Geologie und Hydrologie des Burgberges zu Nürnberg. (Wayback Machine saytida 2021-01-20 sanasida arxivlangan) (Kurzfassung – abstract), on the website of FAU – Friedrich-Alexander Universität Erlangen-Nürnberg
↑ Birgit Friedel: Nürnberger Burg. Article of 4 October 2010 in: Historisches Lexikon Bayerns
↑ Document 253 in: Harry Bresslau und Paul Kehr: Die Urkunden der Deutschen Könige und Kaiser. Fünfter Band: Die Urkunden Heinrichs III. Berlin 1931 (digitization (Wayback Machine saytida 2017-02-02 sanasida arxivlangan) by Monumenta Germaniae Historica)
↑ Document 30 in: Harry Bresslau unter Mitwirkung von H. Wibel und A. Hessel (Hrsg.): Diplomata 15: Die Urkunden Konrads II. (Conradi II. Diplomata) Mit Nachträgen zu den Urkunden Heinrichs II.. Hannover 1909, p. 33–34 (digitization (Wayback Machine saytida 2017-02-02 sanasida arxivlangan) by Monumenta Germaniae Historica)

Havolalar

Nyurnberg imperator qal’asi, Bavariya davlat saroylari, bogʻlari va koʻllari maʼmuriyati
Nyurnberg imperator qal’asi fotosuratlari
Birgit Fridel: Nyurnberger Burg. 2010-yil 4-oktyabrdagi maqola: Historisches Lexikon Bayerns

[BayVerwWeb-1] Imperial Castle of Nuremberg, Bavarian Administration of State-Owned Palaces, Gardens and Lakes

[official_guide-2] Imperial Castle Nuremberg. Official guide, revised by Erich Bachmann and Albrecht Miller (1994), Bayerische Verwaltung der staatlichen Schlösser, Gärten und Seen, Munich

[3] This article is based on the two foregoing sources, unless indicated otherwise

[4] Alfons Baier: Zur Geschichte, Geologie und Hydrologie des Burgberges zu Nürnberg. (Wayback Machine saytida 2021-01-20 sanasida arxivlangan) (Kurzfassung – abstract), on the website of FAU – Friedrich-Alexander Universität Erlangen-Nürnberg

[FriedelHLB-5] Birgit Friedel: Nürnberger Burg. Article of 4 October 2010 in: Historisches Lexikon Bayerns

[6] Document 253 in: Harry Bresslau und Paul Kehr: Die Urkunden der Deutschen Könige und Kaiser. Fünfter Band: Die Urkunden Heinrichs III. Berlin 1931 (digitization (Wayback Machine saytida 2017-02-02 sanasida arxivlangan) by Monumenta Germaniae Historica)

[7] Document 30 in: Harry Bresslau unter Mitwirkung von H. Wibel und A. Hessel (Hrsg.): Diplomata 15: Die Urkunden Konrads II. (Conradi II. Diplomata) Mit Nachträgen zu den Urkunden Heinrichs II.. Hannover 1909, p. 33–34 (digitization (Wayback Machine saytida 2017-02-02 sanasida arxivlangan) by Monumenta Germaniae Historica)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]