Oʻzbekistonda mualliflik huquqi

Oʻzbekistonda mualliflik huquqi 2006-yil 20-iyuldagi ZRU-42-sonli „Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar toʻgʻrisida“gi qonun bilan nazorat qilinadi. Mualliflik huquqi bilan bogʻliq barcha masalalar Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligining vakolatiga kiradi.

Tarixi

Oʻzbekiston 1991-yil 31-avgustgacha Rossiya imperiyasi va SSSR tarkibiga kirgan. Shunga koʻra, respublika hududida Rossiya imperiyasining mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi qonunlar, SSSRning mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi qonunchiligi mavjud boʻlgan.

SSSR parchalanib ketganidan va mustaqil davlatlar Hamdoʻstligi tashkil etilgandan soʻng, sobiq ittifoq respublikalari yangi qonunlar qabul qilinishidan oldin SSR Ittifoqi qonunlariga rioya qilish qaroriga kelishgan.

31-may kuni 1991-yili SSSR Oliy Kengashining „SSSR va respublikalar Ittifoqining fuqarolik qonunchiligi asoslarini joriy etish toʻgʻrisida“ gi qarori „mualliflik huquqi“boʻlimi bilan qabul qilingan. Ushbu boʻlimda mualliflik huquqining amal qilish muddati 50 yil boʻlishi belgilangan (137-modda).

1993-yil 24-sentyabr kuni Moskvada 10 MDH davlat rahbarlarlari – Armaniston, Belarus, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Moldova, Rossiya Federatsiyasi, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston, Ukraina tomonidan mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni himoya qilish sohasida hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim imzolangan.

Sovet Ittifoqi parchalanib ketganidan keyin Oʻzbekiston mustaqil davlat sifatida oʻz qonunlarini ham shakllantirgan.

1996-yil 30-avgustda Oʻzbekistonda „mualliflik huquqi va turdosh huquqlar toʻgʻrisida“ gi qonunning 272-I-sonli birinchi nashri qabul qilingan. 2007-yildagi amaldagi qonun adabiy va badiiy asarlarni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi Bern Konvensiyasi talablariga toʻliq mos kelgan.

2006-yil 20-iyulda kuchga kirgan „mualliflik huquqi va turdosh huquqlar toʻgʻrisida“ gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonunining yangi tahriri Oʻzbekistonda mualliflarning huquqlarini buzganlik uchun javobgarlikni kuchaytirilgan. Qabul qilingan qonun „jamoatchilikka etkazish“ atamasini oʻz ichiga olgan. Kino va musiqa tarmogʻida ular bilan shartnoma tuzmasdan joylashtirish qonunchilikning buzilishi hisoblanadi.

Asar muallifi oʻz asaridan Internetda foydalanish huquqiga ega. Muallifning internetda asaridan har qanday foydalanish uchun muallif tomonidan ruxsat berilishi kerak. Agar muallif rozi boʻlmasa, uning ishi Internetga joylashtirish man etilda.

Qonunning mazmuni

OʻRQ-42-sonli qonunining 5-moddasiga binoan, mualliflik huquqi asarning maqsadi va qadr-qimmati, shuningdek, ifodalanish usulidan qatʼi nazar, ijodiy faoliyat natijasi boʻlgan fan, adabiyot va sanʼat asarlariga nisbatan qoʻllanadi.

Qonunning 12-moddasi boʻyicha ikki yoki undan ortiq jismoniy shaxslarning birgalikdagi ijodiy mehnati bilan yaratilgan asarga boʻlgan mualliflik huquqi hammualliflarga tegishli boʻlib, bunday ishni ajralmas bir butun tashkil etadimi yoki ularning har biri mustaqil maʼnoga ega boʻlgan qismlardan iboratmi yoki yoʻqmi, buni ahamiyati yoʻq.

Oʻzbekiston mualliflik huquqi toʻgʻrisidagi qonunga muvofiq mualliflik huquqi muallifning butun hayoti davomida va oʻlimidan ellik yil oʻtguncha amal qiladi (35-modda). Hammualliflikda yaratilgan asarga boʻlgan mualliflik huquqi hammualliflarning hayoti davomida va mualliflarning oxirgi oʻlimidan ellik yil oʻtgunch amal qiladi.

Mualliflik huquqi, muallif nomiga boʻlgan huquq (yaʼni muallif nomini olish huquqi) va muallif obroʻsini himoya qilish huquqi cheksiz himoya qilinadi.

Mualliflik huquqini himoya qilish

Mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni buzganlik uchun jinoiy va maʼmuriy javobgarlikga tortiladi. Himoya sud tomonidan amalga oshiriladi. Oʻzbekiston Respublikasi Qonunida huquqbuzarning talabi orqali himoya qilishning quyidagi usullari belgilangan: huquqlarni tan olish; qonun buzilishiga qadar mavjud boʻlgan vaziyatni tiklash; yoʻqotishlarni, shu jumladan yoʻqotilgan foydani qoplash; zararni qoplash yoki daromadlarni undirish oʻrniga kompensatsiya toʻlash; ularning huquqlarini himoya qilish bilan bogʻliq qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa choralarni koʻrish; maʼnaviy zararni qoplash toʻgʻrisidagi daʼvolar.

Istisnolar

Qonunning 8-moddasiga binoan, quyidagilar mualliflik huquqi ob’ekti emas:

rasmiy hujjatlar (qonunlar, nizomlar, qarorlar va boshqalar)
rasmiy ramzlar va belgilar (bayroqlar, gerblar, ordenlar va boshqalar)
xalq amaliy sanʼati asarlari

Manbalar