Oʻzbekistonning tashqi siyosati
O‘zbekistonning tashqi kursi 2005-yilning o‘rtalarida Andijondagi xalq g‘alayonlarining bostirilishi natijasida mamlakat xalqaro yakkalanib qolganidan keyin keskin o‘zgardi.
2012-yilda “O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi. Neytrallik eʼlon qilindi.
BMT
[tahrir | manbasini tahrirlash]AQSh va boshqa Gʻarb davlatlari bu voqealarni mustaqil tergov qilishni talab qilib, Oʻzbekiston hukumatini qoʻzgʻolonni bostirishda begʻaraz kuch ishlatganlikda ayblab keldi. Yevropa Ittifoqi va AQSh Kongressi O‘zbekistonga qarshi sanksiyalar kiritdi. 2005-yil 23-noyabrda BMT Bosh Assambleyasi O‘zbekistonni Andijon voqealari ishtirokchilariga nisbatan ta’qib qilinayotganini qoralovchi rezolyutsiya qabul qildi. BMT rezolyutsiyasida u ommaviy hibsga olishlardan xavotir bildirdi va haddan tashqari shafqatsizlik koʻrsatgan yuzlab odamlarning oʻlimiga hukumat qoʻshinlarini aybladi. Rezolyutsiyaning qabul qilinishi AQSh tashabbusi bilan chiqqan. Unga 73 davlat ovoz berdi, 58 davlat betaraf qoldi. Ozarbayjon, Belorussiya, Qozog‘iston, Tojikiston, Turkmaniston va Rossiya qarshi ovoz berdi. Biroq, 2009-yil oktyabr oyida embargo va boshqa cheklovlar bekor qilindi[1].
AQSh
[tahrir | manbasini tahrirlash]1992-yildan buyon AQSh va Oʻzbekiston oʻrtasida yaqin munosabatlar rivojlanib, chegara va mintaqaviy xavfsizlik dasturi, iqtisodiy aloqalar, siyosiy va fuqarolik jamiyati masalalari, Oʻzbekiston xalqiga ingliz tilini oʻrgatish kabi sohalarda hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. Oʻzbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlik, farovonlik va xavfsizlikni taʼminlashda Qoʻshma Shtatlarning muhim hamkori hisoblanadi va Qoʻshma Shtatlar ushbu maqsadlarga erishish uchun Oʻzbekistonga xavfsizlik sohasida yordam koʻrsatadi. Mintaqaviy tahdidlarga quyidagilar kiradi: giyohvand moddalar savdosi, odam savdosi, terrorizm va ekstremizm. O‘zbekiston NATOning Afg‘onistondagi tinchlikparvar kuchlari uchun, birinchi navbatda, foydalanish uchun elektr energiyasi va temir yo‘l infratuzilmasini ta’minlash orqali asosiy hamkor hisoblanadi.
2001-yil 11-sentabrdagi teraktlardan so‘ng va Qo‘shma Shtatlar shafeligida “global aksilterror koalitsiyasi” tuzilganidan so‘ng, O‘zbekiston 2001-yildan buyon AQShni terrorizmga qarshi kampaniyasida qo‘llab-quvvatladi va o‘z hududini AQSh va NATO qoʻshinlari, Oʻzbekiston va Gʻarb oʻrtasidagi munosabatlar iliqlashdi. Mamlakat rahbari Islom Karimov AQShga bir necha bor tashrif buyurdi. O‘zbekiston Qo‘shma Shtatlarning strategik hamkori hisoblanib, ularning katta moliyaviy yordamidan bahramand bo‘ldi.
Xitoy
[tahrir | manbasini tahrirlash]
O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov Andijon voqealaridan keyin birinchi bo‘lib Xitoyga tashrif buyurgan prezident bo‘ldi. 25-may kuni XXR raisi Xu Szintao va Karimov o‘rtasida do‘stlik va hamkorlik munosabatlari to‘g‘risidagi shartnoma imzolandi. G‘arbning bosimi fonida Xitoy rahbariyati O‘zbekiston Prezidenti tarafini oldi. Karimov “Jenmin Jibao” gazetasiga bergan intervyusida Andijon voqealariga xorijdan yo‘naltirilgan va moliyalashtirilganini ta’kidlagan: “Jinoyatchilar va ularning orqasida turgan kuchlar nafaqat Oʻzbekistonda, balki butun Markaziy Osiyoda vaziyatni beqarorlashtirishni maqsad qilgan”. Xitoy Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Kun Tsyuan Pekin “Oʻzbekiston rasmiylarining terrorizm, separatizm va diniy ekstremizmga qarshi kurashdagi saʼy-harakatlarini” qoʻllab-quvvatlashini tasdiqladi.
Karimovning 2005-yil 25-mayda Xitoyga tashrifi chogʻida Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Xu Szintao Oʻzbekiston hukumatiga yagona Xitoy tamoyiliga sodiqligi va Xitoy xalqini vatanni birlashtirish yoʻlidagi intilishlarini qoʻllab-quvvatlagani uchun minnatdorlik bildirdi: “O‘zbekiston bundan keyin ham “yagona Xitoy” tamoyiliga qat’iy amal qiladi”, – dedi, Karimov bunga javoban Xitoyni O‘zbekistonning haqiqiy do‘sti va do‘stona qo‘shnisi, deb atadi. Mustaqillikka erishganidan buyon uning mamlakati Xitoy bilan doimo yaqin hamkorlik qilib kelganini ta’kidladi. Xu Szintao Xitoy o‘zbek xalqi tanlagan taraqqiyot yo‘lini hurmat qilishini ta’kidladi[2].. “O‘zbekiston tomoni Xitoyning xalqaro munosabatlardagi roli ortib borayotganini yuksak qadrlaydi”, – dedi Karimov.
Rossiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2005-yilgi inqiroz davrida Rossiya dastlab Oʻzbekiston rasmiylarining harakatlarini qoʻllab-quvvatladi va Oʻzbekistonning xalqaro yakkalanishidan Markaziy Osiyoda oʻz mavqeini mustahkamlash uchun foydalandi. Rossiya hukumati Oʻzbekiston soʻroviga koʻra 2005-yilning iyun oyida Ivanovo shahrida Andijon voqealarida ishtirok etganlikda ayblanib qidiruvda boʻlgan bir guruh shaxslarni qoʻlga oldi. 2006-yilning avgustida Rossiya Bosh prokuraturasi xalqaro tashkilotlar ushbu shaxslarni siyosiy qochqinlar deb tan olganiga qaramay, Rossiyadan siyosiy boshpana olishdan bosh tortgan 12 nafar Oʻzbekiston fuqarosi va bir nafar Qirgʻiziston fuqarosini Oʻzbekistonga ekstraditsiya qilish toʻgʻrisidagi qarorini eʼlon qildi. O‘zbekiston prokuraturasi ularni “ekstremistik jinoiy hamjamiyatda ishtirok etish, ekstremistik faoliyatga ommaviy chaqiriqlar, terrorizm, qo‘poruvchilik, qotillik, tartibsizliklar va o‘qotar qurol va o‘q-dorilarni noqonuniy sotib olishda” aybladi. O‘zbekiston ularga “qiynoqqa, zo‘ravonlikka, boshqa shafqatsiz yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala yoki jazoga duchor bo‘lmaslik” va ularga nisbatan “o‘lim jazosi” qo‘llanilmasligini kafolatladi.
2005-yil 9-iyun kuni Rossiya Mudofaa vaziri Sergey Ivanov Bryusselda boʻlib oʻtgan Rossiya-NATO Kengashi yigʻilishida “xalqaro islom terrorizmi” kuchlari Andijonda Oʻzbekiston hukumatiga qarshilik koʻrsatganini aytdi. U O‘zbekiston rasmiylari harakatlarining qonuniyligini xalqaro tergov o‘tkazishga qarshi chiqdi. Ivanovning soʻzlariga koʻra, xalqaro tashkilotlar tartibsizlikni bostirish uchun rasmiylarning harakatlarini emas, balki uning oʻzi qanday sharoitlarda boʻlganini tekshirishi kerak edi: “Bizda juda ishonchli maʼlumotlar bor: Andijonda sodir boʻlgan barcha voqealar Afgʻoniston hududidan ilhomlantirilgan. Islomiy tashkilotlarning qurollangan jangarilari guruhi, jumladan Tolibon ham uzoq vaqtdan beri Oʻzbekistonga bostirib kirishga hozirlik koʻrmoqda... Oxir oqibat, bu strategik muhim mintaqada xalqaro terrorizm tahdidini to‘xtatish haqida bormoqda”.
Rossiya hukumati Andijon voqealarini tergov qilishni tartibsizliklarni qoʻzgʻatuvchilar va “xalqaro terrorizm” oʻrtasidagi aloqalarni qidirishga qisqartirishga chaqirdi. May oyi o‘rtalarida tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov shunday degan edi: “Oʻzbekistonda qurolli ekstremistlar guruhini kim va qanday maqsadda toʻplagani boʻyicha eng chuqur tekshiruv oʻtkazish kerak”.
Oʻzbekiston oʻz navbatida GUUAM tashkilotidan chiqishini rasman eʼlon qildi, uning pozitsiyalari Rossiyaga qarshi boʻlib bordi. Oʻzbekiston oʻz navbatida GUUAM tashkilotidan chiqishini rasman eʼlon qildi, uning pozitsiyalari tobora Rossiyaga qarshi boʻlib bordi, Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkilotiga aʼzo boʻlish niyati borligini eʼlon qildi, 2005-yil 14-noyabrda Rossiya bilan ittifoqchilik shartnomasini imzoladi, Qarshida AQSh Harbiy-havo kuchlarining Xonobod bazasi 2001-yildan beri Afgʻonistondagi operatsiyalarni havodan qoʻllab-quvvatlash uchun foydalanilgan va 2006-yildan boshlab Rossiya qoʻshinlari foydalanishi uchun tayyor boʻldi.
Islom Karimov 2005-yilning yozidan buyon maʼlum bir davlatdagi qoʻzgʻolon yoki qoʻzgʻolonni bostirish uchun qoʻllanishi mumkin boʻlgan xalqaro tezkor harakat kuchlarini yaratish zarurligini tobora koʻproq taʼkidlab keldi. Aynan shu g‘oya 2005-yil oktabr oyida Rossiya va O‘zbekiston o‘rtasida imzolangan ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi shartnomaga asos bo‘ldi.
Tojikiston
[tahrir | manbasini tahrirlash]Turkmaniston
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pokiston
[tahrir | manbasini tahrirlash]Germaniya
[tahrir | manbasini tahrirlash]2005-yil 23-noyabrda O‘zbekiston o‘z hududidan yana bir harbiy bazani – Germaniya Afg‘onistondagi operatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash uchun foydalanayotgan Termizdagi logistik ta’minot stansiyasini olib chiqishni talab qildi. O‘zbekiston NATOni ushbu blokning harbiy samolyotlari uchun havo hududini yopayotgani haqida rasman xabardor qildi. Termiz aeroporti uchun Germaniya ijara shartnomasi 2002-yilda imzolangan. Bu kelishuvga ko‘ra, Germaniya kontingenti Afg‘onistondagi vaziyat yakuniy hal etilgunga qadar shu yerda qolishi kerak edi.
Braziliya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Yevropa Ittifoqi O‘zbekistonga qarshi qurol sanksiyalarini bekor qildi
- ↑ „Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Xu Szintao va O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov o‘rtasidagi muzokaralar“. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 24-dekabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi
- O‘zbekiston tashqi siyosatining maqsad va vazifalari, O‘zbekiston Respublikasining Rossiya Federatsiyasidagi elchixonasi saytida
- Moskva bilan ittifoq: Toshkent geosiyosiy tanlov qildi, “RIA Novosti”, 15.11.2005
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Mavlonov I. R. O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosati // MDH mamlakatlarining tashqi siyosati / Muh.-yor. D. А. Degterev, K. P. Kurilev. — M.: “Aspect Press« nashriyoti, 2017. — 411-453 b.