Ogʻiz kandidozi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Og'iz kandidozidan yoʻnaltirildi)

Ogʻiz kandidozi — bu ogʻizning shilliq pardalarida uchraydigan Candida turlarining mikozi (xamirturush / qoʻziqorin infeksiyasi tarzida talqin qilinadi) hisoblanadi. Boshqa nomlar orasida ogʻiz boʻshligʻi deb ham ataladi, ogʻizda paydo boʻladigan kandidozidir.

Candida albicans bu holatda eng koʻp uchraydigan organizmdir. C. albicans ogʻiz mikrobiotasining oddiy komponenti sifatida dunyo aholisining taxminan 50 % ogʻizlarida tashiladi[1]. Ushbu kandidoz holati kasallik deb hisoblanmaydi, ammo Candida turlari patogen boʻlib, xost toʻqimalariga hujum qilganda tushganda, ogʻiz kandidozi paydo boʻlishi mumkin. Bu oʻzgarish odatda zararsiz mikroorganizmlar tomonidan mahalliy (yaʼni shilliq qavat ogʻiz boʻshligʻidagi) yoki xos immunitetni oʻzgartiruvchi tizimli omillar tufayli opportunistik infektsiyani tashkil qiladi yaʼni paydo boʻlishiga sababchi boʻladi.

Ogʻiz boʻshligʻining kandidozi — bu mikoz (yaʼni zamburugʻli infektsiya hisoblanadi). Anʼanaga koʻra, ogʻiz kandidozi 1960-yillarda tasvirlangan Lehner tizimi yordamida oʻtkir va surunkali shakllarga boʻlinadi. Baʼzi kichik tiplar deyarli har doim oʻtkir (masalan ularning nomlari — oʻtkir psevdomembranoz kandidoz), boshqalari esa surunkali shaklda uchraydi. Biroq, bu odatiy taqdimotlar har doim ham toʻgʻri kelmaydi, bu esa ushbu tizim bilan bogʻliq muammolarni keltirib chiqardi. Yaqinda taklif qilingan ogʻiz kandidozining tasnifi ogʻiz boʻshligʻi va perioral toʻqimalar bilan chegaralangan birlamchi ogʻiz kandidozini va ogʻizdan tashqari tananing boshqa qismlarini ham qamrab oladigan ikkilamchi ogʻiz kandidozini ajratib turadi. Inson immunitet tanqisligi virusi / orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi (OIV/OITS) global pandemiyasi anʼanaviy tasnifdan uzoqlashishda muhim omil boʻldi, chunki u ogʻiz boʻshligʻi kandidozining atipik shakllari bilan kasallangan bemorlarning yangi guruhini shakllantirishga ham olib keladi.

Tashqi koʻrinishi boʻyicha[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kandidozning uchta asosiy klinik koʻrinishi odatda tan olinadi: psevdomembranoz, eritematoz (atrofik) va giperplastik[2] nomli koʻrinishlari. Koʻpincha, taʼsirlangan shaxslar u yoki bu aniq turni koʻrsatadi, lekin baʼzida bir odamda bir nechta klinik variantlar holatini koʻrish ham mumkin[3].  

Psevdomembranoz[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻtkir psevdomembranoz kandidoz ogʻiz boʻshligʻi kandidozining klassik shakli boʻlib[4], odatda qichitqi deb ham ataladi[2]. Umuman olganda, bu ogʻiz kandidozining eng keng tarqalgan turi boʻlib[5], ogʻiz kandidozi kasallik holatlarining taxminan 35 % ni tashkil qiladi[6].

Birlashtirilgan lezyonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Candida bilan bogʻliq shikastlanishlar ogʻiz boʻshligʻining birlamchi kandidozidir (ogʻiz boʻshligʻi bilan chegaralangan yaʼni ogʻiz boʻshligʻida uchraydi), bu yerdagi holatlarga koʻra kasallikning sabablar koʻp deb hisoblanadi[2]. Masalan, bakteriyalar, shuningdek Candida turlari bu lezyonlarda ishtirok etishi, uchrashi mumkin[4]. Koʻpincha, faqat antifungal terapiya bu lezyonlarni doimiy ravishda bartaraf etilmaydi, aksincha, kandidozni davolashdan tashqari, asosiy predispozitsiya qiluvchi omillarni ham hal qilish kerak, bu narsalarni hal etmasdan davolab boʻlmaydi[2].

Burchakli cheilit[tahrir | manbasini tahrirlash]

Burchakli cheilit

Burchakli cheilitis ogʻiz burchaklarida (burchaklarida uchraydi) yalligʻlanish boʻlib, koʻpincha Candida turlarini oʻz ichiga oladi, baʼzida „ Candida bilan bogʻliq burchakli cheilitis“[7], yoki kamroq tez-tez „monilial perleche“ atamalari qoʻllaniladi[8]. Taxminan 20 % hollarda Candida organizmlari[9] va 60 % hollarda C. albicans va Staphylococcus aureus aralash infektsiyasi uchun javobgardir[10]. Alomatlari: orasida ogʻriq, eritema (qizarib ketish holati) va ogʻizning bir yoki koʻpincha ikkala burchagining yoriqlari, komissuralarda (ogʻiz burchaklari ichida) ogʻiz boʻshligʻida koʻrinadigan shishlar (ishib ketish, shish) kiradi. Burchakli cheilit odatda keksa odamlarda uchraydi va protez bilan bogʻliq stomatit bilan bogʻliq boʻladi[11].

Median romboid glossit[tahrir | manbasini tahrirlash]

Median romboid glossit

Bu dorsal tilning markazida joylashgan elliptik yoki romboid lezyon, faqat sirkumvallat papillaning old tomonida (oldida). Hudud depapilatsiyalangan, qizarib ketgan (yoki qizil va oq) va kamdan-kam hollarda ogʻriqli. Lezyonda koʻpincha Candida turlari mavjud, baʼzida bakteriyalar bilan aralashadi[12].

Chiziqli gingival eritema[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu eritematoz gingivitning mahalliy yoki umumiy chiziqli tasmasi bu — tish goʻshtining yalligʻlanishi hisoblanadi. Bu birinchi marta OIV bilan kasallangan odamlarda kuzatilgan va „OIV-gingivit“ deb nomlangan, ammo bu holat bu guruh bilan chegaralanmagan[2]. Candida turlari ishtirok etadi va baʼzi hollarda lezyon antifungal terapiyaga javob beradi, ammo ogʻiz boʻshligʻi gigienasi va inson gerpesviruslari kabi boshqa omillar mavjud deya hisoblanib kelingan. Bu holat nekrotizan ülseratif periodontitga aylanishi mumkin[13].

Ushbu mahalliy va tizimli xost mudofaa mexanizmlaridan birining buzilishi ogʻiz kandidoziga potentsial sezuvchanlikni tashkil qiladi, bu kamdan-kam hollarda predispozitsiya qiluvchi omillarsiz ham yuzaga kelishi mumkin[2]. Bu koʻpincha „kasallarning kasalligi“ deb taʼriflanadi[2], juda yosh, juda keksa yoki juda kasalmand boʻlgan odamlarda uchraydi[2][4][14].

Chaqaloqlarda ogʻiz kandidozi. Juda yosh yoshda immunitet tizimi hali toʻliq shakllanmagan.

Immunitet tanqisligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Immunitet tanqisligi — bu tibbiy sharoitlar yoki davolash usullari tufayli yuzaga kelishi mumkin boʻlgan immunitet tizimining zaiflashib qilgan holati.

Oʻtkir psevdomembranoz kandidoz yangi tugʻilgan chaqaloqlarning taxminan 5 foizida uchraydi turadi[15]. Candida turlari tugʻilish paytida onaning vaginal kanalidan olinadi. Juda yosh, immunitet tizimi hali toʻliq rivojlanmagan va kandidoz turlariga individual immunitet tizimidan qarshi javob boʻlmaydi, chunki Hali toʻliq tarzda chaqaloqning organizmi rivojlanmagan[15], chaqaloqlarda antikorlar boʻlgani uchun, odatda onaning koʻkrak suti bilan taʼminlanadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ogʻiz boʻshligʻi kandidozi butun tarix davomida tan olingan[16]. Ushbu holatning birinchi taʼrifi miloddan avvalgi IV asrda „Epidemiya“ (gippokrat korpusining bir qismi boʻlgan risolada bayon etilgan) da sodir boʻlgan deb taxmin qilinadi, bu yerda ogʻiz boʻshligʻi kandidoziga oʻxshash koʻrinishlari asosiy kasallik bilan sodir boʻlishi aytilgan[17][18].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Kerawala C, Newlands C (editors). Oral and maxillofacial surgery. Oxford: Oxford University Press, 2010 — 446, 447 bet. ISBN 9780199204830. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Samaranayake, LP. Essential microbiology for dentistry, 3rd, Elseveier, 2009 — 178–180, 247, 293–297 bet. ISBN 978-0702041679. 
  3. ↑ Bouquot, Brad W. Neville, Douglas D. Damm, Carl M. Allen, Jerry E.. Oral & maxillofacial pathology, 2., Philadelphia: W.B. Saunders, 2002 — 189–197 bet. ISBN 978-0721690032. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Burket's oral medicine, 11th, Hamilton, Ont.: BC Decker, 2008 — 79–84 bet. ISBN 9781550093452. 
  5. ↑ Clinical oral medicine and pathology. New York: Humana Press, 2010 — 19, 21, 92, 93 bet. ISBN 978-1-60327-519-4. 
  6. ↑ Rhodus, NL (Mar–Apr 2012). „Treatment of oral candidiasis“ (PDF). Northwest Dentistry. 91-jild, № 2. 32–3-bet. PMID 22662470. 2013-11-02da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2013-09-06.
  7. ↑ Soames JV, Southam JC, JV. Oral pathology, 3rd, Oxford: Oxford Univ. Press, 1999 — 147, 193–200 bet. ISBN 978-0192628947. Soames JV, Southam JC, JV (1999).
  8. ↑ Park, KK; Brodell, RT; Helms, SE (June 2011). „Angular cheilitis, part 1: local etiologies“. Cutis; Cutaneous Medicine for the Practitioner. 87-jild, № 6. 289–95-bet. PMID 21838086.
  9. ↑ Bouquot, Brad W. Neville, Douglas D. Damm, Carl M. Allen, Jerry E.. Oral & maxillofacial pathology, 2., Philadelphia: W.B. Saunders, 2002 — 189–197 bet. ISBN 978-0721690032. 
  10. ↑ Kerawala C, Newlands C (editors). Oral and maxillofacial surgery. Oxford: Oxford University Press, 2010 — 446, 447 bet. ISBN 9780199204830. 
  11. ↑ Scully C. Oral and maxillofacial medicine : the basis of diagnosis and treatment, 3rd, Edinburgh: Churchill Livingstone, 2013 — 254–267 bet. ISBN 9780702049484. Scully C (2013).
  12. ↑ Scully C. Oral and maxillofacial medicine : the basis of diagnosis and treatment, 3rd, Edinburgh: Churchill Livingstone, 2013 — 254–267 bet. ISBN 9780702049484. 
  13. ↑ (editors) Newman MG, Takei HH, Klokkevold PR, Carranza FA. Carranza's clinical periodontology, 11th, St. Louis, Mo.: Elsevier/Saunders, 2012 — 180 bet. ISBN 978-1-4377-0416-7. 
  14. ↑ Scully, C; el-Kabir, M; Samaranayake, LP (1994). „Candida and oral candidosis: a review“. Critical Reviews in Oral Biology and Medicine. 5-jild, № 2. 125–57-bet. doi:10.1177/10454411940050020101. PMID 7858080.
  15. ↑ 15,0 15,1 Soames JV, Southam JC, JV. Oral pathology, 3rd, Oxford: Oxford Univ. Press, 1999 — 147, 193–200 bet. ISBN 978-0192628947. 
  16. ↑ Williams, D; Lewis, M (Jan 28, 2011). „Pathogenesis and treatment of oral candidosis“. Journal of Oral Microbiology. 3-jild. 5771-bet. doi:10.3402/jom.v3i0.5771. PMC 3087208. PMID 21547018.
  17. ↑ Lynch, DP (August 1994). „Oral candidiasis. History, classification, and clinical presentation“. Oral Surgery, Oral Medicine, and Oral Pathology. 78-jild, № 2. 189–93-bet. doi:10.1016/0030-4220(94)90146-5. PMID 7936588.
  18. ↑ Dolin, [edited by] Gerald L. Mandell, John E. Bennett, Raphael. Mandell, Douglas, and Bennett's principles and practice of infectious diseases, 7th, Philadelphia, PA: Churchill Livingstone/Elsevier, 2010 — Chapter 250 bet. ISBN 978-0-443-06839-3.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ogʻiz_kandidozi&oldid=3998270" dan olindi