Oksipital bo'lak

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Oksipital boʻlak sutemizuvchilarni miyasidagi miya yarim poʻstlogʻining toʻrtta asosiy boʻlaklaridan biri. Boshni orqa qismida joylashgan, lotincha oksipital, orqada va caput , „bosh“.

Oksipital boʻlak, koʻrish poʻstlogʻini anatomik sohasining koʻp qismini oʻz ichiga olgan sutemizuvchilar miyasini vizual ishlov berish markazi[1]. Asosiy vizual poʻstloq Brodmann maydoni 17 ta boʻlib, V1 (vizual) deb ataladi. Inson V1 kalkarin egat ichida oksipital boʻlakni medial tomonida joylashgan. V1 ning toʻliq hajmi koʻpincha oksipital qutbga davom etadi. V1 koʻpincha chiziqli poʻstloq deb ham ataladi, chunki u miyelinning katta chizigʻi. V1 tashqarisidagi vizual ravishda boshqariladigan hududlar ekstrastriat korteks deb ataladi. Koʻp ekstrastratsiya hududlari mavjud boʻlib, ular vizual-fazoviy ishlov berish, ranglarni farqlash va harakatni idrok etish kabi turli vizual vazifalar uchun ixtisoslashgan. Oksipital boʻlakning ikki tomonlama yon sohalari kortikal koʻrlikka olib kelishi mumkin (qarang Anton sindromi).

Tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lateral yarim sharda koʻrilgan miya burmalari diagrammasi. Oksipital burma pastki oʻngda koʻrsatilgan.
Animatsiya. Chap miya yarim sharining oksipital boʻlagi (qizil rangda).

Ikki oksipital boʻlak, inson miyasidagi toʻrt juft boʻlakning eng kichigi. Bosh suyagini eng orqa qismida joylashgan oksipital boʻlaklar orqa miyani bir qismi. Miyaning boʻlaklari ustki suyakdan, oksipital suyak esa oksipital boʻlaklardan kelib chiqqan holda nomlanadi.

Boʻlaklar tentorium serebelli sohasi ustida joylashgan boʻlib, serebellumdan miyani ajratib turadigan dura mater joylashgan. Miya yarim yorigʻini ajratish orqali miya yarim sharlarida tizimli ravishda saqlangan. Oksipital boʻlakni old qismida bir nechta oksipital burma mavjud boʻlib, lateral oksipital egat bilan ajralib turadi.

Har bir yarim sharning ichki yuzi boʻylab oksipital tomonlari kalkarin egat bilan boʻlinadi. Medial tepada Y shaklidagi egat cuneus yotadi va egat ostidagi soha lingual burma.

Oksipital boʻlakning asosiy koʻrish joylarini shikastlanishi qisman yoki toʻliq koʻrlikka olib keladi[2].

Funktsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oksipital boʻlak bir nechta funktsional vizual maydonlarga boʻlinadi. Har bir vizual maydon vizual dunyoning toʻliq xaritasini oʻz ichiga oladi. Bu hududlarni ajratib turadigan anatomik belgilar mavjud boʻlmasa-da (striate korteksdagi koʻrinarli chiziqlar, fiziologlar poʻstloqni turli funktsional hududlarga boʻlish uchun elektrod yozuvlaridan foydalanganlar. 

Birinchi funktsional maydon asosiy koruv poʻstlogʻi hisoblanadi. U kichik qabul qiluvchi maydonlardagi mahalliy orientatsiya, fazoviy chastota va rang xususiyatlarini past darajada aniqlaydi. Birlamchi koʻruv poʻstlogʻi ventral oqimning oksipital joylariga (vizual maydon V2 va vizual maydon V4) va dorsal oqimning oksipital joylariga — koʻrish maydoni V3, vizual maydon (V5) va dorsomedial sohaga (DM) kiradi.

Ventral oqim „nima“ ni qayta ishlash bilan mashhur, dorsal oqim esa „qaerda/qanday“ ni boshqaradi. Ventral oqim xotirada saqlanadigan stimullarni aniqlash uchun muhim maʼlumotlarni beradi. Xotiradagi ushbu maʼlumot bilan dorsal oqim tashqi ogohlantirishlarga javoban vosita harakatlariga eʼtibor beradi.

Koʻplab tadqiqotlar bu ikki tizimning bir-biridan mustaqil va alohida tuzilganligini koʻrsatgan boʻlsa ham ikkalasi ham muvaffaqiyatli idrok etish uchun muhim ekanligi haqida dalillar bor, stimullar yanada murakkab shakllarni oladi. Masalan, fMRI yordamida vaziyatni oʻrganish shakli va joylashuvi boʻyicha amalga oshirildi. Birinchi protsedura joylashuv vazifalaridan iborat edi. Ikkinchi protsedura yoritilgan xona boʻlib, unda ishtirokchilarga 600 uchun ekranda ogohlantirishlar koʻrsatildi. Ular ikkala yoʻl joylashuvni qayta ishlash dorsal oqim ichida davom etsa ham, shaklni idrok etishda rol oʻynashini aniqladil[3].

Dorsomedial (DM) u qadar chuqur oʻrganilmagan. Ammo, bu oqimning boshqa koʻruv sohalar bilan oʻzaro taʼsirini koʻrsatadigan baʼzi dalillar bor. Maymunlarda oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, V1 va V2 sohalaridan olingan maʼlumotlar DMdagi kirishlarni yarmini tashkil qiladi. Qolgan maʼlumotlar har qanday koʻruv ishlov berish bilan bogʻliq boʻlgan bir nechta manbalardan olingan[4].

Oksipital boʻlakni muhim funktsional jihati, u asosiy koʻrish korteksini oʻz ichiga oladi. 

Retinal sensorlar ogohlantirishlarni optik traktlar orqali lateral genikulyar organlarga yetkazadi va bu yerda optik nurlanishlar koʻrish poʻstlogʻigacha davom etadi. Har bir koʻrish poʻstlogʻi boshning bir tomonidagi retinaning tashqi qismidan va boshning boshqa tomonidagi toʻr pardaning ichki yarmidan hissiy maʼlumot oladi. Kuneus (Brodmanning maydoni 17) pastki koʻrish maydonini ifodalovchi qarama-qarshi yuqori toʻr pardadan vizual yaʼni koʻruv maʼlumotlarini oladi. Lingula yuqori koʻrish maydonini ifodalovchi qarama-qarshi pastki toʻr pardadan maʼlumot oladi. Retinal kirishlar korteksga tushishdan oldin talamusning lateral genikulyar yadrosidagi „yoʻl stantsiyasi“ orqali oʻtadi. Oksipital boʻlaklarning kulrang moddasini orqa tomonidagi hujayralar retinal maydonning fazoviy xaritasi sifatida joylashtirilgan. Funktsional neyroimaging retinal maydonlar kuchli implusga nisbatan boʻlaklarning poʻstloq toʻqimalarida javob yuzaga keladi.

Klinik ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar bitta oksipital boʻlak shikastlangan boʻlsa, natijada har bir koʻzda omonimli hemianopsiya koʻrish yoʻqolishi mumkin. Oksipital sohada vizual galyutsinatsiyaga olib kelishi mumkin. Parietal-temporal-oksipital assotsiatsiya sohasidagi rang agnoziyasi, harakat agnoziyasi va agrafiya bilan bogʻliq. Chap oksipital boʻlak yaqinidagi jarohatlar sof aleksiyaga (agrafiyasiz aleksiya) olib kelishi mumkin. Orqa oksipital boʻlak yuzasida joylashgan birlamchi koʻrish poʻstlogʻining shikastlanishi, shikastlanishlar natijasida paydo boʻlgan koʻrish qobigʻining yuzasida vizual xaritadagi teshiklar tufayli koʻrlikka olib kelishi mumkin[5].

Epilepsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oxirgi tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, nevrologik topilmalar idiopatik oksipital boʻlak epilepsiyalariga taʼsir qiladi[6]. Oksipital boʻlakning soqchiliklari chaqnash yoki bir nechta ranglarni oʻz ichiga olgan vizual tasvir bilan qoʻzgʻatiladi. Ular miltillovchi stimulyatsiya deb ataladi (odatda televizor orqali), bu tutilishlar fotosensitivlik tutilishi deb ataladi. Oksipital tutilishni boshdan kechirgan bemorlar oʻzlarining tutilishlarini yorqin ranglar bilan tavsiflashdi va ularning koʻrishlari keskin xiralashgan. Oksipital tutilishlar asosan kun davomida televizor, videooʻyinlar yoki har qanday miltillovchi stimulyator tizimi orqali qoʻzgʻatiladi[7]. Oksipital tutilishlar oksipital boʻlaklar ichida joylashgan epileptik markazdan kelib chiqadi. Ular oʻz-oʻzidan paydo boʻlishi yoki tashqi vizual stimullar bilan qoʻzgʻalishi mumkin. Oksipital boʻlak epilepsiyalari etiologik jihatdan idiopatik, simptomatik yoki kriptogenikdir[8]. Semptomatik oksipital tutilish har qanday yoshda, shuningdek, asosiy sababchi buzilishdan keyin yoki uning davomida har qanday bosqichda boshlanishi mumkin. Idiopatik oksipital epilepsiya odatda bolalikdan boshlanadi[8]. Oksipital epilepsiya barcha epilepsiyalarning taxminan 5% dan 10% gachasini tashkil qiladi[8].

Qoʻshimcha rasmlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

  • Alfa toʻlqini
  • Miyaning loblari
  • Inson miyasidagi hududlar roʻyxati
  • Lunate sulcus
  • Vizual uygʻotuvchi potentsial
  • Vertikal oksipital fasciculus
  • Vizual qor sindromi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „SparkNotes: Brain Anatomy: Parietal and Occipital Lobes“. 2007-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 27-fevral.
  2. ↑ Schacter, D. L., Gilbert, D. L. & Wegner, D. M. (2009). Psychology. (2nd ed.). New York: Worth Publishers.
  3. ↑ Valyear, Culham, Sharif, Westwood, & Goodale, 2006.
  4. ↑ Valyear et al., 2006.
  5. ↑ Carlson, Neil R.. Psychology : the science of behaviour. New Jersey, USA: Pearson Education, 2007 — 115 bet. ISBN 978-0-205-64524-4. 
  6. ↑ Chilosi, Anna Maria; Brovedani (November 2006). "Neuropsychological Findings in Idiopathic Occipital Lobe Epilepsies". Epilepsia 47 (s2): 76–78. doi:10.1111/j.1528-1167.2006.00696.x. PMID 17105468. 
  7. ↑ Destina Yalçin, A.; Kaymaz, A.; Forta, H. (2000). "Reflex occipital lobe epilepsy". Seizure 9 (6): 436–441. doi:10.1053/seiz.2000.0424. PMID 10986003. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Adcock, Jane E; Panayiotopoulos, Chrysostomos P (31 October 2012). "Journal of Clinical Neurophysiology". Occipital Lobe Seizures and Epilepsies 29 (5): 397–407. doi:10.1097/wnp.0b013e31826c98fe. PMID 23027097. 
  • ↑ ↑ ↑ ↑
  • ↑ 1 2 3
  • 1 2 3 Adcock, Jane E; Panayiotopoulos, Chrysostomos P (31 October 2012). „Journal of Clinical Neurophysiology“. Occipital Lobe Seizures and Epilepsies. 29 (5): 397-407. doi:10.1097/wnp.0b013e31826c98fe. PMID 23027097.

Andoza:ProsencephalonProsensefalon

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oksipital_bo%27lak&oldid=3715642" dan olindi