Ommaviy kommunikatsiya

Ommaviy kommunikatsiya deganda ommaviy axborot vositalari orqali keng miqyosdagi xabarlar yoki maʼlumotlarni yuborish, qabul qilish, almashish jarayoni tushunilishi mumkin. Xabarlarni bir vaqtning oʻzida bir nechta odamga yetkazish ommaviy kommunikatsiya deb ataladi. U jurnalistika va reklamani oʻz ichiga olgan media-texnologiyalarning turli shakllaridan foydalanadi.

Yuqorida taʼkidlaganimizdek, bir vaqtning oʻzida koʻplab qabul qiluvchilarga xabarlarni uzatish ommaviy kommunikatsiya hisoblanadi, ammo toʻliq maʼnoda ommaviy kommunikatsiyani mintaqalar va butun dunyo boʻylab axborotning keng aylanish jarayoni sifatida tushunish mumkin.

Ommaviy kommunikatsiya orqali maʼlumot odatda axborot manbalaridan uzoqda boʻlgan koʻplab odamlarga tezda uzatilishi mumkin. Ommaviy kommunikatsiya radio, televideniya, ijtimoiy tarmoqlar, bilbordlar, gazetalar, jurnallar, kitoblar, filmlar va Internet kabi koʻplab vositalar yordamida amalga oshiriladi. Hozirda ommaviy kommunikatsiyalar shiddatli tezlikda dolzarb mavzular haqida maʼlumot tarqatish uchun foydalanilmoqda. Ommaviy kommunikatsiya orqali tarqatilgan axborot va media natijasida insoniyatning qutblanishga asoslangan madaniyati shakllanmoqda.

Tushunchasi va tarixi

Ijtimoiy sohada ommaviy kommunikatsiya Kommunikatsiya fanining kichik sohasi sifatida koʻriladi. Ommaviy kommunikatsiya — bu „shaxs, odamlar guruhi yoki tashkilot tomonidan axborot yaratiladigan va uni qandaydir vosita orqali katta, anonim, bir xil boʻlmagan auditoriyaga yetkazish jarayonidir.“ Bu shuni anglatadiki, ommaviy kommunikatsiya auditoriyasi asosan turli madaniyatlar, xatti-harakatlar va eʼtiqod tizimlariga mansub boʻladi.

Tarixdagi birinchi ommaviy axborot vositasi davriy matbuot edi. Uning vazifalari yillar davomida oʻzgarib borgan. Masalan, XVI-XVII asrlarda matbuotning avtoritar nazariyasi mavjud boʻlgan boʻlsa, XVII asrda — erkin matbuot nazariyasi, shuningdek, XIX asrda proletar matbuoti nazariyasi shakillandi. 20-asr oʻrtalarida esa ijtimoiy mas’uliyat nazariyasi paydo boʻldi.

Axborotni idrok etish nuqtai nazaridan davriy bosma televideniya, radio va kompyuter tarmoqlariga nisbatan ancha murakkab shakl hisoblanadi. Bundan tashqari, materialni taqdim etish nuqtai nazaridan gazetalar boshqa ommaviy axborot vositalariga qaraganda kamroq samaralidir. Bunga qaramasdan, ommaviy axborotni yetkazib berishda davriy bosma vositalarining inkor etilmaydigan afzalliklari ham bor:

• siz bir xil gazeta materialiga qayta-qayta qaytishingiz mumkin;

• gazetani deyarli hamma joyda oʻqish mumkin;

• gazetani bir-biringiz bilan almashishingiz mumkin;

• gazeta materiali anʼanaviy ravishda qonuniylikning barcha belgilariga ega boʻladi va hokazo.

Soʻrovnomalar natijasiga koʻra, oddiy odam ertalab radioni ommaviy axborot vositasi sifatida afzal koʻradi, chunki u hamma ishga yoki oʻqishga shoshilayotgan paytda koʻzga tashlanmaydigan axborot fonini yaratadi, axborot beradi va chalgʻitmaydi. Kechqurun esa televizor afzal koʻriladi, chunki u axborotni idrok etish nuqtai nazaridan eng osondir.

Kommunikatsiya tarixi sanʼat va yozuvning tarixiy shakillaridan tortib Internet kabi zamonaviy kommunikatsiya metodlarigacha choʻzilgan. Ommaviy kommunikatsiya odamlar xabarlarni bir manbadan bir nechta qabul qiluvchilarga uzatishi mumkin boʻlgan paytda boshlangan. Ommaviy kommunikatsiya gipodermik igna modeli (yoki sehrli oʻq nazariyasi) kabi nazariyalardan tortib, kompyuter vositachiligidagi kommunikatsiya kabi zamonaviyroq nazariyalar orqali shakillanib, hozirgi holga kelgan,

Ommaviy kommunikatsiyaning ahamiyati

Ommaviy kommunikatsiya vositalari maxsus kanallar va uzatuvchilar boʻlib, ular yordamida axborot xabarlari katta maydonlarda tarqaladi.

Ommaviy kommunikatsiyadagi texnik vositalar quyidagilardan iborat:

• ommaviy axborot vositalari (OAV): televideniya, matbuot, Internet, radio,

• ommaviy taʼsir vositalari: kino, sirk, adabiyot, teatr, tomoshalar,

• texnik vositalar (pochta, telefaks, telefon).

Ommaviy kommunikatsiya axborot aylanish kanali va ommaviy tuygʻularning integratori, ijtimoiy psixikaning dinamik jarayonlarini tartibga soluvchi rolini oʻynaydi. Aynan shuning uchun ham ommaviy kommunikatsiya organlari shaxs va ijtimoiy guruhga kuchli taʼsir ko‘rsatish vositasi hisoblanadi.

M.A.Vasilik fikriga koʻra ommaviy kommunikatsiya vositalaridagi aloqa jarayonining o‘ziga xosligi uning quyidagi xossalari bilan bog‘liq (bo‘yicha):

• diatopiklik — axborot xabarlarini makonni yengish imkonini beruvchi kommunikativ xususiyat;
• diaxroniklik — buning natijasida xabar oʻz vaqtida saqlanib qoladi;
• replikatsiya — ommaviy kommunikatsiyaning tartibga soluvchi taʼsirini amalga oshiradigan xususiyat;
• bir vaqtdalik — deyarli bir vaqtning oʻzida koʻplab odamlarga adekvat xabarlarni taqdim etish imkonini beradigan aloqa jarayonining xususiyati;
• koʻpaytirish — buning natijasida axborot nisbatan oʻzgarmagan tarkib bilan takrorlanishga duchor boʻladi.

XX asrda ommaviy kommunikatsiya vositalarining rivojlanishi dunyoqarashning oʻzgarishiga, muloqotning virtual olami shakllanishiga olib keldi.

Ommaviy kommunikatsiya nazariyasida ikkita asosiy yondashuv mavjud:

1. Minimal taʼsir modelini qoʻllab-quvvatlaydigan insonga yoʻnaltirilgan yondashuv. Ushbu yondashuvning mohiyati shundaki, jamiyat ommaviy kommunikatsiya vositalarini oʻz ehtiyojlariga moslashtiradi. Ushbu yondashuv tarafdorlari shuni taʼkidlashadiki, odamlar qabul qilayotgan axborotlarni tanlab oʻzlashtirishadi. Ular maʼlumotlarning faqat oʻz fikrlariga oʻxshash qismini qabul qiladilar va bu fikrga mos kelmaydigan qismi rad etiladi. Bu yondashuvga mos ommaviy kommunikatsiya modellari: E. Noel-Neumannning „sukunat spirali“, V. Gamsonning konstruktiv modeli sanaladi.
2. Mediaga yoʻnaltirilgan yondashuv. Ushbu yondashuvning mohiyati shundaki, inson ommaviy axborot vositalarining taʼsiriga duchor boʻladi. Ommaviy kommunikatsiya vositalari qarshilik koʻrsatib boʻlmaydigan dori kabi harakat qiladi. Bu yondashuvning vakili G. Maklyuen (1911 — 1980) hisoblanadi. U birinchi bo‘lib xabarlarni mazmunidan qatʼi nazar, ommaviy axborot vositalarining, asosan, televideniyaning jamoat fikrini shakllantirishdagi rolini o‘rgandi. Makon va zamonni oʻzida jamlagan televideniya ularni tomoshabin idrokida birlashtiradi, shu bilan birga oddiy narsalarga ham ahamiyat beradi. Oldin sodir boʻlgan voqealarga eʼtibor qaratib, televideniya jamoatchilikka yakuniy natija haqida gapirib beradi. Bu tomoshabinlar ongida harakatning oʻzi shu natijaga olib keladi degan illyuziyani shakllantiradi. Maʼlum boʻlishicha, reaksiya harakatdan oldin boʻladi. Shunday qilib, tomoshabin televizion tasvirning tarkibiy-rezonans tarqoqligini qabul qilishga majbur boʻladi.

Ommaviy kommunikatsiyalarning ijobiy va salbiy taraflari

Afzalliklari

Ommaviy kommunikatsiya qisqa vaqt ichida keng geografik hududga tarqalishi mumkin. U maʼlumotni mamlakat yoki butun dunyo boʻylab tarqatishga yordam beradi.

Quyida ommaviy kommunikatsiyaning asosiy afzalliklari keltirilgan.

Doʻstlar va yaqinlar bilan doimiy aloqada boʻlish

Ommaviy kommunikatsiya odamlarning bir-biri bilan aloqada boʻlishiga yordam beradi. Misol uchun, agar kimdir boshqa davlatda, mamlakatda ishi boʻlsa yoki hatto sayohat qilsa, ommaviy kommunikatsiya ularga aloqa qilishda yordam beradi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, odamlarning taxminan 95 % kommunikatsiya uchun mobil telefon, noutbuk, kompyuter kabi elektron qurilmalardan foydalanadi.

Tezlik va doimiylik

Axborot oqimi uzluksiz va maqsadli auditoriyaga tez yetib boradi.

Xalqaro savdo

Ommaviy kommunikatsiya mahsulotlarni almashtirish, sotish yoki sotib olish uchun tashqi bozorlarni yaratadi. Misol: kriptovalyuta, elektron tijorat kabi savdo turlarini ommaviy kommunikatsiyalarsiz tasavvur qilib boʻlmaydi.

Mahsulotlar va xizmatlarni tavsiya qilish

Ommaviy kommunikatsiya reklamada katta rol oʻynaydi. U yordamida mahsulotlarga xaridorlarni koʻpaytirish va xaridorlarga sifatli mahsulotlarni tavsiya qilish mumkin boʻladi.

Yangi korxonalarni tashkil etish va yangi mahsulotlarni joriy etish

Ommaviy kommunikatsiya, hatto turli qitʼalardagi odamlarga yangi biznes boshlashga yoki mahsulotni ishlab chiqarishga yordam beradi. Shunday uchun ham potentsial startaplar baʼzan xorijiy manbalardan mablagʻ oladi.

Xabar berish

Dunyo boʻylab sodir boʻlayotgan voqealardan odamlar xabardor qilinadi; Bu odamlarning geografik hududi, tili, jinsi, tabaqasi va eʼtiqodidan qatʼi nazar, barchani oʻzaro bogʻlanishiga yordam beradi. Ommaviy kommunikatsiya soʻzsizlarga ovoz berdi va pasayishlarni koʻtardi.

Koʻngilochar dasturlar

Ommaviy kommunikatsiyaning eng mashhur usullaridan biri bu oʻyin-kulgidir. Buning yoʻqligi hayotimizda boʻshliqni paydo qiladi. Minglab telekoʻrsatuvlar, kanallar, filmlar, yangiliklar, sport, musiqa, multfilmlar va radio butun dunyodan va barcha yoshdagi tomoshabinlarni oʻziga jalb qildi.

Salbiy taraflari

Ommaviy kommunikatsiya individualizmga olib keladi, unda odamlar koʻp vaqtlarini televizor koʻrishga sarflashadi, bu esa ijtimoiy munosabatlarga taʼsir qiladi.

Ommaviy kommunikatsiyaning boshqa kamchiliklari quyidagilardan iborat.

Jamiyat bilan aloqani uzilishi

Ajablanarlisi shundaki, ommaviy kommunikatsiya odamlarni bir-biriga bogʻlash, maʼlumot almashish uchun ixtiro qilingan, ammo endilikda bu tushuncha individualizm bilan bogʻliq. Buning sababi shundaki, koʻpchilik vaqtlarining koʻp qismini elektron qurilmalar va internetda oʻtkazadilar. Ular oilaviy vaqtdan koʻra telekoʻrsatuvlarni tomosha qilishni, internetda kezishni yoki ijtimoiy tarmoqlarda harakat qilishni afzal koʻrishadi.

Bolalar uchun zararli

Ommaviy kommunikatsiyaning asosiy jihatlaridan yana biri shundaki, uning kontentining aksariyat qismi bolalar uchun mos emas. Shu sababli, bunday axborot vositalaridan bolani vaqtini asrash juda qiyin boʻladi, ayniqsa ota-onalar farzandlarini nazorat qilish uchun kecha-yu kunduz yonida boʻla olmasa.

Sogʻlikka taʼsir qiladi

Radio, televizor, mobil telefonlarning chastotalari va radiatsiyalari nafaqat insoniyat, balki hayvonlar va qushlar salomatligiga uzoq muddatli taʼsir koʻrsatadi. Bundan tashqari, bir necha soat ekranda ishlash koʻrish bilan bogʻliq muammolarga olib keladi.

Hamma uchun ochiq emas

Ommaviy kommunikatsiyaning yana bir kamchiligi shundaki, undan hamma ham foydalana olmaydi. Garchi u dunyoning deyarli barcha qismlarini qamrab olgan boʻlsa-da, u hali ham geografik jihatdan tanlangan hududlardagina mavjud boʻla oladi.

Ommaviy kommunikatsiya turlari:

Reklama

Ommaviy kommunikatsiya bilan bogʻliq boʻlgan reklama — bu mahsulot yoki xizmatni tinglovchilarni mahsulotni sotib olishga yoki xizmatdan foydalanishga undaydigan ishonchli tarzda sotish strategiyasidir. Reklama, odatda, qandaydir ommaviy axborot vositalari, masalan, televideniya orqali amalga oshirilganligi sababli, reklamaning taʼsiri va usullarini oʻrganish ommaviy kommunikatsiyani oʻrganish uchun dolzarbdir. Reklama — bu homiydan olingan ishonchli maʼlumotning pullik, bir tomonlama marketingi sanaladi. Ommaviy kommunikatsiya kanallari orqali homiy mahsulot yoki gʻoyalarni qabul qilishga yordam beradi. Reklamachilar oʻz auditoriyasiga yuborilayotgan xabarni toʻliq nazorat qiladi.

Jurnalistika

Jurnalistika — bu ommaviy axborot vositalari orqali taqdim etish uchun voqealar haqida xabarlar tayyorlash va tarqatish faoliyatidir. Jurnalistikani oʻrganish gazetalar, axborot kanallari, radiostansiyalar, televideniya stansiyalari va yaqinda e-readerlar va smartfonlar kabi ommaviy axborot vositalari orqali jamoatchilikka maʼlumot tarqatilishini tahlil qilishni oʻz ichiga oladi.

Muqobil jurnalistika mazmuni, ishlab chiqarilishi yoki tarqatilishi nuqtai nazaridan oʻrnatilgan yoki hukmron boʻlgan ommaviy axborot vositalari turlaridan chetga chiqadi. Muqobil jurnalistika asosiy jurnalistika bilan bir xil ommaviy axborot vositalaridan foydalanadi, asosiy oqimdan chetlatilganlarning manfaatlarini himoya qiladi.

Fuqarolik jurnalistikasi („ommaviy jurnalistika“ deb ham ataladi) — jurnalistikani demokratik jarayonga integratsiyalash gʻoyasi hisoblanadi. Ommaviy axborot vositalari nafaqat jamoatchilikni xabardor qiladi, balki fuqarolarni jalb qilish va jamoatchilik muhokamasini yaratishga yordam beradi.

Fuqarolik jurnalistikasi yangilik va axborotni faol ishlab chiqaruvchi jamoat fuqarolariga asoslanadi. Fuqarolik jurnalistikasi yangiliklarni omma tomonidan, koʻpincha Internet orqali tarqatish bilan shugʻullanadi.

PR

PR(piar) ingilizcha Public Relations yaʼni Jamoatchilik bilan aloqala maʼnosini anglatadi.

Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) — bu shaxs yoki tashkilotning (masalan, biznes, davlat organi yoki notijorat tashkiloti) jamoatchilik fikriga taʼsir qilish uchun axborotni boshqarish va tarqatish amaliyotidir. Jamoatchilik bilan aloqalar tashkilot yoki shaxsning jamoatchilikni qiziqtirgan mavzulardan foydalangan holda oʻz auditoriyasiga taʼsir qilishini oʻz ichiga olishi mumkin. PR asosan ommaviy axborot vositalariga asoslangan boʻladi va bu uni marketing kommunikatsiyalari shakli sifatidagi reklamadan ajratib turadi. Biroq 21-asrga kelib reklama ham kengroq PR faoliyatining bir qismiga aylandi.

PRning maqsadi jamoatchilikni, boʻlajak mijozlarni, investorlarni, hamkorlarni, xodimlarni va boshqa manfaatdor tomonlarni xabardor qilish va oxir-oqibat ularni tashkilot, uning rahbariyati, mahsulotlari yoki siyosiy qarorlari haqida ijobiy nuqtai nazarni saqlashga ishontirishdir.

Ijtimoiy media (Ijtimoiy tarmoqlar)

Ijtimoiy media tushunchasi mobil qurilmalarda ham, uy kompyuterlarida ham foydalanuvchilarga so‘zlar, tasvirlar, tovushlar va videolardan foydalanish orqali o‘zaro muloqot qilish imkonini beruvchi platformalarni anglatadi.[5] Ijtimoiy media Facebook va Instagram kabi mashhur saytlarni, shuningdek LinkedIn kabi biznes tarmoqlarini rivojlantirishga yordam beradigan saytlarni oʻz ichiga oladi. Kommunikatsiya va jamoatchilik bilan aloqalarda ijtimoiy media(tarmoqlar)dan foydalanish yillar davomida keskin oʻsdi va hozirda tomoshabinlarga taqdim etiladigan reklamalarning asosiy qismiga aylandi. Yoshlar uchun moʻljallangan koʻplab yangi kompaniyalar va bizneslar uchun ijtimoiy tarmoqlar reklama maqsadlari va brendni rivojlantirish uchun vositadir. Ijtimoiy media maqsadli auditoriyaga ulanish va ularga erishishning qoʻshimcha usullarini taqdim etadi.

Shaxsiy ijtimoiy hayotni tasavvur qilish va baham koʻrish qobiliyatiga ega boʻlgan bir nechta ijtimoiy tarmoq saytlari mavjud. Birinchi ijtimoiy tarmoq saytlari bir necha yil oldin yaratilgan boʻlsa ham, Myspace va Facebookning yuksalishi avvalgi ijtimoiy media saytlarini ortda qoldirdi. Bugungi kunga kelib, Facebook bir nechta aloqa turlari uchun eng mashhur ijtimoiy media veb-saytlaridan biriga aylandi. Umuman olganda, Facebook yaqinlar va doʻstlar bilan, shuningdek, qiziqishlari oʻxshash boʻlgan odamlar bilan muloqot qilish uchun ishlatiladi.

Audio media

Ovoz yozish texnologiyalari

1870-yillarda ishlab chiqilgan ovoz yozish qurilmalar ommaviy kommunikatsiyaning birinchi bosma boʻlmagan shakli edi. XIX asr oxirida Tomas Edison tomonidan fonografning ixtirosi, Aleksandr Grem Bell va Charlz Taynterlar tomonidan grafofon va The Victor Talking Machine kompaniyasining gramofonni taqdim qilishi musiqani ommaga etkazgan birinchi raqobatdosh ommaviy axborot vositalari shakillantirdi. Ovoz yozish texnologiyalari 1950-yillarda LP vinil plastinasi, 1965 yilda sakkizta trek lentasi, undan keyin vinil va kassetalar ixtiro qilinishi bilan yana oʻzgardi. Undan keyin kompakt disklar (CD)paydo boʻldi va u Edison davridan beri ovoz yozish sanʼatidagi eng katta ixtiro sifatida koʻrildi.

Radio

Radio dunyodagi ommaviy kommunikatsiyaning eng keng tarqalgan shakli hisoblanadi va Qoʻshma Shtatlarda eng koʻp foydalaniladigan vosita hisoblanadi. Internet radiosi hozirda tobora ommalashib bormoqda, chunki radiostansiyalar oʻz veb-saytlari va boshqa ilovalar orqali kontentni uzatmoqda. Apple Music va Spotify kabi musiqa striming xizmatlari ham platformaga radio funksiyalarini birlashtirgan. Spotify Radio — bu Spotify-ga oʻz foydalanuvchilari uchun istalgan ijrochi yoki pleylist asosida treklar va podkast segmentlari bilan doimiy ravishda pleylist yaratish imkonini beruvchi xususiyatdir.

Film

Kino sanoati Tomas Edison tomonidan kinetoskop ixtiro qilinishi bilan boshlangan. Uning patentga ega bo‘lmagani ikki aka-uka Lui va Ogyust Lyumyerning kino va tasvirlarni qayta ishlashga qodir portativ kamera yaratishiga olib keldi. Ixtiro aka-uka Lyumyerlar parijlik tomoshabinlar oldida ochiq havoda namoyish etilgan 60 soniyalik bir qator kliplarni debyut qilganlaridan soʻng tez fursatda shuhrat qozondi. Harakatlanuvchi tasvirlarning tobora ommalashib borayotganiga qaramay, aka-uka Lumiere film uslubida inqilob qilishga intilmadi, balki Fransiyadagi kundalik hayotni hujjatlashtirishga qatʼiy rioya qildi. Bu boʻlajak kino inqilobchilari, jumladan, maxsus effektlardan foydalanish orqali oʻz filmlarida voqealar ketma-ketligini yaratishga intilgan Jorj Melis uchun zamin yaratdi.

Ommaviy axborot vositalarida namoyish etilayotgan filmlar tomoshabinlar qalbida muayyan fikrlarni shakllantirishi mumkin. Shu sababli, kino ayniqsa ommaviy kommunikatsiya uchun oʻrganilishi kerak boʻlgan potentsial ob’ektga aylanadi. Ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda, film katta auditoriyani qamrab olishi mumkin va bu uning eng katta afzalliklaridan biridir,

Film nafaqat koʻngilochar dastur, balki biror vaziyatni yoritish va taʼlim berish uchun ham ishlatiladigan kuchli ommaviy kommunikatsiya vositasidir.

Televideniya

Televizor uzoq nuqtalar oʻrtasida statsionar yoki harakatlanuvchi ob’ektlarning tasvirlarini uzatuvchi muhim ommaviy axborot vositalarining aloqa kanalini tashkil qiladi. Televizor minglab kilometr uzoqlikda sodir boʻlayotgan voqealarga guvoh boʻlish imkonini beradi. Ayniqsa, aholisining katta qismi savodsiz boʻlgan mamlakatlardada televideniyaning bu xususiyati uni ijtimoiy xabarlarni uzatish uchun ideal vositaga aylantiradi.

Fotografiya

Fotografiya texnologiya va ommaviy kommunikatsiya sohasida faktlarni namoyish qilish yoki gʻoyalarni mustahkamlash orqali muhim rol oʻynaydi.

Kamera-obskura surat hosil qila oladigan birinchi texnika edi. U qogʻozda yoki devorda rasm hosil qilishi mumkin edi. Fransuz ixtirochisi Jozef Nips 1827-yilda dunyodagi birinchi suratni olishi uchun 8 soat sarflagan.1989-yilga kelib Lui Dager suratga olish vaqtini taxminan 30 daqiqaga qisqartiradigan dagerreotip texnologiyasini yaratadi. Yillar oʻtgan sari suratga olish texnikasi, jumladan, tasvir sifatini yaxshilash, tasvirga rang qoʻshish va suratga olish vaqti kabilar ham oʻzgarib bordi. Zamonaviy fotografiya raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan keskin oʻzgardi, chunki telefonlar va raqamli kameralar plyonkali kameralarni oʻziga xos mahsulotga aylantirib qoʻygan edi.Fotosuratlar raqamli ravishda oʻzgartirilgan boʻlsa-da, u hali ham kommunikatsiya jarayonida dalil sifatida qatnashadi.

Interaktiv media

Videooʻyinlar

Videooʻyinlar maʼlumotni reklama va targʻibot orqali tarqatish uchun ishlatiladi. Asosiy auditoriyaga erishish uchun videooʻyinlar televidenie, radio va bilbordlar kabi asosiy ommaviy axborot vositalarida keng reklama qilinishi kerak, shunda xabar ommaga oson yetib boradi. Hozirgi axborotlashgan asrimizda videooʻyinlariga bekorchilikda vaqt oʻtkazish uchun eremak emas, balki inson hayotidagi muhim qarorlarni qabul qilishda yordam beradigan mazmunli maʼlumotlarni olishi mumkin boʻlgan vosita sifatida qaraladi. Masalan, Bowmanning soʻzlariga koʻra, „NRA Gun Club“ oʻyini qurollarni yigʻish, taʼmirlash, tozalash va saqlashni, shuningdek nishonga olish amaliyotini oʻz ichiga olgan videooʻyin boʻlsa ham, oʻyinda oʻyinchilarni qurolga ega boʻlish va ishlatishdan qaytarish, qurol haqiqatini simulyatsiya qilish potentsialiga ega. Xulosa shuki, televidenie, kino, radio, kitoblar va kino, boshqa ommaviy axborot vositalari qatorida axborot berish va koʻngil ochish uchun mas’ul boʻlgani kabi, videooʻyinlar ham oʻz mazmuni bilan bir xil maqsadga erishadi.

Elektron kitoblar

Elektron kitoblar odamlarning oʻqish uslubini oʻzgartirdi. Odamlar kitoblarni oʻz qurilmalariga yuklab olishlari mumkin. Bu isteʼmolchilarga oʻqiganlarini kuzatish, izoh qoldirish va internetda oʻzlariga notanish boʻlgan soʻzlarning taʼriflarini qidirish imkonini beradi. Taʼlimda elektron kitoblar mavjudligi sababli, talabalar uchun kurs materiallari va elektron kitoblardan mobil foydalanishga boʻlgan talabning ortishi smartfonlar sonining koʻpayishiga olib keldi. Amazon Kindle kabi e-readerlar yillar davomida rivojlangan. 2007 yilda ishga tushirilgandan beri Kindle oʻz xotirasini 4 GB dan 8 GB gacha kengaytirdi. Bundan tashqari, Kindle oʻyinlar, filmlar va musiqalarni oʻz ichiga olgan aksessuarlarni qoʻshdi.

Nazariyalar:

Kommunikatsiya tadqiqotchilari ommaviy kommunikatsiyani oʻrganish bilan bogʻliq bir qancha asosiy nazariyalarni aniqladilar. Kommunikatsiya nazariyasi aloqani amalga oshirishga imkon beruvchi jarayonlar va mexanizmlarni koʻrib chiqadi.

Kultivatsiya nazariyasi

Jorj Gerbner va Marshall Maklyuhan tomonidan ishlab chiqilgan kultivatsiya nazariyasi televizor koʻrishning uzoq muddatli taʼsirini muhokama qiladi va faraz qiladiki, odam qancha koʻp televizor koʻrsa, u haqiqiy dunyo ular televizorda koʻrgan narsalarga oʻxshashligiga ishonish ehtimoli shunchalik yuqori boʻladi. Kultivatsiya oʻrtacha dunyo sindromi gʻoyasi bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, u yangiliklarni tez-tez tomosha qiladigan odamlar dunyoni „oʻrtacha“ joy deb bilish ehtimoli koʻproq ekanligini tasdiqlaydi.

Kontengent nazariyasi

Kontengent nazariyasi tashkilotlarga, ayniqsa inqiroz davrida, jamoatchilik bilan axloqiy munosabatda boʻlish usullari haqida maʼlumot beradi. Kontingent nazariyasi — bu boshqaruv tizimida tashkilotni tashkil qilish va boshqarishning yagona yoʻli yoki eng yaxshi usuli yoʻqligini taʼkidlaydigan xatti-harakatlar nazariyasi toʻplami boʻlib, unga koʻra, buning oʻrniga vaziyat va nisbiy sharoitga qarab qaror qabul qila oladigan rahbar tayinlanishi kerakligi tushuntiriladi. PR taraflama qarydigan boʻlsak, bu nazariya nima uchun turli tashkilotlar oʻzlari ishtirok etayotgan vaziyatlarga qarab turli xil yoʻl tutishi mumkinligini tushuntirishga harakat qiladi.

"Agenda setting" nazariyasi (Kun tartibini belgilash nazariyasi)

"Agenda setting" nazariyasi ommaviy axborot vositalari jamoatchilikka „nima haqida oʻylash kerag-u, nima haqida oʻylash kerak emasligini“ oʻrgatadi degan gʻoyaga asoslanadi. Ushbu nazariyaga koʻra, ommaviy axborot vositalarining jamoatchilik nutqiga taʼsir qilishi va odamlarga jamiyat oldida turgan muhim masalalarni aytib berishi ommaviy kommunikatsiya vositalariga insonlar uchun kun tartibini belgilash qudratini beradi.

Sukunat spirali nazariyasi

Elizabet Noelle-Neumann tomonidan ishlab chiqilgan sukunat spirali nazariyasida, agar odamlar oʻzlarining fikrlari koʻpchilikning fikriga toʻgʻri kelishiga ishonsalar, omma oldida oʻz fikrlarini oshkor qilish ehtimoli koʻproq boʻladi, deb bayon qilinadi, chunki koʻpchilik tomonidan rad qilinishi mumkin boʻlgan fikrlarni bayon qilish odamlarni jamiyatdan chetlatilishiga olib keladi. Bu nazariya ommaviy kommunikatsiyaga tegishlidir, chunki u ommaviy axborot vositalari odamlarning fikrini shakllantirish, shuningdek, koʻpchilikning fikri deb hisoblangan fikrni bildirish kuchiga ega degan farazni ilgari suradi.

Media ekologiyasi nazariyasi

Media ekologiyasi nazariyasi ommaviy axborot vositalari, texnologiya va kommunikatsiyalarni hamda ularning inson muhitiga qanday taʼsir qilishini oʻrganadi. Nazariy tushunchalar 1964-yilda Marshall Maklyuhan tomonidan taklif qilingan boʻlsada, media ekologiyasi atamasi birinchi marta 1968-yilda Nil Postman tomonidan rasmiy ravishda fanga kiritilgan.

Media ekologiyasi ommaviy axborot vositalariga muhit sifatida va muhitlarni ommaviy axborot vositalari sifatida, ularning evolyutsiyasi, taʼsiri va shakllariga asosiy eʼtiborni qaratadi. U oʻzaro taʼsirlardan xabardorlikni oshirish maqsadida odamlar, texnologiya, ommaviy axborot vositalari va atrof-muhit oʻrtasidagi murakkab oʻzaro taʼsir haqidagi nazariyani oʻz ichiga oladi.

Media ekologiyasi nazariyasiga koʻra, odamlar ommaviy axborot vositalarining taʼsirida shakllanadi va aloqa va ommaviy axborot vositalari odamlarning atrof-muhitga qarashlari va oʻzaro munosabatiga chuqur taʼsir qiladi.

Semiotika

Semiotika tilni tizim deb hisoblaydi. Tizim turli qismlardan tashkil topgan boʻladi, bu qismlar belgilar (soʻzlar, tasvirlar, imo-ishoralar va vaziyatlar) deb ataladi. Til tizimi vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradi, lekin semiotika tizimni maʼlum bir vaqtda maʼlum bir hududda qanday boʻlganligini tahlil qiladi.

Semiotiklar belgilar maʼnoni yetkazish hamda hayot va haqiqat haqidagi tasavvurlarimizni shakllantirish uchun qanday ishlatilishini oʻrganadilar. Ular moʻljallangan oluvchilarga maʼno berish uchun belgilar qanday qoʻllanilishiga katta eʼtibor berishadi va ularning maʼnosi samarali boʻlishini taʼminlash yoʻllarini izlaydilar.

Semiotika bizga maʼlum belgilar nima uchun turli madaniyatlarda va turli hududlarda turlicha talqin qilinishini tushunishga yordam beradi. Misol uchun, AQShda „OK“ qoʻl belgisining maʼnosi bilan Braziliyadagi shu belgini maʼnosi farq qiladi. (Braziliyada bu belgi qoʻpol maʼnoni bildiradi). Shuning uchun semiotika xabarlar „tarjimada yoʻqolib qolmasligi“ uchun kommunikatsiya ishtirokchisi tegishli ijtimoiy va madaniy kontekstni bilishi muhimligini taʼkidlaydi. Shuningdek, u odamlarga ranglar, tasvirlar, tovushlar va hodisalarga bogʻliq boʻlgan maʼno haqida chuqur fikr yuritishga yordam beradi hamda hislar odamlar va boshqa tashqi omillar tomonidan qanday oldindan belgilab qoʻyilgan boʻlishi mumkinligini koʻrib chiqadi.

Konvergentsiya

Media konvergentsiyasi anʼanaviy media, bosma ommaviy axborot vositalari, radioeshittirish vositalari, yangi media va Internet kabi turli xil ommaviy axborot vositalarini, shuningdek raqamli media platformalari orqali portativ va yuqori interaktiv texnologiyalarni birlashtirishni anglatadi. Bu Kommunikatsiya, komputer texnologiyalari va Kontentning kombinatsiyasiga olib keladi, chunki uchtasi ham texnologiya orqali birlashtirilgan boʻladi. Media konvergentsiyasining eng dolzarb misoli bu turli xil ommaviy axborot vositalarini, yaʼni bosma ommaviy axborot vositalarini (elektron kitoblar, yangiliklar ilovalari), radioeshittirish vositalarini (veb-saytlar, radio, musiqa ilovalari), shuningdek, yangi mediani (internet) birlashtiradigan, qoʻngʻiroq qilish va matn yozishdan tortib fotosurat, videografiya, oʻyin va boshqa koʻp narsalarni bajaradigan yagona qurilma smartfondir.

Media konvergentsiyasining eng mashhur misollari:

• Smartfonlar (kamera, musiqa, internet, kitoblar va boshqa barcha ommaviy axborot vositalarini birlashtiradi)

• Onlayn radio (internet bilan birlashtiruvchi radio)

• Elektron kitoblar (raqamli texnologiya bilan qogʻozli qogʻozlarni birlashtirish)

• Yangilik haqida xabar beruvchi veb-saytlar va ilovalar

Konvergentsiya va uning taʼsirining aniq taʼrifi yoʻq. Biroq, uni uchta ob’ektiv orqali koʻrish mumkin: texnologik yaqinlashuv(konvergentsiya), madaniy yaqinlashuv(konvergentsiya) va iqtisodiy yaqinlashuv(konvergentsiya).Texnologik konvergentsiya ikki yoki undan ortiq media-kompaniyalarning raqamli platformada birlashishi boʻlib, kompaniyalarni yangi mahsulotlarni ishlab chiqishiga yoki yangi sektorlar va iqtisodiyotlarning bir qismiga aylanishga olib kelishi mumkin. Madaniy yaqinlashuv(konvergentsiya) insonlar guruhlari oʻrtasida turli eʼtiqodlar, qadriyatlar va anʼanalarning uygʻunlashuvi bilan shugʻullanadi va kontentning globallashuvi orqali sodir boʻlishi mumkin. Masalan, Nyu-York shahrida boʻlib oʻtgan Amerika shoulari xalqaro miqyosda koʻriladi va ularning koʻpchiligi Tailanddagi ayol ishchilar orasida ayniqsa mashhur boʻladi. Kornel universitetining Axborot texnologiyalari boʻlimi va sotsiologiya boʻlimi tomonidan oʻtkazilgan YouTube isteʼmoli boʻyicha tadqiqot shuni koʻrsatdiki, madaniy yaqinlashuv rivojlangan kosmopolit hududlarda tez-tez sodir boʻladi.