Kontent qismiga oʻtish

Organik kimyo va biokimyo instituti

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Organik kimyo va biokimyo instituti
Doktorantura ~230

Chexiya Fanlar akademiyasining Organik kimyo va biokimyo instituti (qisqartirilganda Praga CHFAOBI) – Chexiya Fanlar Akademiyasi (CHFA) qoshidagi tadqiqot instituti.[1] Institut asosan tibbiyot va atrof-muhitda qoʻllanishga yoʻnaltirilgan organik kimyo, biokimyo va qoʻshni fanlar sohasidagi tadqiqotlarga asoslanadi. OITS va Gepatit B ga qarshi asosiy dori vositalarini ishlab chiqishga qoʻshgan hissasi bilan mashhur. Institut universitet taʼlimida ham ishtirok etadi, magistrlik va doktorlik dissertatsiyalariga ham rahbarlik qiladi.

Tadqiqot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

CHFAOBI tadqiqoti organik kimyo, bioorganik va dorivor kimyo, biokimyo, nazariy, fizik va analitik kimyo, materialshunoslik, biotuslanishlar kimyosi, kimyoviy biologiya, nanotexnologiyalar boʻyicha boshlangʻich tadqiqotlariga yoʻnaltirilgan.[2]

Tadqiqot asosiy tadqiqotning yoʻnalishi, turi va holatiga koʻra bir necha toifalarga boʻlingan taxminan 50ga yaqin mustaqil guruhlar tomonidan olib boradi:

  • Guruh: KIM, BIO, FIZ
  • Turi: tadqiqot, tadqiqot-xizmati, maqsadli tadqiqot, xizmat
  • Maqomi: kichik, katta, faxriy, muvaffaqiyatli faxriy, taniqli[3][4]

Taʼsir

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy tadqiqotlardan tashqari, CHFAOBI amaliy tadqiqotlar va amaliy dasturlarda, xususan, dorivor kimyoda faol ishtirok etdi.

Uning eng muhim natijalari CHFAOBIda Antonin Holi tomonidan Rega institutidan Erik De Klerk bilan hamkorlikda kashf etilgan asiklik nukleotid fosfonat antiviruslari (ANVlar) boʻlib, u OITS va gepatit B ni davolashda qoʻllanadigan antivirus dorilarida keskin burilish yasadi.[5] Keyinchalik Gilead Sciences, va boshqalar. tomonidan tasdiqlangan dori vositalariga ishlab chiqarilgan birikmalar orasida ANVlar oilasidan sotiladigan birinchi birikma boʻlgan va OITS bilan kasallangan bemorlarda sitomegalovirus retinitini davolash uchun tasdiqlangan sidofovir, gepatit B ni ham davolash uchun dori sifatida tasdiqlangan va sotiladigan adefovir ga kiradi xuddi Hepsera va tenofovir kabi. Gilead Sciences tomonidan ishlab chiqilgan uning oldingi dori shakllari tenofovir disoproksil fumarat va tenofovir alafenamid fumarat OITS va surunkali gepatit B ni davolash uchun ishlatiladigan koʻplab dorilarda qoʻllanilgan, masalan: Viread (2001 yilda tasdiqlangan), Truvada (2004), Atripla (2006), Complera/Eviplera (2011), Stribild (2012), Genvoya (2015), Odefsey (2016), Descovy (2016), Vemlidy (2016), Biktarvy (2018), Symtuza (2018).[6][7]

ANVlarning muvaffaqiyati va OITS dori-darmonlarida keng qoʻllanilishi CHFAOBIga katta moliyaviy resurslar olib keldi, uni Chexiyadagi eng boy[8] tadqiqot muassasasiga aylantirdi, bu esa bilim yurti hududinini kengaytirish, taʼmirlash va sezilarli darajada oʻsishiga imkon berdi.[2][9] Uning 2021-yildagi litsenziyalardan olgan umumiy daromadi 130 million dollarni tashkil etdi.[3][10]

CHFAOBI tomonidan tasdiqlangan dorilarga boshqa nukleozid birikmalari ham paydo boʻldi: oʻtkir miyeloid leykemiyani davolashda qoʻllanadigan detsitabin va miyelodisplastik sindrom uchun Alois Piskala tomonidan kashf qilingan azatsitidin va nodavriy nukleosid analogi duvira, 9-(2,3-dihidroksid) (DHPA), Antonin Holy tomonidan kashf qilingan boʻlib, u klinik jihatdan surunkali gepatit virusni keltirib chiqaradigan infektsiyalarni davolashda qoʻllanadi.[2][11][12]

Uning boshqa yutuqlari orasida inson peptid gormonlari va ularning analoglari, masalan. Jozef Rudinger tomonidan inson neyrogipofizial gormoni oksitotsinini sanoatda ishlab chiqarishning birinchi usulini ishlab chiqish va uning Karbetotsin kabi analoglarini ishlab chiqish yoki Lizin-vazopressin, Terlipressin va Desmopressin, shuningdek,Guaiazulen tabiiy birikma asosida Dermazulen malhamini ishlab chiqishga asoslangan.[2][13][14][15]

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keyinchalik CHFAOBIga aylangan asl institut Ikkinchi Jahon urushi oxirida CHFA tashkil etilishidan oldin tashkil etilgan. Dastlabki institut Pragadagi Chexiya texnika universitetining kimyo fakulteti qoshida tashkil etilgan va bir necha bor nomi oʻzgartirilgan.[16][17] CHFAOBI tashkil etildi deb hisoblanadigan rasmiy sana 1953 yil boʻlib, institutning nomi Organik kimyo instituti deb oʻzgartirilgan va yangi tashkil etilgan Chexoslovakiya Fanlar akademiyasiga kiritilgan. 1955 yilda institut CHFA Kimyo instituti deb oʻzgartirildi. Institut nihoyat 1993 yilda Chexoslovakiya tarqatib yuborilgandan va Chexiya Respublikasi tashkil etilgandan soʻng CHFAOBI deb oʻzgartirildi. 2007 yilda institut davlat ilmiy-tadqiqot institutiga aylantirildi.

Maʼlumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Rejstřík veřejných výzkumných institucí“. rvvi.msmt.cz. Qaraldi: 2022-yil 1-may.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Hostomský, Zdeněk, ed (2018-10-09). "IOCB Prague - Excellent Basic Research and Successful Applications: IOCB Prague - Excellent Basic Research and Successful Applications" (en). European Journal of Organic Chemistry 2018 (37): 5076–5079. doi:10.1002/ejoc.201801344.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  3. ↑ 3,0 3,1 Prague. „Research groups of IOCB Prague“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
  4. ↑ Research at IOCB Prague 2022, Prague, 2022. ISBN 978-80-86241-68-5. 
  5. ↑ „Renowned HIV scientist Holy dies at 75“ (2012-yil 18-iyul).
  6. ↑ Loeckx, Renilde. Cold War Triangle : How Scientists in East and West Tamed HIV. Baltimore, Maryland: Project Muse, 2017. ISBN 978-94-6166-245-3. OCLC 1009361134. 
  7. ↑ Prague. „Tenofovir“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  8. ↑ „Vědci jako byznysmeni. Elitní ústav loni vydělal 780 milionů“ (cs-CZ). Forbes (2019-yil 11-iyul). Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  9. ↑ Pašek. „The Greatest Science Story in the Czech Republic“ (en-US). Research & Development in the Czech Republic (2017-yil 25-aprel). Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  10. ↑ „Biochemie je v Česku na špičce. Bývalé působiště Antonína Holého mělo loni čtyřmiliardové příjmy“ (cs). CzechCrunch (2022-yil 8-iyul). Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  11. ↑ Prague. „Azacitidine, Decitabine“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  12. ↑ Prague. „Dihydroxypropyladenine“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  13. ↑ Prague. „Lysin-vasopressin, Terlipressin, Desmopressin“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  14. ↑ Prague. „Oxytocin, Carbetocin“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  15. ↑ Prague. „Guaiazulene“ (en). IOCB Prague. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.
  16. ↑ Dějiny Ústavu organické chemie a biochemie AV ČR, M. Franc a kolektiv, MÚA AV ČR 2013, kap. I
  17. ↑ „60 let Ústavu organické chemie a biochemie“. Akademický bulletin. Qaraldi: 2022-yil 1-may. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Organik_kimyo_va_biokimyo_instituti&oldid=5257500" dan olindi