Osetiya meʼmorchiligi

Tsimitidagi minoralar.

Osetiya meʼmorchiligi — asrlar davomida yaratilgan osetin xalqining noyob moddiy madaniyati dalillari.

Osetinlar hududida koʻplab meʼmoriy yodgorliklar mavjud boʻlib, ularning eng koʻzga koʻringanlari togʻli hududda keng tarqalgan oʻrta asr minoralari va qalʼalaridir. Osetinlarning mudofaa tuzilmalari jangovar („мæсыг“) va yarim jangovar turar joy minoralari („гæнах“), qalʼalar („галуан“), tosh va gʻor qalʼalari, toʻsiq devorlariga boʻlinadi. Ushbu turdagi yodgorliklarning har biri maʼlum qurilish usullari, maxsus rejasi va aniq maqsadi bilan tavsiflanadi. Osetiyada har xil darajadagi saqlanib qolgan uch yuzdan ortiq minoralar qayd etilgan, jangovar minoralar eng yaxshi saqlanib qolgan, turar joylar esa juda yomon ahvolda. 1830-yilda general Abxazovning Osetiyaga jazo ekspeditsiyasi paytida koʻplab minoralar va boshqa istehkomlar vayron qilingan. Dargavs qishlogʻidagi Shanaevlar minorasining, Lamardondagi Karsanovlar oilasining, Chmi qishlogʻidagi uchta minoraning, Barzikau, Lats, Xidikus, Ualasix qishloqlarining vayron qilinishi hujjatlashtirilgan, 10 ta aholi punkti yoqib yuborilgan va yoʻq qilingan. Shuningdek, Janubiy Osetiyaga turli xil jazo ekspeditsiyalari paytida Osetiya minoralari va qalʼalari katta darajada vayron qilingan.

Dargavs qishlogʻi yaqinidagi nekropol Shimoliy Kavkazdagi eng yirik hisoblanadi.

Minoralar

Yarim jangovar turar joy minoralari („"гæнах"“) - bu ham uy-joy, ham mudofaa maqsadlari uchun moʻljallangan binolar, yaʼni mustahkam uylar boʻlgan. Odatda ular uch yoki toʻrt qavatli boʻlgan. Birinchi qavat omborxona sifatida ishlatilgan. Ikkinchi qavatda pechka va yotoqxona bor edi. Uchinchi va to'rtinchi qavatlar mehmonxonalar („уазæгдон“) va omborxonalar (къæбиц) boʻlgan. Turarjoy minorasining markazida, odatda qayta ishlangan toshdan yasalgan tayanch ustun mavjud edi. Tayanch ustunlar zamin toʻsinlar ustida turardi.

Qalʼalar

Qalʼa („галуан“) - baland devorlar bilan himoyalangan harbiy, turar joy va xizmat binolarining mustahkamlangan majmuasi. Umuman olganda, bunday qasrlarda buyuk feodallar va yirik patriarxal oilalar yashagan. Qalʼalar vodiyning goʻzal manzarasiga qarash mumkin boʻlgan toshlar yoki ularning tepaliklari ustiga qurilgan. Bunday qudratli inshootlar atrofda hukmronlik qildi va jangovar minoralar bilan birgalikda hudud mudofaasining muhim qismini tashkil etdi. Koʻpincha qishloqlar qalʼalar yonida qurilgan, agar xavf tugʻilsa, aholi binoda boshpana olishlari mumkin edi. Bunday komplekslar uchun eng keng tarqalgan davr Oʻrta asrlardir.

		Tsamad qishlogʻidagi oʻrta asr qalʼasining xarobalari		Trusov darasidagi Chetoev qalʼasining koʻrinishi