Osteoxondroz

Osteoxondroz (yun. osteo - suyak va chondros — togʻay) — umurtqalarni birlashtiruvchi togʻay-pay qismining degenerativ trofik va funksional oʻzgarishi natijasida kelib chiqadigan kasallik. Odatda, umurtqa pogʻonasining boʻyin yoki bel qismlari zararlanadi. Moddalar almashinuvining buzilishi, turli shikastlanishlar, ogʻir zoʻriqishlar va boshqa sabab boʻlishi mumkin. Umurtqa pogʻonasining faoliyati funksional jihatdan faqat bogʻlovchi togʻay-pay apparatlariga emas, balki ushlab turuvchi tana va umurtqa muskullari, qon hamda nerv tomirlari, orqa miya pardalariga ham bogʻliq. Umurtqaning egiluvchanligi, elastikligi, harakatchanligi, jismoniy zoʻriqishlarga chidamliligini umurtqalararo disklar taʼminlaydi. Bu diskni qoplab turgan togʻay va pay elementlari umurtqalarni bir-biriga bogʻlab turadi va bir butun umurtqa ustunini hosil qiladi. Disk va uning atrofidagi pay-togʻay bogʻlovchi elementlardagi oʻzgarishlarga revmatizm, shikastlanishlar, immunitetning susayishi va irsiy omillar sabab boʻlishi mumkin. Osteoxondroz koʻproq boʻyin va bel disklarida uchraydi. Diskda kuzatiladigan degenerativ oʻzgarishlar asosida murakkab biokimyoviy jarayonlar yotadi. Turli shikastlanishlar taʼsirida diskning asosiy moddasi depolimerizatsiyaga uchrab, hujayralarni jarohatlaydi va oʻzgartiradi. Natijada asosiy modda nordon mukopolisaharidlarning koʻpayishiga olib keladi, u esa diskning togʻay va pay toʻqimalarini asta-sekin yumshatib, fibroz halqalarda yoriqchalar hosil qiladi va diskning germetik holatini buzadi, distrofik va degenerativ jarayonlar rivojlanadi.

Osteoxondroz 2 bosqichda oʻtadi: 1) Xondroz davri. Bunda umurtqalararo disk yadrosini oʻrab turgan bogʻlovchi fibroz halqa va boshqa elementlarda oʻzgarish boshlanadi, lekin disk ogʻriqni sezmaganligi uchun bu davrda bemorda klinik belgilar kuzatilmaydi; 2) Osteoxondroz davri. Bunda boshlangan degenerativ oʻzgarishlar disk va umurtqaning suyak qismiga oʻtadi, chegaralangan "berkituvchi" plastinkalar yirtilib, germetikligi yoʻqoladi; qon tomirlar va nerv tolalari disk ichiga oʻtib, ogʻriq beradi. Distrofik jarayon disk atrofidagi umurtqa boʻgʻimlarida, kalta-uzun paylarda ham rivojlana boradi va umurtqalar orasini toraytirib qoʻyadi, umurtqa "oʻtirib" qoladi. Kasallik belgilari degenerativ diskning joylashishiga bogʻliq. Agar boʻyin sohasida boʻlsa, shu sohaga aloqador aʼzolar faoliyatida oʻzgarishlar, kasalliklar va sindromlar kuzatiladi. Boʻyin ostexondrozi ekstrakranial (tashqi nerv ildizlari sindromlari), intrakranial (ichki va tashqi shikastlanishlar, qon yetishmovchiligi), vertebral (vertebral yetishmovchilik) xillari bor.

Koʻkrak qismidagi osteoxondroz belgilari, asosan, nerv ildizlarining sindromlari bilan ifodalanadi. Bel umurtqasi osteoxondrozi koʻproq uchraydi, chunki kishi biror bir mehnat qilganda maʼlum bir jismoniy kuch talab etadi va bu oʻz-oʻzidan belni zoʻriqtiradi. Bel osteoxondrozining quyidagi turlari ajratiladi: 1) ildizli — reflektor sindrom (lyumbago, ishias va boshqalar); 2) umurtqa disk churrasi, unda turli kompression miyelopatiyalar kuzatiladi; 3) disk atrofidagi ildiz qon tomir va boʻgʻimlar bilan birga kuzatiladigan sindromlar; 4) chanoq suyaklari paylari va dumgʻaza bilan birga uchraydigan sindromlar (sakroileit, sakralizatsiya, koksigodiniya).

Osteoxondrozning barcha xilida ogʻriq boʻladi, bu kasallikning qaysi bosqichda ekanligiga bogʻliq. Davo, asosan, konservativ, ogʻriq qoldiruvchi dorilar buyuriladi. Osteoxondrozning disk churrasi stabil falajni keltirib chiqarsa, operatsiya qilinadi.

ToshPTI 6-kurs talabasi Normurodov F. 2023-yil