Kontent qismiga oʻtish

Pablo Escobar

Ushbu maqola yaxshi maqolalar sarasiga kiradi.
Bu maqolani tinglang
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Pablo Escobar

1976-yilda Kolumbiya mintaqaviy nazorat agentligi Medelin boʻlimi tomonidan qoʻlga olingan Pablo Escobar surati
Tavalludi
Pablo Emilio Escobar Gaviria

1-dekabr 1949-yil
Rionegro, Kolumbiya
Vafoti 2-dekabr 1993-yil(1993-12-02)
(44 yoshda)
Medelin, Kolumbiya
Fuqaroligi Kolumbiya bayrogʻi Kolumbiya
Kasbi siyosatchi
narkobaron
Boʻyi 1,65 santimetr
Turmush oʻrtogʻi María Isabel Santos Caballero (1976–1993)
Bolalari Oʻgʻli: Juan Pablo
Qizi: Manuela
Otasi Jesús Dari Escobar
Onasi Hermilda Gaviria
Qarindoshlari Escobar Gaviria
Roberto de Jesus
Luz María Escobar
Imzosi
Medelin kokain karteli
Ushbu maqolani tinglang (15 daqiqa)
noicon
Spoken Wikipedia icon
Bu audiofayl ushbu maqolaning 30-dekabr, 2022-yil(2022-12-30) sanasidagi versiyasi asosida yaratilgan boʻlib, shu sanadan keyin amalga oshirilgan tahrirlarni aks ettirmaydi.
(Yordam · Koʻproq audiomaqolalar)

Pablo Emilio Escobar Gaviria (talaffuzi: Pablo Emiliyo Eskobar Gaviriya; 1949-yil 1-dekabr, Rionegro – 1993-yil 2-dekabr, Medelin) – kolumbiyalik narkobaron, terrorchi va siyosatchi. Medelin kartelining asoschisi va yagona rahbari boʻlgan. Kartel 1980-yillar oxiri va 1990-yillar boshlarida Qoʻshma Shtatlardagi kokain savdosini monopoliya qilgan. „Kokain qiroli“ deb atalgan Escobar tarixdagi eng badavlat jinoyatchilardan biri boʻlib, uning boyligi taxminan 30 milliard (2022-yildagi hisobiga koʻra 70 milliard) AQSh dollarini tashkil etgan.

Rionegroda dehqon oilasida tugʻilgan va Medelinda oʻsgan Escobar Lotin Amerikasi avtonom universitetida qisqa vaqt oʻqigan. Oʻqishni tashlab, jinoiy faoliyat bilan shugʻullana boshlagan, noqonuniy sigaretalar va soxta lotereya chiptalari sotgan, avtotransport vositalarini oʻgʻirlashda qatnashgan. 1970-yillarning boshlarida turli kontrabandachi guruhlarda ishlay boshladi.

1976-yilda Escobar Gonsalo Rodriges Gacha, Carlos Lehder, Jorge Luis Ochoa bilan ittifoq tuzgandan soʻng, kokain tarqatuvchi Medelin karteliga asos soldi. Peru, Boliviya va Ekvadordan va Kolumbiya orqali Amerika Qoʻshma Shtatlariga birinchi kontrabanda yoʻllarini ochdi. Escobarning AQShga kirib borishi kokainga eksponensial talabni yuzaga keltirdi. 1980-yillarga kelib, Escobar boshchiligidagi kontrabandachilar har oyda 70 tonnadan 80 tonnagacha kokainni Kolumbiyadan AQShga yetkazib bergan. Bu koʻrsatkich oʻsha paytda dunyodagi giyohvand moddalar ishlab chiqarishning 80 foizdan ortigʻini va Qoʻshma Shtatlardagi qora bozorning 60 foizini tashkil qilgandi. Escobar taxminan sakkiz milliard dollar boylik toʻplagan va Forbes maʼlumotlariga koʻra, tez orada dunyoning eng boy odamlardan biriga aylangan.

1982-yilgi Kolumbiya parlament saylovlarida Escobar cheksiz boyligini legallashtirish maqsadida, Liberal partiya nomidan Vakillar palatasining muqobil aʼzosi etib saylandi. Ushbu lavozimi orqali uylar va futbol maydonlari qurish kabi jamoat loyihalarini amalga oshirib, oʻzi tez-tez tashrif buyuradigan shaharlardagi mahalliy aholi orasida obroʻ-eʼtibor qozondi. Biroq, Escobarning siyosiy intilishlari Kolumbiya va AQSH hukumatlari tomonidan toʻsqinlikka uchradi. U doimo raqib kartellar bilan kurashishga majbur boʻldi. Bir nechta politsiya xodimlari, sudyalar, mahalliy aholi va taniqli siyosatchilarning oʻldirilishiga sabab boʻldi. Davlat organlari tomonidan muntazam ravishda uni hibsga olishga urinishlar boʻlgan, Escobar bunga javoban Avianca 203-reysidagi va DAS binosidagi portlashlarni uyushtirgan deb ishoniladi.

1989-yilda Escobar boshchiligidagi Medelin karteli hukumatga qarshi toʻlaqonli urush eʼlon qildi. Escobar oʻziga sodiq boʻlgan, liberal lider Luis Carlos Galán kabi Kolumbiya institutsionalligi uchun muhim hisoblangan shaxsni oʻldirgan. Mamlakatning yirik shaharlarida bir qancha terrorchilik harakatlarini amalga oshirishga buyruq bergan, keng qamrovli qotillar armiyasini tashkil etgan va moliyalashtirgan. Amaldagi Kolumbiya hukumatini tiz choʻktirgan va 90-yillarning boshlarida dunyodagi eng xavfli jinoyatchilardan biri hisoblangan. Escobar 1989-yildan 1993-yilgacha 657 politsiyachining oʻldirilishi, Kali karteliga qarshi shiddatli toʻqnashuvlar, Magdalena Medio Antioquia hududidagi harbiylashtirilgan guruhlar toʻqnashuvlari va Los Pepes guruhi bilan shiddatli olishuvlar uchun javobgar edi.

1991-yilda Escobar hukumatga taslim boʻldi va koʻplab ayblovlar bilan besh yilga ozodlikdan mahrum etildi. Kolumbiya Prezidenti bilan ekstraditsiya qilinmaslik toʻgʻrisida shartnoma tuzdi. Shartnomaga koʻra, Escobar „La Cathedral“ deb nomlanuvchi shaxsiy qamoqxonasida hibsda oʻtirgan. 1992-yilda Escobar qamoqdan qochdi va uzoq vaqt yashirinib yurdi. 1993-yilda Escobar oʻz tugʻilgan shahrida Kolumbiya Milliy politsiyasi tomonidan 44 yoshga toʻlganidan bir kun oʻtib, oʻldirildi.

Kolumbiyada aholining yarmi Escobar shaxsini qoralasa, qolgan yarmi uni „Robin Hoodga oʻxshash“ shaxs sifatida koʻradi. Dafn marosimida 25000 dan ortiq kishi ishtirok etdi. Shaxsiy mulki Hacienda Napoles parkiga aylantirildi. Uning hayoti kino, televideniye va musiqada ilhom manbai hisoblanadi.

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hayotning boshlangʻich davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pablo Emilio Escobar Gaviria 1949-yil 1-dekabrda Antioquia departamentining Rionegro yaqinidagi El Tablazo qishlogʻida tugʻilgan. U Paisa etnik kichik guruhiga mansub edi. Uning oilasi ispan millatiga mansub boʻlib, otasining asli kelib chiqishi italyan boʻlgan[1]. Pablo oilada yetti farzandning ikkinchisi boʻlib, uning oilasi qashshoqlikda kun kechirgan. Otasi kichik fermer, onasi oʻqituvchi boʻlgan[2]. Akasi – Roberto de Jesus,[3] singlisi – Gloria Ines[4], ukasi – Argemiro[5], singillari – Alba Marina va Louise Maria[6], ukasi Luis Fernando boʻlgan[7]. Luis Fernando 19 yoshida oʻldirilgan[8].

Escobarning ona tomondan bobosi Roberto Gaviria Cobaleda 20-asr boshlarida, viski noqonuniy boʻlgan bir paytda taniqli viski kontrabandachisi boʻlgan[9]. U kolumbiyalik huquqshunos va siyosatchi José Obdulio Gavirianing bobosi ham hisoblanadi[10][11].

Xo‘sh, oilamiz katta moliyaviy imkoniyatlarga ega bo‘lmagan va aksariyat kolumbiyaliklar kabi qiyinchiliklarni boshdan kechirgan. Shu sababli, biz bu muammolardan chetda emasmiz, ularni chuqur his qilamiz va anglaymiz.

— Pablo Escobar[12]
Hacienda Nápolesdagi Escobar peshtaxtasi
Escobar oʻsgan va jinoiy faoliyatini boshlagan Medelin shahri

Ajdodlari va yaqin oila aʼzolari siyosatchilar, biznesmenlar, chorvadorlar va Antiokiya elitasining arboblari boʻlishgan[13]. Oila aʼzolari orasida 1910-1914-yillarda Kolumbiya prezidenti boʻlgan Carlos Restreponing rafiqasi, xalqning birinchi xonimi Isabel Gaviria Duque ham bor[14]. Pablo Escobarning choʻqintirgan otasi taniqli kolumbiyalik diplomat va ziyoli Joaquín Vallejo Arbeláez edi[15][16]. Rionegro cherkovidagi yodgorlik toshida shunday deyilgan:

San-Nicolas-de-Rionegro cherkovida 1949-yil 4-dekabrda ruhoniy Juan M. Gomes shu oyning birinchi kuni tug‘ilgan chaqaloqni cho‘qintirdi. U bolaga PABLO EMILIO deb ism qo‘ydi. Bola ushbu qavmda istiqomat qiluvchi Abel de Jesus Escobar va Ermilda Gavirianing qonuniy farzandi. Ota tomonidan bobosi Pablo Emilio Escobar va buvisi Sara Maria Echeverri. Ona tomondan bobosi Roberto Gaviria va buvisi Ines Berrio. Cho‘qintirgan ota-onalar: Joaquín Vallejo Arbeláez va Nelly Mejía de Vallejo, ularga o‘zlarining ma’naviy munosabatlari va majburiyatlari haqida maslahat berishgan. Tasdiqlayman. Agustin Gomes. Ruhoniy. MARGINAL TASDIQLASH QOG‘OZI. 1952-yil 21-oktyabrda Alfonso Uribe Jaramillo janoblari tomonidan Kichik Bazilika soborida tasdiqlangan. Cho‘qintirgan ota: Gustavo Gaviria. Tasdiqlayman. Juan M. Gomes, Ruhoniy. NIKOH HAQIDA QISQA YOZUV. U 1976-yil 29-martda Valle viloyatining Palmira shahrida joylashgan La Stma Trinidad cherkovida nikohdan o‘tgan. Guvohlar: Alfonso Hurtado va Dolores de Vallejo. U Victoria E. Henao bilan turmush qurgan. Tasdiqlayman. Monsinyor Samuel Alvares Botero.

Bolaligi va yoshligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Onasining soʻzlariga koʻra, Pablo Escobar maktabning boshlangʻich sinflaridayoq shunqorlikni namoyon qila boshlagan. Oʻrta sinflarda uning sinfdoshlari ustidan yetakchilik xislati yaqqol namoyon boʻlgan[17]. Amakivachchasi Gustavo Gaviria Rivero ikkalasi oʻqigan Lucrecio Jaramillo Velez oʻrta maktabida kichik „biznes“ bilan shugʻullanishgan. Lotereya oʻtkazishgan, imtihondagi savollarga javoblarini sotishgan va past foiz evaziga qarz berishgan. Shu tariqa Pablo Escobar oʻzining biznes va tijorat „qobiliyatini“ rivojlantira boshlagan[18][19].

Escobar oʻrta maktabni 1966-yilda, 17 yoshga toʻlishi arafasida tugatgan. Ikki yildan keyin amakivachchasi Gustavo Gaviria bilan qaytib kelgan. Oʻsha paytda Medelin koʻchalaridagi ogʻir hayot ularni bezorilarga aylantirdi. Bir yildan koʻproq vaqt oʻtgach, ikkalasi ham maktabni tashlab ketishdi, ammo Escobar taslim boʻlmadi[20]. Pablo oʻrta maktab diplomini soxtalashtirib, Medelindagi Lotin Amerikasi avtonom universitetining iqtisodiyot fakultetiga oʻqishga qabul qilindi. Bir qancha qarindoshlari ham shu oliygohda tahsil oldi. Moddiy yetishmovchilik tufayli Pablo oʻqishdan voz kechishga majbur boʻldi va oʻzini shaxsiy bizneslariga bagʻishlashni afzal koʻrdi. Oʻzining past boʻyi tufayli his qilgan va bu uni balandroq koʻrsatish uchun toʻpiqli maxsus poyabzal kiygan[21][22][23].

Jinoyat olamiga kirib kelishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boshlanish davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Escobar jinoiy faoliyatini oʻz guruhi bilan kichik firibgarlik, oʻgʻirlik va qabr toshlarini oʻgʻirlash, ularning yozuvlarini oʻchirib, qayta sotish bilan boshlagan. Kollejni tugatgandan soʻng, Escobar mashina oʻgʻirlash bilan shugʻullanadigan jinoiy guruhlarga qoʻshila boshladi. Tez orada qarzdor boʻlgan odamlarni oʻgʻirlash va qaytarishni talab qilish xizmatlari bilan shugʻullanuvchi jinoyatchilarni toʻdasini ishga yolladi. Uning eng mashhur qurboni biznesmen Diego Echavarria Misas edi: u oʻgʻirlab ketilgan va 1971-yilning yozida oʻldirilgan. Escobar Echavarria oilasidan 50 ming AQSh dollari olgan, uning toʻdasi bu oʻgʻirlik bilan mashhur boʻlgan. Escobar xuddi shu jarayonni narkobaron Fabio Restrepo bilan takrorlagan – 1975-yilda uni oʻgʻirlab, oʻldirgan[24][25].

Escobar keyinchalik Kolumbiyadagi kontrabanda qiroli Alfredo Gomes Lopez uchun ishlay boshladi. Tez orada Escobar Griselda Blanco homiyligida AQShga marixuana kontrabandasi orqali giyohvand moddalar savdosiga kirdi[26]. Marixuana bumi tugagandan soʻng, Escobar Kolumbiya, Boliviya va Peruda kokain pastasini sotib olgan vositachi sifatida ishlay boshladi, keyinchalik uni AQShga olib borish uchun mas’ul boʻlgan sheriklari – aka-uka Ochoaga qayta sotdi[27].

Medelin karteli

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Giyohvand moddalar sotilishining xalqaro yoʻnalishlari
Kokain kukuni

1970-yillarning oʻrtalarida Escobarning shiddat bilan boyishi Kolumbiya xavfsizlik xizmatining (qisqarmasi – DAS) eʼtiborini tortdi. 1976-yil may oyida Ekvadordan qaytgan Escobar hibsga olindi. DAS agentlari Escobar avtomashinasidan 39 kilogram kokain topishgan. Sudda Escobar birinchi sudyani oʻzgartirishga muvaffaq boʻldi va sud jarayoni ikkinchi sudyaga pora berish orqali tugatildi, shu tufayli boshqa mahbuslar bilan birga ozod qilindi[28]. Bir yildan soʻng, Escobarni hibsga olgan agentlar oʻldirildi. Escobar xuddi shu tarzda Kolumbiya huquq-tartibot idoralari xodimlariga pora berish va ularni qoʻrqitishda davom etdi. Kolumbiyadagi davlat amaldorlari va siyosiy nomzodlarga pora berish boʻyicha „pul yoki oʻlim“ degan maʼnoni anglatuvchi „kumush yoki qoʻrgʻoshin“ usuli boʻlib, bu usul pora taklifini rad etganlarni oʻldirishdan iborat edi. Medelin karteli va Kali karteli aʼzolari Kolumbiya siyosatchilariga pora berishga muvaffaq boʻlishdi[29]. Konservativ va liberal partiyalar uchun kampaniya olib borishdi. Medelin karteli oʻzining „pul yoki oʻlim“ qonunini qotillarning katta armiyasi orqali jamiyatga tatbiq qilgan boʻlsa, Kali karteli siyosatchilar, jurnalistlar, politsiya zobitlari, armiya zobitlari, sudyalar va boshqalarga pora berishni afzal koʻrdi[30]. Shunday qilib, Escobar va boshqa kolumbiyalik narkobaronlar Kolumbiya hukumatining har bir darajasida kurash olib borishdi, chunki ular moliyaviy jihatdan qoʻllab-quvvatlagan koʻplab siyosiy nomzodlar oxir-oqibat saylanishdi. Medelin karteli 1970-yillarning boshlarida tashkil etilgan boʻlsa-da, Escobar 1978-yil aprel oyida bir nechta narkobaronlar bilan uchrashganidan keyin kengaydi va 1978-yil oxiriga kelib ular AQShga taxminan 19 ming kilogramm kokain yetkazishdi[31].

Mashhurlik sari yoʻl

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻp oʻtmay, Qoʻshma Shtatlarda kokainga boʻlgan talab sezilarli darajada oshdi, bu Escobarning Janubiy Florida, Kaliforniya, Puerto-Riko va mamlakatning boshqa qismlarida koʻproq kontrabanda joʻnatmalari, yoʻnalishlari va tarqatish tarmoqlarini tashkil qilishiga olib keldi. U va kartel asoschilaridan biri Karlos Lehder Bagama orollarida, Florida sohilidan 350 km (220 mi) janubi-sharqda Normanʼs Cay deb nomlangan yangi yuk tashish punktini birgalikda barpo etishdi. Robert Vesco bilan birga oroldagi yerning katta qismini sotib oldi, unga aeroport, kemalar uchun port, mehmonxona, uylar, qayiqlar, kokainni saqlash uchun muzlatgichli ombor qurishgan. Pabloning akasi Roberto Escobar soʻzlariga koʻra, Normanʼs Cay orolini sotib olish gʻoyasi Lehderning tashabbusi boʻlgan. 1978-yildan 1982-yilgacha bu orol Medelin karteli uchun markaziy kontrabanda yoʻnalishi boʻlgan[32].

Escobar binolar, uylar, avtomobillar kabi turli mulklarga sarmoya kiritgan[33][34]. Ulkan boyligi tufayli dunyo milliarderlari qatorida edi. Forbes maʼlumotlariga koʻra dunyoning yettinchi eng boy odami hisoblangan[35][36].

Siyosiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adliya vaziri Rodrigo Lara (oʻrtada) va prezidentlikka nomzod Luis Carlos Galán (chapda) Escobarning buyrugʻi bilan oʻldirilgan.
Tranquilandia Medelin kartelining asosiy kokain ishlab chiqarish markazi edi. Unda 19 ta qayta ishlash laboratoriyasi, moʻl-koʻl toza suv (Yari daryosidan oquvchi), mustaqil elektr tizimi, yotoqxonalar va qoʻnish zonasi bor edi. Majmua 1984-yilda Milliy politsiya va DEA tomonidan vayron qilingan, qiymati 1,2 milliard dollarga teng 14 tonnaga yaqin giyohvand moddalar musodara qilingan.

Oʻzining qudrati choʻqqisida Escobar Kolumbiyada xayriya ishlari bilan shugʻullangan va oʻzining kokain laboratoriyasi xodimlariga yaxshigina haq toʻlagan. Escobar Medelinning eng qashshoq mahallalarini rivojlantirish uchun millionlab pul sarflagan. Turar-joy majmualari, bogʻlar, futbol stadionlari, kasalxonalar, maktablar va cherkovlar qurdirgan[37][38]. Uning eng mashhur xayriya ishi Medelin chekka hududlaridagi xarobalarda yashovchi odamlar turmushini yaxshilashga qaratilgan „Xarobalarsiz Medelin“ mahallasi edi[39][40]. 1982-yilgi prezidentlik va mintaqaviy saylovlar boshlanishi arafasida Escobar oʻzining daromadli giyohvand moddalar savdosini himoya qilish uchun sharoit yaratishi kerakligini tushundi. U siyosatchilar, moliyachilar, huquqshunoslar va boshqa muhim shaxslar bilan aloqa oʻrnatib, hurmatli inson qiyofasini yarata boshladi. Medelin kambagʻallariga bergan yordami tufayli „Robin Hood“ deb nom olgan. Liberal yangilanish harakatidan Antokiya vakili sifatida saylangan kongressmen Jairo Ortega Ramírez yordamida siyosat maydoniga kirgan[41][42]. Siyosat dunyosida Escobarning ustozi Tolima tumani rahbari Alberto Santofimio Botero hisoblangan[43]. Ramirez-Botero-Escobar uchligi dastlab Liberal partiyaning yangi liberalizm harakati faoli, dissident Luis Carlos Galán nomzodini qoʻllab-quvvatladi. Medelindagi siyosiy tashviqot paytida, Galan oʻzining yordamchisi Ivan Marulanda orqali boyligining kelib chiqishi shubhali boʻlgan odamlarning Liberal harakatga qoʻshilganligini bilib qoldi. Galan Medelinning Berrio parkida Escobarning ismini tilga olmagan holda, unga oʻxshash soyali biznes bilan shugʻullanadigan odamlarni moliyaviy qoʻllab-quvvatlashni rad etib, Escobarni ommaviy ravishda sazoyi qildi[44][45]. Qarshiliklariga qaramay, Escobar 1982-yilda Kolumbiya Kongressiga saylandi. Kolumbiya qonunchiligiga muvofiq, parlament daxlsizligi va diplomatik pasport berildi. Escobar asta-sekin jamoat arbobiga aylanib bordi. Intervyularidan birida oʻz boyligini „16 yoshida asos solgan velosiped ijarasidan“ kelganini aytgan[46].

Escobar 1982-yilda Demokratik Ispaniyaning uchinchi prezidenti Felipe Gonzálezning inauguratsiya marosimiga taklif qilindi[47][48][49][50][51].

1983-yilda Kolumbiya Kongressda yangi tayinlangan adliya vaziri Rodrigo Lara-Bonilla Escobarni jinoiy faoliyat olib borganlikda aybladi[52]. Kolumbiya siyosatiga va futboliga noqonuniy pul kirib kelganini qoralagan vazir, Escobarni giyohvand moddalar savdosi bilan shugʻullanganlikda va „Muerte a Secuestradores“ (oʻgʻirlab ketuvchilarga oʻlim, MAS) xususiy harbiylashtirilgan guruhiga rahbar boʻlganlikda aybladi[53]. Escobar Jairo Ortega bilan birgalikda narkotik moddalar tarqatuvchi Evaristo Porrasning Lara senat saylov kampaniyasiga bergan chekining nusxasini koʻrsatishni talab qilgan. Bundan tashqari, vazirni Escobarga qarshi dalillarni koʻrsatishga, aks holda tuhmat va obroʻsizlantirganlik uchun sudga berishini aytib tahdid qilgan[54][55][56][57]. „El Espectador“ gazetasining muharriri va egasi Guillermo Cano Isaza Escobarni tanib qolgan. U María Jimena Duzán va yana bir muxbir hamrohligida gazetaning arxiviga borib, bir vaqtlar Pablo Escobar amakivachchasi Gustavo Gaviria bilan birga hibsga olingani haqida xabar berilgan maqolani topishgan. Pabloning kokain pastasi saqlagani uchun hibsga olingani haqidagi xabar mamlakat yuqori doiralaridagi amaldorlariga yetib borgan[58][59].

Tashqi videofayllar
Pablo Escobar. El Terror de Colombia.
Pablo Escobar. El terror de Colombia

1976-yilda Escobarning hibsga olinganligi fakti Lara Bonillaning qoʻl ostidagi xodimlari tomonidan tekshirilgan. AQShlik jurnalist Brian Ross 1983-yil 5-sentyabrdagi NBC teletarmogʻida eʼlon qilgan surishtiruvida bu haqida maʼlumotlar keltirilgan[60]. Escobar Kongressdan chiqarib yuborilgan va uning Qoʻshma Shtatlarga vizasi bekor qilingan. Sudya Gustavo Zuluaga Zerna esa Escobarni 1976-yilda qoʻlga olgan ikki DAS agentini oʻldirganlikda ayblab, hibsga olish uchun order berdi. Shu bilan birga, Laraning roziligi bilan politsiya va narkotik moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash xizmati (DEA) xodimlari bilan birgalikda Rodriguez Gachaga tegishli boʻlgan bir nechta kokainni qayta ishlash laboratoriyalaridan iborat Tranquilandia majmuasini topib va buzdirib tashlashdi[61]. Escobar qarshilik koʻrsatgan boʻlsa-da, 1984-yil yanvar oyida siyosatdan ketishini eʼlon qildi[62][63]. Uch oy oʻtgach, Lara-Bonilla oʻldirildi[46][64][65].

Giyohvandlik va terrorchilikka qarshi kurash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kolumbiya Jinoyatchilikka qarshi kurash komissiyasi qidiruvdagi jinoyatchilarni boshqa mamlakatlarga topshiradi, ular namunali tarzda jazolanadi.

— Belisario Betancur, Kolumbiya Prezidenti[66]

Ilgari kolumbiyaliklarning ekstraditsiya qilinishiga qarshi chiqqan prezident Belisario Betancur unga ruxsat berishga qaror qildi. Medelin karteli aʼzolarini qoʻlga olish boʻyicha bir qator maxsus amaliyotlar boshlab yuborildi. Kartelning asosiy rahbarlari Panamada boshpana topishga majbur boʻlishdi. 1984-yil may oyida Panama shahridagi Hilton mehmonxonasida ushbu mamlakatdagi saylovlarda kuzatuvchi sifatida qatnashgan sobiq prezident Alfonso López Milchelsen bilan suhbat qilishdi[67]. Ular Kolumbiya adliya vazirning oʻldirilishiga aloqadorliklarini rad etib, ekstraditsiya qilmaslik sharti bilan Kolumbiyaga taslim boʻlishni taklif qilishdi. Mazkur suhbat matbuotga sizdirilgan va bir necha oydan keyin ular yashirincha Kolumbiyaga qaytishdi[68][69].

1984-yil noyabr oyida Los Extraditables guruhi Bogotadagi AQSh elchixonasi oldida bomba oʻrnatilgan mashinani portlatib, bir kishini oʻlimiga sabab boʻldi[70]. Lara Bonilla oʻldirilganidan bir yil oʻtib, hukumat ularga qarshi kurash eʼlon qilganiga qaramay, Medelin kartelining aʼzolari jazosiz qolishdi. Ular mamlakatning katta hududlarida oʻzlarining jinoiy tarmoqlarini kengaytirib, Nikaragua va Kuba davlatlarida kokain savdosining yangi yoʻllarini ochishdi. 1985-yilning kuzida qidiruvdagi Escobar Kolumbiya hukumatidan AQShga ekstraditsiya qilinmasdan shartli ravishda taslim boʻlishiga ruxsat berishni soʻradi. Taklif rad etildi[71][72].

Kolumbiya sud tizimi 1980-yillarning oʻrtalarida Escobarning nishoni boʻlgan. Escobarning armiyasi 1985-yil 6-noyabrda Kolumbiya sud binosiga hujum qilgan va Oliy sud sudyalaridan 3 nafarini oʻldirgan[46].

1986-yil oxirida Kolumbiya Oliy sudi ekstraditsiya haqidagi avvalgi shartnomani prezident emas, prezident delegatsiyasi imzolaganligi sababli noqonuniy deb topdi. Biroq, yangi prezident Virgilio Barco Vargas tezda Qoʻshma Shtatlar bilan kelishuvini yangiladi[73][74].

Luis Carlos Galán tomonidan siyosiy maydondan haydalgani uchun unga nisbatan nafratini saqlagan Escobar, undan oʻch olgan. Galán Escobarning buyrugʻi bilan 1989-yil 18-avgustda oʻldirildi. Galánning vorisi César Gaviria Trujilloga suiqasd uyushtirish maqsadida Avianca shirkatiga tegishli 203-reysga bomba oʻrnattirdi[46]. Trujillo samolyotga chiqmagan va tirik qolgan. Portlashda samolyot bortidagi 107 kishining barchasi halok boʻlgan. Portlashda ikki amerikalik ham halok boʻlganligi sababli, AQSh hukumati Escobar ishiga toʻgʻridan-toʻgʻri aralasha boshladi[74][75][76][77][78][79].

„La Cathedral“ qamoqxonasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Luiz Carlos Galan oʻldirilganidan soʻng, prezident César Gaviria maʼmuriyati Escobar va giyohvand moddalar ishlab chiqaruvchi kartellariga qarshi harakat boshladi. Escobar bilan muzokaralar olib borildi va uni taslim boʻlishga, yengillashtirilgan jazo evaziga barcha jinoiy faoliyatini toʻxtatishga ishontirdi. Rasmiylarga va jamoatchilik fikriga bosim oʻtkazishga qaratilgan bir qator harakatlariga chek qoʻyganligini eʼlon qilgan Escobar, 1991-yilda Kolumbiya hukumatiga taslim boʻldi. Escobar La Catedral nomli hashamatli shaxsiy qamoqxonasiga hibs qilingan. Qamoqda futbol maydoni, ulkan qoʻgʻirchoq uyi, bar, jakuzi va sharshara bor edi. Escobarning qamoqxonada davom etgan jinoiy faoliyati haqidagi maʼlumotlar ommaviy axborot vositalarida paydo boʻla boshlagan. 1992-yil 22-iyul kuni hukumat kuchlari Escobarni oddiy qamoqxonaga koʻchirishga urindi. Escobar bu haqida oldindan bilgan va oilasi bilan qamoqdan qochgan[80][81][82].

Vafoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Politsiyachilar va maxsus guruh zobitlari Pablo Escobar jasadi oldida
Monte Sacro qabristonidagi Pablo Escobar va oilasining qabri, Itaguí

Pablo Escobar bir necha oy davomida Kolumbiya politsiyasi, AQSh hukumat kuchlari va Kali kartelidan yashirinib yurishga majbur boʻlgan. 1993-yilning 2-dekabr kuni Escobar xotiniga qoʻngʻiroq qiladi. AQSh hukumati tomonidan taqdim etilgan zamonaviy texnologik uskunalar yordamida suhbatni eshitgan politsiya xodimlari uning turar joyini aniqlaydilar. Tez orada Escobar yashiringan koʻp qavatli uy qurshab olinadi. Harbiylar uning uyiga bostirib kiradilar. Uyda Escobar, uning bir tansoqchisi va ikki nafar xizmatkori bor edi. Pabloning tansoqchisi Alvaro de Jesús Agudelo harbiylar bilan boʻlgan otishmada halok boʻladi. Xizmatkorlar oynadan pastga sakrab, qochib ketayoganda politsiyachilar tomonidan otib oʻldiriladi. Pablo Escobarning oʻzi bino tomi orqali qochayotgan vaqtida, snayper uning oyogʻiga oʻq uzgan, Pablo yerga qulab tushgan. Yaralangan Escobarning boshiga qarata snayper tomonidan yana ikkita oʻq uzilgan, natijada Escobar vafot etgan[83]. Baʼzi manbalarda Escobar oʻz joniga qasd qilgan boʻlishi mumkinligi aytiladi[84].

Escobar tirikligida undan yordam olgan shaharning koʻplab kambagʻallari motam tutishgan. Uning dafn marosimida 25 mingdan ortiq odam qatnashdi. Escobar Monte Sacro qabristoniga dafn qilingan[85].

Pablo Escobarning vafotidan keyin Medelin kokain karteli butunlay barham topdi. Koʻp oʻtmay, 1990-yillar oʻrtalariga kelib, unga raqobatchi Kali karteli ham batamom yoʻq qilindi[77].

Xotirasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Virginia Vallejo iqrori

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yil 4-iyulda, 1983-yildan 1987-yilgacha Escobar bilan yaqin munosabatlarda boʻlgan teleboshlovchi Virjinia Vallejo, Bosh prokuror Mario Iguaranga, 1989-yilda prezidentlikka nomzod Luis Carlos Galanning oʻldirilishida fitnada ayblanayotgan sobiq senator Alberto Santofimioga qarshi sud jarayonida oʻz koʻrsatmalarini berishni taklif qilgan. Iguaran, Vallejo 4-iyul kuni oʻz idorasiga murojaat qilgan boʻlsa-da, sudya sud muhokamasini 9-iyulda, istiqboldagi yopilish sanasidan bir necha hafta oldin yopishga qaror qilganini tan oldi. Harakat juda kech deb hisoblandi[86].

2006-yil 18-iyulda Vallejo „ogʻir darajadagi jinoiy ishlarga sherik boʻlgani uchun“ Narkotiklarga qarshi kurash boshqarmasi (DEA) xodimlari bilan maxsus reysda Qoʻshma Shtatlarga olib ketildi[87]. Vallejo 24-iyul kuni Escobarga aloqador boʻlgan Santofimio ismli shaxsni prezidentlikka nomzod Galanni yoʻq qilishga undaganlikda ayblagan video tarqalgan[88]. Video Kolumbiyaning RCN telekanalida namoyish etildi. Videoni 14 million kishi koʻrdi va Galan qotilligi ishining qayta ochilishida muhim rol oʻynadi. 2011-yil 31-avgustda Santofimio jinoyatdagi ishtiroki uchun 24 yilga qamalgan[89][90].

Adliya saroyini qamal qilishdagi roli

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kolumbiya adliya saroyiga hujum, 1985-yil.

Escobarning biograflari orasida faqat Vallejo uning 1985-yilda Adliya saroyini qamal qilishdagi roli haqida batafsil tushuntirish bergan. Escobar M-19 tomonidan amalga oshirilgan operatsiyani moliyalashtirganini ham, yuzdan ortiq davlat xizmatchisini, shu jumladan 11 nafar Oliy sud sudyasini, M-19 harbiy boʻlinmasi xodimlarini oʻldirganligini aytgan[91][92]. Vallejo bayonotlari ortidan 2008-yilda jinoiy ish ochilgan. Oʻzining „Amando a Pablo, odiando a Escobar“ („Pabloni yaxshi koʻrish, Escobarni yomon koʻrish“) nomli kitobida Vallejo bir qancha siyosatchilarni, jumladan Kolumbiya prezidentlari – Alfonso López Michelsen, Ernesto Samper, va Álvaro Uribe giyohvand moddalar savdosi bilan aloqador boʻlganligini iddao qilgan[93]. Ushbu iddaolar Kolumbiya rasmiylari tomonidan tasdiqlangan[94]. Qoʻshimcha tekshiruvlar natijasida mamlakatdagi bir nechta yuqori martabali zobitlar mos ravishda 30 va 35 yilga ozodlikdan mahrum etildi[95]. Keyinchalik, Galan qotilligi ishida ham Vallejo guvohlik bergan[96].

Shaxsiy hayoti va boyligi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sebastián Marroquín Santos

1976-yil mart oyida 26 yoshli Escobar 15 yoshli María Victoria Henao Vallejo ismli qizga uylandi. Oʻzaro munosabatlar Escobarni ijtimoiy jihatdan past deb hisoblagan Henao Vallejo oilasi tomonidan maʼqullanmay kelgan. Ular qochib ketishgan va yashirincha turmush qurishgan. Ular bir oʻgʻil va bir qizni voyaga yetkazishgan: Juan Pablo (hozirgi ismi-sharifi Sebastián Marroquín) va Manuela[97]. 2007-yilda jurnalist Virginia Vallejo oʻzining „Amando a Pablo, odiando a Escobar“ („Pabloni yaxshi koʻrish, Escobarni yomon koʻrish“) nomli xotira kitobini nashr ettirdi. Kitobda Escobar bilan ishqiy munosabatlari, sevgilisining bir necha prezidentlar, Karib dengizi mamlakatlari diktatorlari va yuqori martabali siyosatchilar bilan aloqalari tasvirlangan. Uning kitobi asosida 2017-yili „Loving Pablo“ filmi suratga olingan. Giyohvand moddalar sotuvchisi Griselda Blanco ham Escobar bilan yaqin, ammo ehtirosli munosabatda boʻlganligi maʼlum. Uning kundaliklarida Pablo Escobar „Coque de Mi Rey“ (Mening kokain qirolim) va „Polla Blanca“ (Oq xoʻroz) taxalluslari bilan ataladi[98][99].

Escobarning bevasi (María Henao, hozirgi ismi – María Isabel Santos Caballero), oʻgʻli (Juan Pablo, hozirgi ismi Sebastián Marroquín Santos) va qizi (Manuela) 1995-yilda Kolumbiyadan qochib ketishgan. Escobarning koʻp va doimiy xiyonatiga qaramay, María erini qoʻllashda davom etgan[100]. Pablo va María munosabatlari Kali kartelining aʼzolari uchun namuna boʻlgan. Bu munosabatlar, Pabloning oʻlimidan keyin Kali karteli María va uning bolalarini oʻldirmasligiga sabab boʻlgan. María hatto oʻgʻlining hayoti uchun kartel aʼzolari bilan muvaffaqiyatli muzokaralar olib borgan[101].

Boy boʻlgandan soʻng, Escobar koʻplab turar joylar qurdi va sotib oldi. Ular orasida Antiokiyadagi 20 kvadrat kilometr maydondagi yerda qurilgan „Hacienda Nápoles“ majmuasi eng mashhuri edi. Majmua hayvonot bogʻi oʻz ichiga olgan boʻlib, unda dunyoning turli mintaqalaridan begemotlar, jirafalar, fillar, zebralar va tuyaqushlar kabi ekzotik hayvonlarning ikki yuzdan ortiq turlari keltirilgan. Hayvonlarning barchasi INDERENA davlat tashkiloti va bojxona organlari xodimlariga pora berish natijasida mamlakatga kiritilgan. Majmuada sunʼiy koʻl, haykallar bogʻi, chorva hayvonlari fermasi, Escobar oila aʼzolari uchun uylar bor edi[102]. Uning yonida Escobar yunoncha usulda qal’a qurilishi boshlangan va qurilish tugallanmay qolgan[103].

Escobarning AQShda 604 kvadrat metrli uyi bor edi. Uy Florida shtatining Mayami-Bich majmuasidagi 5860 North Bay Road manzilida joylashgan. Biskeyn koʻrfazidagi toʻrt xonali uyi 1980-yillarda AQSh federal hukumati tomonidan musodara qilingan. Keyinchalik, vayronaga aylangan mulk „Chicken Kitchen“ tez tayyorlanadigan ovqatlar tarmogʻi egasi Christian de Berdouare tomonidan 2014-yilda sotib olingan. De Berdouard Escobar mulki boʻlgan binoni buzishdan oldin, tintish va videotasvirga olish uchun hujjatli film guruhi va professional xazina izlovchilarini yolladi. Ular marmar polning teshigidan oʻgʻirlab ketilgan seyfni topishdi[104].

Escobar Cartagenadan 35 kilometr uzoqlikda joylashgan, Marjon orollarining eng kattasi boʻlgan Isla Grande orolida xususiy mulkka ega edi. Hozirda vayronaga aylangan majmuaga qasr, kvartiralar, hovlilar, katta suzish havzasi, vertolyot maydonchasi, mustahkamlangan derazalar, koshinli pollar va saroy yonidagi katta, ammo qurilishi tugallanmagan bino kiradi[105].

Ommaviy axborot vositalarida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kitoblar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Escobar bir nechta asarlarning bosh qahramoni boʻlgan, jumladan:

„Escobar“ (2010) – akasi Roberto Escobar yozgan kitob boʻlib, Pablo qanday yashaganini koʻrsatiladi[106].

Escobar Gaviria, Roberto. My Brother – Pablo Escobar. Escobar, 2016. ISBN 978-0692706374. 

Kings of Cocaine (1989), Guy Gugliotta tomonidan Medelin kartelining tarixi va faoliyati, Escobarning undagi roli haqida hikoya qiladi[107].

Killing Pablo: The Hunt for the World’s Greatest Outlaw (2001) – Mark Bowden asari, AQSh maxsus kuchlari va razvedkasi, Kolumbiya harbiylari va Los Pepes tomonidan Escobar qanday oʻldirilgani, uning karteli qanday qilib parchalangani haqida hikoya qiladi[108][109][110].

Pablo Escobar: My Father (2016) – Juan Pablo Escobar tomonidan yozilgan, Andrea Rosenberg tomonidan ingliz tiliga oʻgirilgan[111].

Pablo Escobar: Beyond Narcos (2016) – Shaun Attwood asari, giyohvandlikka qarshi muvaffaqiyatsiz urush kontekstida Escobar va Medelin karteli haqida hikoya qiladi; ISBN 978-1537296302

American Made: Who Killed Barry Seal? Pablo Escobar or George HW Bush (2016) – Shaun Attwood asari, Markaziy razvedka boshqarmasi uchuvchisi Barry Sealning oʻldirilishida gumonlanuvchi sifatida jalb etilgan Pabloning hikoyasini aytib beradi; ISBN 978-1537637198

Loving Pablo, Hating Escobar (2017) – Virginia Vallejo xotiralaridan iborat kitob. Penguin Random House nashriyoti 2007-yilda ispan tilida chop etgan va keyinchalik 16 tilga tarjima qilingan.

News of a Kidnapping, (asl ispancha nomi: Noticia de un secuestro) – Gabriel García Márquez tomonidan yozilgan, 1996-yilda nashr etilgan asar[112].

Badiiy filmlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Blow (2001) – Medelin kartelining sobiq aʼzosi George Jung hikoyasiga asoslangan, 2001-yilda AQShda suratga olingan biografik filmi. Escobarni aktyor Cliff Curtis tasvirlagan[113].

Pablo Escobar: The King of Coke (2007) – National Geographic telekanali tomonidan arxiv tasvirlari, manfaatdor turli darajadagi shaxslarning sharhlari aks etgan hujjatli telefilm[114][115].

Escobar (2009) – Oliver Stone prodyuserligida suratga olingan[116][117].

2011-yildan boshlab Joe Carnahan rejissyorligidagi „Killing Pablo“ filmi bir necha yil davomida ishlab chiqilmoqda[118][119]. Escobar rolida venesuelalik aktyor Édgar Ramírez ishtirok etishi xabar qilingan[120][121].

Escobar: Paradise Lost (2014) – romantik triller. Escobar rolini aktyor Benicio Del Toro ijro etgan.

Loving Pablo (2017) – Virginia Vallejoning asari asosida suratga olingan film. Escobar rolini Javier Bardem, Virginia Vallejo rolini Penélope Cruz ijro etishgan[122].

American Made (2017) – Barry Seal hayotiga asoslangan jangovar komediya. Escobar rolini Mauricio Mejia tasvirlagan[123].

Weird: The Al Yankovic Story (2022) – Biografik musiqiy parodiya. Escobar rolini Arturo Castro tasvirlagan.

Hujjatli filmlar va teleseriallar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2005-yilda Court TV (hozirgi TruTV) Escobar jinoyatlariga oid „Kokain qiroli izidan“ hujjatli filmini namoyish etdi[124].

2007-yilda HBO telekanali Entourage teleserialida aktyor Vincent Chase (Adrian Grenier oʻynagan) „Medelin“ deb nomlangan fantastik filmda Escobar rolini oʻynaydi[125].

ESPN telekanalining „30 for 30“ loyihasi mualliflari – Jeff va Michael Zimbalist 2010-yili „The Two Escobar“ filmini suratga olishgan. Filmda 1994-yilda Kolumbiyada boʻlib oʻtgan jahon chempionati fonida mamlakatning jinoiy guruhlari oʻrtasidagi munosabatlar koʻrsatiladi[126].

Caracol TV 2008-yil 4-iyunda efirga uzatila boshlagan „El-cartel“ teleserialini suratga oldi. Unda Escobar nomaʼlum aktyor tomonidan tasvirlangan.

Caracol TV „Pablo Escobar: El Patron del Mal“ (Pablo Escobar: yovuzlik xudosi) teleserialini ham suratga olgan. 2012-yil 28-mayda efirga uzatila boshlangan va unda Andrés Parra Pablo Escobar rolini oʻynagan. U Alonso Salazarning „La parabola de Pablo“ asariga asoslangan[127].

2013-yil 4-martda RCN Televisión telekanali yangi teleserialni suratga oldi. unda Escobar rolini kolumbiyalik aktyor Juan Pablo Franco ijro etgan.

2013-yil 5-noyabrda RCN Televisión telekanali Alias ​​El Mexicano nomli teleserialni chiqardi, unda Escobar ikkinchi darajali rolda nomaʼlum aktyor tomonidan ijro etilgan.

2015-yil 28-avgustda Netflix tomonidan Escobar haqida hikoya qiluvchi „Narcos“ teleserialining birinchi mavsumi chiqarildi. Unda Pablo rolini braziliyalik aktyor Vagner Moura oʻynagan. Ikkinchi mavsumi 2016-yil 2-sentyabrda striming xizmatida chiqdi[128].

2016-yilda Teleset va Sony Pictures shirkatlari RCN Televisión telekanali uchun „En la boca del lobo“ teleserialini suratga oldi. Serial 2016-yil 16-avgustda chiqarilgan, unda Escobar rolini Fabio Restrepo ijro etgan[129].

National Geographic 2016-yilda „Facing“ nomli biografik serialini efirga uzatdi, unda Escobar epizodda tasvirlangan[130].

2018-yil 24-yanvarda Netflix rejissyor Santiago Diaz va Pablo Martin Farina tomonidan suratga olingan 68 daqiqalik „Countdown to Death: Pablo Escobar“ (Oʻlimga qadar: Pablo Escobar) hujjatli filmini chiqardi[131][132].

Killing Escobar (Escobarning oʻldirilishi) – 2021-yilda Buyuk Britaniyada namoyish etilgan hujjatli film. Unda Kali karteli tomonidan yollangan Peter McAlisee boshchiligidagi yollanma askarlarning 1989-yilda Escobarga qarshi muvaffaqiyatsiz uyushtirilgan suiqasd urinishi haqida hikoya qilingan.

Fox Telecolombia telekanali 2019-yilda „General Naranjo“ serialini suratga oldi. Serial 2019-yil 24-mayda efirga uzatildi, unda Escobar rolini kolumbiyalik aktyor Federico Rivera ijro etgan.

Musiqa

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yilda reper E-40 ijrosidagi „Pablo“ qoʻshigʻi chiqarildi[133].

Amerikalik reper Kanye Westning 2016-yilda „The Life of Pablo“ nomli albom chiqargan. Ushbu albomni uch nafar Pablo ismli mashhurlarga bagʻishlagan. Pablo Escobar ulardan biri deb eʼtirof etilgan[134].

Dubdogz va Charlott Boss ijrosida „Pablo Escobar“ qoʻshigʻi 2020-yilda chiqqan. Videoklipi 5,6 milliondan ortiq koʻrilgan[135].

Atlantada joylashgan Migos rep guruhining Culture II albomidagi 2018-yilda mashhur Narcos qoʻshigʻi Netflixning „Narcos“ serialiga ishora qiladi[136].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Pablo Escobar: Biography“. Biography.com. 2023-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-iyul.
  2. ↑ cuatro.com. „Roberto, hermano de Pablo Escobar: "Mi familia tiene raíces españolas, del País Vasco"“ (es). Cuatro (2018-yil 19-aprel). Qaraldi: 2024-yil 28-avgust.
  3. ↑ „Se Entregó Hermano de Pablo Escobar“ (1991-yil 22-iyun).
  4. ↑ „Family tree of Iván Restrepo-Jaramillo (Ivanrepo)“. 2014-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ „La Familia Escobar Gaviria Regresó a Medellín“ (1993-yil 9-iyul).
  6. ↑ https://www.caracoltv.com/alba-marina-escobar-la-consentida-del-capo-m%C3%A1s-1332-historia
  7. ↑ „Qué dicen las cartas que dejaron en la tumba de Pablo Escobar en el aniversario 25 de su muerte“ (2018-yil 4-dekabr).
  8. ↑ „Luis Fernando Escobar Gaviria“ (2022-yil may).
  9. ↑ „Se confiesa "Popeye", mano derecha de Pablo Escobar | 20050814“. 2014-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ „Roberto Gaviria Cobaleda“ (2022-yil 29-aprel).
  11. ↑ „Internacional - Noticias de El Salvador - Noticias de El Salvador“. 2016-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ https://www.guioteca.com/los-90/20-de-las-frases-mas-recordadas-del-narcotraficante-pablo-escobar-quien-a-veces-decia-ser-dios/
  13. ↑ cuatro.com. „Roberto, hermano de Pablo Escobar: "Mi familia tiene raíces españolas, del País Vasco"“ (es). Cuatro (2018-yil 19-aprel). Qaraldi: 2024-yil 28-avgust.
  14. ↑ http://blogs.elpais.com/version-muy-original/2010/05/f%C3%BAtbol-droga-y-muerte-en-colombia.html#more
  15. ↑ „Pablo Escobar Gaviria – English Biography – Articles and Notes“. ColombiaLink.com. 2006-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-mart.
  16. ↑ „'José Obdulio Gaviria cumpliendo el sueño de su primo Pablo Escobar'“ (2016-yil 11-iyul).
  17. ↑ „Recuerdan asesinato de 'El Patrón' Escobar -“ (2018-yil 3-dekabr).
  18. ↑ „La Oficina, la banda de sicarios que creó Pablo Escobar y que el Gobierno colombiano aún no logra doblegar“ (2019-yil 2-iyun).
  19. ↑ „Pablo Escobar en EL PAÍS“ (2024-yil sentyabr).
  20. ↑ „Decline of the Medellín Cartel and the Rise of the Cali Mafia“. U.S. Drug Enforcement Administration. 2006-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-fevral.
  21. ↑ Sabogal, Hugo. „Lucha a muerte de los cárteles colombianos de Cali y Medellín por el control del narcotráfico en Nueva York“. El País (1988-yil 29-avgust).
  22. ↑ Macias. „10 facts reveal the absurdity of Pablo Escobar's wealth“. businessinsider.com. Insider Inc. (2015-yil 21-sentyabr). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-iyul.
  23. ↑ „Here's How Rich Pablo Escobar Would Be If He Was Alive Today“ (en-GB). UNILAD (2016-yil 13-sentyabr). 2018-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-iyul.
  24. ↑ „Cuando Escobar les puso precio a las vidas de los policías“ (2018-yil dekabr).
  25. ↑ „Una estratagema derrotó al criminal más buscado del mundo“.
  26. ↑ „Las cifras del mal“ (2013-yil 23-noyabr).
  27. ↑ „Los Otros Dueños del Pais“ (1996-yil 26-avgust).
  28. ↑ „¿Es "el Chapo" Guzmán el Pablo Escobar del siglo XXI?“ (2014-yil 23-fevral).
  29. ↑ „Billonarios!“ (1987-yil 2-noyabr).
  30. ↑ Macias. „10 facts reveal the absurdity of Pablo Escobar's wealth“. businessinsider.com. Insider Inc. (2015-yil 21-sentyabr). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-iyul.
  31. ↑ Davison, Phil. „The Road to Italy: In the Shadow of the Drug Barons.“ The Independent 20 May 1990. Lexis-Nexis Academic. 8 Oct. 2009
  32. ↑ „Forbes History: The Original 1987 List of International Billionaires“. Forbes.
  33. ↑ Macias. „10 facts reveal the absurdity of Pablo Escobar's wealth“. businessinsider.com. Insider Inc. (2015-yil 21-sentyabr). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-iyul.
  34. ↑ „Here's How Rich Pablo Escobar Would Be If He Was Alive Today“ (en-GB). UNILAD (2016-yil 13-sentyabr). 2018-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-iyul.
  35. ↑ „Pablo Escobar's Son: 'Forbes is Lying'“. Forbes.
  36. ↑ Héctor Latorre. „Colombia: 10 años sin Escobar“ (2003-yil 2-dekabr).
  37. ↑ „Pablo Escobar: Interesting Facts You May Not Know About the King of Cocaine“. LATIN POST (2020-yil 25-oktyabr). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  38. ↑ Herzog. „Pablo Escobar Biopic: The Cocaine King Full of Contradictions“. Newsweek (2015-yil 9-iyul). 2023-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 13-avgust.
  39. ↑ „Medellín sin tugurios: SEMANA visitó el barrio que levantó Pablo Escobar. Allí todavía lamentan la muerte del capo“ (2023-yil 2-dekabr).
  40. ↑ „El barrio "Medellín sin tugurios" la herencia de Pablo Escobar que sus habitantes quieren cambiar“ (2021-yil 3-fevral).
  41. ↑ „"Cariño, prepárate para ser la primera dama": Así fue el camino de Pablo Escobar en la política“ (2023-yil 28-sentyabr).
  42. ↑ „Jairo Ortega, el político paisa que llevó a Pablo Escobar al Congreso“ (2018-yil 16-avgust).
  43. ↑ „La carrera política de Pablo Escobar: Así fue como el más sanguinario narcotraficante colombiano trató de ser presidente“ (2021-yil 26-sentyabr).
  44. ↑ „Asesinato de Luis Carlos Galán“.
  45. ↑ „Lo que nunca le perdonó Pablo Escobar a Luis Carlos Galán“ (2024-yil 18-avgust).
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 Bowden 2001.
  47. ↑ „El día que Felipe González conoció al narco Pablo Escobar“ (2022-yil 28-oktyabr).
  48. ↑ „Cuando Pablo Escobar se coló en la fiesta de González: La noche electoral oculta del 82“ (2022-yil 28-oktyabr).
  49. ↑ „"Cuando Pablo Escobar me presentó en Madrid a Felipe González el día que ganó las elecciones"“.
  50. ↑ „Felipe González y el dinero de los cárteles colombianos de la droga“ (2021-yil 13-mart).
  51. ↑ „Iglesias recuerda que Felipe González conoció al 'narco' Pablo Escobar en Madrid“ (2016-yil 21-noyabr).
  52. ↑ „Se Prendio la Mecha“ (1983-yil 19-sentyabr).
  53. ↑ „Rodrigo Lara: 10 Años“ (1994-yil may).
  54. ↑ „Muerte a secuestradores MAS: Los orígenes del paramilitarismo“ (2011-yil 23-sentyabr).
  55. ↑ „El MAS, mito fundacional del paramilitarismo“.
  56. ↑ „Los ataques contra Rodrigo Lara Bonilla por enfrentar a Pablo Escobar“ (2018-yil 2-dekabr).
  57. ↑ „¿Cuál es el origen del enfrentamiento entre Artunduaga y los Lara?“ (2016-yil 24-fevral).
  58. ↑ https://revistas.javerianacali.edu.co/index.php/perspectivasinternacionales/article/download/1224/1065/1528
  59. ↑ https://www.elespectador.com/judicial/este-es-el-articulo-de-el-espectador-que-revelo-que-pablo-escobar-era-un-narco/
  60. ↑ Ehrenfeld, Rachel. Evil Money: the Inside Story of Money Laundering and Corruption in Government, Banks and Business. New York, NY: Shapolsky Publishers, Inc., 1994 — 14-bet. ISBN 1-56171-333-3. Qaraldi: 2015-yil 13-aprel. 
  61. ↑ „Thirty Years of America's Drug War | Drug Wars | FRONTLINE | PBS“. PBS.
  62. ↑ „La sangrienta venganza de Pablo Escobar contra todos los que ayudaron a desenmascararlo“ (2023-yil 3-dekabr).
  63. ↑ „Así fue desmantelado Tranquilandia, el primer gran laboratorio de droga de Pablo Escobar“ (2023-yil 5-oktyabr).
  64. ↑ „Una historia sin contar de Rodrigo Lara Bonilla“ (2016-yil mart).
  65. ↑ https://www.elespectador.com/opinion/columnistas/ramiro-bejarano-guzman/el-hombre-que-dejamos-solo/
  66. ↑ „El presidente Betancur declara la guerra a los traficantes de drogas en Colombia tras el asesinato del ministro de Justicia“ (1984-yil 2-may).
  67. ↑ https://www.elespectador.com/opinion/columnistas/oscar-alarcon/los-narcos-en-panama/
  68. ↑ „La relación de Pablo Escobar y Manuel Antonio Noriega: Desde Panamá negoció un tratado de paz, vio nacer a su hija y tuvo cédula“ (2023-yil 10-oktyabr).
  69. ↑ „Escobar: 17 Años de Historia del Criminal“ (1993-yil 2-dekabr).
  70. ↑ „Carro-Bomba en la Embajada“ (1984-yil 31-dekabr).
  71. ↑ „Exaliado de Escobar narra presuntos tratos con Cuba y los sandinistas“.
  72. ↑ „Un exaliado de Pablo Escobar narra supuestos negocios con Cuba y los sandinistas“ (2024-yil 15-yanvar).
  73. ↑ „Cali Colombia Nacional Pablo Escobar financió la toma del Palacio de Justicia Escobar financió toma del Palacio de Justicia“. El Pais. 2015-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-sentyabr.
  74. ↑ 74,0 74,1 Karl Penhaul.. Drug kingpinʼs killer seeks Colombia office. Boston Globe (2003-yil 9-may).
  75. ↑ „25 years on, Colombia still mourns Escobar plane bombing, still wants answers“ (en). The Japan Times (2016-yil 8-iyul). 2016-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 30-iyul.
  76. ↑ „El Pais - Cali Colombia nacional Pablo Escobar financió la toma del Palacio de Justicia Escobar financió toma del Palacio de Justicia“. elpais.com.co. 2015-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-sentyabr.
  77. ↑ 77,0 77,1 „Decline of the Medellín Cartel and the Rise of the Cali Mafia“. U.S. Drug Enforcement Administration. 2006-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-fevral.
  78. ↑ Treaster, Joseph B.. „Colombian Drug Baron Escapes Luxurious Prison After Gunfight“. The New York Times (1992-yil 23-iyul), s. 1. Qaraldi: 2011-yil 21-iyul.
  79. ↑ Interview with Hugo Martinez – the man who 'gotʼ Pablo Escobar (Wayback Machine saytida 2013-05-17 sanasida arxivlangan) D.Streatfeild. November 2000.
  80. ↑ „Cronologia de la Guerra“ (1990-yil 29-oktyabr).
  81. ↑ Treaster, Joseph B.. „Colombian Drug Baron Escapes Luxurious Prison After Gunfight“. The New York Times (1992-yil 23-iyul), s. 1. 2013-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 21-iyul.
  82. ↑ Ross, Timothy. „Escobar escape humiliates Colombian leaders“. The Guardian (1992-yil 24-iyul). 2019-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 7-fevral.
  83. ↑ Video of Escobarʼs exhumation YouTubeda
  84. ↑ „Familiares exhumaron cadáver de Pablo Escobar para verificar plenamente su identidad“. eltiempo.com.
  85. ↑ Wallace, Arturo. „Drug boss Pablo Escobar still divides Colombia“. BBC News (2013-yil 2-dekabr). 2017-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-iyun.
  86. ↑ „Colombian Attorney General on Virginia Vallejo's offer to testify against Santofimio“. 2011-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan.
  87. ↑ „Virginia Vallejo takes refuge in United States“. Virginia Vallejo. 2011-yil 17-iyulda asl nusxadan arxivlangan. reprinted and translated from Gonzalo Guillen. Virginia Vallejo. El Nuevo Herald (2006-yil 16-iyul).
  88. ↑ „Pablo Escobar's Ex-Lover Flees Colombia“. Fox News Channel. 2018-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 1-aprel.
  89. ↑ „Testimony of Virginia Vallejo in 2006“. 2015-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-sentyabr.
  90. ↑ „Radio Nizkor: Colombia.“. www.radionizkor.org. 2018-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-sentyabr.
  91. ↑ „Colombian 1985 Supreme Court raid commander sentenced“. BBC News (2011-yil 29-aprel). 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-iyun.
  92. ↑ „Virginia Vallejo testificó en el caso Palacio de Justicia“. Caracol Radio (2008-yil 27-avgust). 2012-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-may.
  93. ↑ Romero, Simon. „Colombian Leader Disputes Claim of Tie to Cocaine Kingpin“. The New York Times (2007-yil 3-oktyabr), s. 1. 2018-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-fevral.
  94. ↑ Michael Evans. „Truth Commission Blames Colombian State for Palace of Justice Tragedy“. UNREDACTED (2009-yil 17-dekabr). 2011-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-may.
  95. ↑ „Colombia ex-officer jailed after historic conviction“. BBC News (2010-yil 10-iyun). 2019-yil 11-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-iyun.
  96. ↑ „Galan Slaying a State Crime, Colombian Prosecutors Say“. Latin American Herald Tribune. 2018-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 17-noyabr.
  97. ↑ Escobar, Juan Pablo. Pablo Escobar, My Father. New York: St. Martin's Press, 2014 — 469-bet. 
  98. ↑ Ceaser, Mike. „At home on Pablo Escobarʼs ranch“ (2008-yil 2-iyun). Qaraldi: 2010-yil 13-fevral.
  99. ↑ DM: Eskobar sjyog $2 mln, chtobi sogret doch
  100. ↑ Escobar 2014.
  101. ↑ „Drug lord's wife and son arrested“. BBC News (1999-yil 17-noyabr). 2019-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-fevral.
  102. ↑ Mark: The Hunt For The Worldʼs Greatest Outlaw." Atlantic Monthly Press, New York 2001
  103. ↑ Ceaser, Mike. „At home on Pablo Escobar's ranch“. BBC News (2008-yil 2-iyun). 2017-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-fevral.
  104. ↑ Macias, Amanda. „Military & Defense: A luxurious Miami mansion built by the 'King of Cocaine' is no more“. Business Insider. Associated Press (2016-yil 24-yanvar). 2019-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  105. ↑ Macias, Amanda. „Military & Defense: This dilapidated villa once served as a Caribbean getaway for drug-kingpin Pablo Escobar“. Business Insider (2016-yil 12-may). 2018-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  106. ↑ Escobar, Roberto. Escobar. Hodder Paperbacks, 2010. 
  107. ↑ McAleese, Peter. No Mean Soldier. Cassell Pub, 1993. 
  108. ↑ McNary, Dave.. „Yari fast-tracking Escobar biopic“. Variety (2007-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2007-yil 29-noyabr.
  109. ↑ Bowden, Mark. Killing Pablo: The Hunt for the World's Greatest Outlaw. Penguin Pub., 2002. 
  110. ↑ „What is actor Christian Bale doing next?“. Journal Now (2008-yil 25-dekabr). 2009-yil 5-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 17-yanvar.
  111. ↑ Escobar, Juan Pablo. Pablo Escobar: My Father. Thomas Dunne Books, 2016. ISBN 9781250104625. 
  112. ↑ „El cuadro de Dalí, el escondite para sus amantes y otras anécdotas increíbles de Pablo Escobar, a 25 años de su muerte“ (2018-yil 2-dekabr).
  113. ↑ „Weekly Screengrab: Sparring Partners“. TribecaFilmFestival.org (2007-yil 1-oktyabr).[sayt ishlamaydi]
  114. ↑ Pablo Escobar: The King of Coke. National Geographic, 2007. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.  (Amazon)
  115. ↑ Pablo Escobar: The King of Coke. National Geographic, 2007. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.  (La Peliculas)
  116. ↑ „No Bardem for Killing Pablo“. WhatCulture. 2008-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 27-iyul.
  117. ↑ Fleming, Michael. „Stone to produce another 'Escobar'“. Variety (2007-yil 8-oktyabr). Qaraldi: 2007-yil 28-noyabr.
  118. ↑ Fleming, Michael. „Bob Yari crashes into Chapter 11“. Variety (2008-yil 12-dekabr).
  119. ↑ McNary, Dave. „Yari fast-tracking Escobar biopic“. Variety (2007-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2007-yil 29-noyabr.
  120. ↑ „Venezuelan actor Edgar Ramirez to Play PABLO ESCOBAR“. Poor But Happy. 2009-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  121. ↑ Faraci, Devin. „Joe Carnahan Is Going to Be Killing a New Pablo, and We Know Who It Is“. Chud (2008-yil 14-avgust). 2008-yil 15-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  122. ↑ Vivarelli, Nick. „Javier Bardem on Playing Pablo Escobar With Penelope Cruz in Loving Pablo“. Variety (2017-yil 11-sentyabr). 2019-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 11-oktyabr.
  123. ↑ „'American Made': Film Review“. The Hollywood Reporter (2017-yil 29-sentyabr). 2019-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-noyabr.
  124. ↑ „Mugshots | Pablo Escobar – Hunting the Druglord“ (en). snagfilms.com (2005). — „This episode follows Escobar on his journey to becoming the Columbian Godfather.“. 2017-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-oktyabr.
  125. ↑ Barius, Claudette (18 June 2007). „Entourage: The making of Medellín“. Entertainment Weekly. 17 November 2016da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4 September 2016.
  126. ↑ „The Two Escobars“. the2escobars.com. 2015-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 1-oktyabr.
  127. ↑ „Telemundo Media's 'Pablo Escobar, El Patron del Mal' Averages Nearly 2.2 Million Total Viewersby zap2it.com“. TV by the Numbers. Zap2It (2012-yil 10-iyul). 2012-yil 19-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
  128. ↑ Shepherd. „New on Netflix August 2015: From Narcos and Spellbound to Kick Ass 2 and Dinotrux“. The Independent (2015-yil 28-iyul). 2022-yil 24-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
  129. ↑ Strause, Jackie. „'Narcos' Season 2: Episode-by-Episode Binge-Watching Guide“. The Hollywood Reporter (2016-yil 2-sentyabr). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 4-sentyabr.
  130. ↑ Sang, Lucia I. Suarez. „Ex-DEA agents who fought Pablo Escobar headline new NatGeo documentary“. Fox News (2016-yil 30-avgust). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 13-oktyabr.
  131. ↑ „Is Countdown to Death: Pablo Escobar (2017) on Netflix USA?“. What's New on Netflix USA. 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-noyabr.
  132. ↑ „Countdown to Death: Pablo Escobar“. Netflix.
  133. ↑ „E-40 – 'The Block Brochure Parts 4, 5 & 6' (Album Covers & Track Lists)“. hiphop-n-more.com (2013-yil 29-oktyabr). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 10-iyun.
  134. ↑ Trzcinski. „Kanye West Once Explained the Identity of Pablo From 'The Life of Pablo'“. cheatsheet.com (2020-yil 5-may). 2023-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 15-may.
  135. ↑ Dubdogz - Pablo Escobar (feat. Charlott Boss) [Official Music Video] (inglizcha), 10 July 2020, qaraldi: 2022-09-03
  136. ↑ „Migos - Narcos“. Youtube (2018-yil 27-iyun). 2019-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pablo_Escobar&oldid=5306041" dan olindi