Parranda grippi

Parranda grippi (lotincha: Grippus avium), klassik parranda oʻlati – bu ovqat hazm qilish tizimining buzilishi, nafas olish va oʻlim darajasi 56 foizga yaqin boʻlgan qushlarning oʻtkir yuqumli virusli kasalligi. Parranda grippi virusining antigenik oʻzgaruvchanligi va yuqori darajada zararli shtammlarning mavjudligi uni ayniqsa xavfli kasallikka aylantiradi. Bu katta iqtisodiy zarar etkazishi mumkin. Parranda grippi virusining turlari bemorlar orasida oʻlimning 10 dan 100 foizigacha olib kelishi mumkin va bir vaqtning oʻzida qushlarning birdan uch turigacha taʼsir qiladi. Virusning tabiiy rezervuari koʻchib yuruvchi qushlar va asosan yovvoyi oʻrdaklardir. Qushlarning yovvoyi populyatsiyalarida, uy hayvonlaridan farqli oʻlaroq, gripp virusiga qarshilik yuqori. Birinchi marta yuz yil oldin Italiyada parranda grippi aniqlangan.

Tarix

Parranda grippini birinchi marta italiyalik veterinar Edoardo Perroncito 1878-yilda tovuq tifusi nomi bilan taʼriflagan. Perroncito Italiyaning Turin shahri yaqinidagi fermalarda tovuqlarga taʼsir qiluvchi oʻta yuqumli kasallik yuqishi haqida xabar berdi. Bir muncha vaqt parranda grippi Nyukasl kasalligi bilan chalkashtirildi, ammo etiologiyasi aniqlangandan soʻng, ikkinchisi psevdo-oʻlat yoki Osiyo parranda oʻlati, parranda grippi — klassik yoki Yevropa parranda oʻlati deb nomlana boshladi.

Yevropa qush oʻlati epidemiyasi muntazam ravishda XX asrning boshlarida Yevropa, Afrika va Osiyo mamlakatlarida sodir kuzatilgan. 1925-yilda kasallik Shimoliy Amerikaga yetib keldi. XX asrning ikkinchi yarmida 18 ta yirik epizootiya faqat xorijda roʻyxatdan oʻtkazildi.

1901-yilda qoʻzgʻatuvchining virusli tabiati aniqlandi, ammo faqat 1955-yilda „qush oʻlati“ni keltirib chiqaradigan virusning bir gripp virusi ekani isbotlandi. Zamonamizda qoʻllaniluvchi nomi parranda grippi boʻlib, kasallikkabu nom 1971-yilda berildi. Eng xavfli shakllari (masalan, H5N1 shtammidan kelib chiqqan holda), yuqori patogen parranda grippi atamasi bilan ham qoʻllanadi.

Simptomlari va kasallikning kechishi

Inkubatsiya davri 20-30 soatdan 2 kungacha davom etishi mumkin. Kasallik tuxum ishlab chiqarishning keskin pasayishi, ovqat eyish, chanqoqlik bilan namoyon boʻladi. Joʻjalar boshlarini tushirib, koʻzlarini yumib turadi; ularning shilliq pardalari giperemik holda boʻladi; burun teshiklari ekssudat bilan yopiladi. Nafas olish xiralashib, tezlashadi. Tana harorati 43-44 darajada boʻladi. Diareya ham kuzatiladi, axlati jigarrang-yashil tusda boʻladi.

Patologik oʻzgarishlar

Autopsiyada ovqat hazm qilish traktining shilliq pardalarida kataral va kataral-gemorragik shikastlanishlar, nafas olish yoʻllari, tomoq, halqum, bo'yin, koʻkrak[, oyoqlarda teri osti shishishi, oshqozon, ichaklar, taloq, jigar, buyraklar va yurakdagi punkta qon ketishi aniqlanadi.

Diagnostika

Tashxis virusni yangi patologik materiallardan (oʻpka, jigar, miya va boshqalar), shuningdek, kasallikning turli davrlarida juftlashgan qon zardoblaridan ajratib olinishiga va serologik reaksiyalarda aniqlanishiga asoslanadi.

Odamdan odamga yuqishi

Parranda grippi virusining odamdan odamga yuqishi mumkinligi aniqlandi. Bir qancha odamlarda 2021-yil fevral oyida aniqlangan A(H5N8) parranda grippi virusining yangi turi odamdan odamga yuqishi mumkin. Rossiya janubidagi parranda fabrikasining yetti nafar xodimida 2020-yil dekabrida bir bosh parrandalar orasida parranda grippi avj olganidan soʻng qayd etilgan virusning odamdan odamga yuqishiga yangi virusning yaqin orada mutasiyaga uchrashi sabab boʻlishi mumkin.

Odamning birinchi marta yangi A(H5N8) grippi bilan kasallanishi borasidagi ma’lumotlar Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST)ga yuborilgan. Tashkilot ma’lumotlariga koʻra, shu paytgacha odamga parranda grippining A(H5N1), A(H7N9) va A(H9N2) viruslari hamda choʻchqa grippi virusining A(H1N1), A(H1N2) va (H3N2) turlari yuqishi holatlari qayd etilgan.