Perast

Perast
Perast; Пераст
	42°29′13″N 18°41′57″E / 42.48694°N 18.69917°E
Ilk eslatilishi	1336
Avvalgi nomlari	Pirusti
Aholisi (2011)	269
Vaqt mintaqasi	UTC+1
Telefon kodi	082
Pochta indeks(lar)i	85336
	[[File:\|290px\|Perast xaritada]] Perast

Perast – Chernogoriyaning sohilboʻyi mintaqasidagi shaharcha. U Kotordan bir necha kilometr shimoli-gʻarbda joylashgan boʻlib, Svete Dorde oroli va Our Lady of the Rocks koʻliga yaqinligi bilan mashhur^[1].

Tarixi

Arxeologlarning taxminlariga koʻra, birinchi aholi punktlari Neolit davrida Perast hududida paydo boʻlgan; Illiriya, Rim va ilk nasroniylik davriga oid yodgorliklar ham mavjud. Shaharga illiriylar asos solgan boʻlib, mahalliy qabilalardan biri Pirusti nomi bilan atalgan.

Perast haqidagi birinchi maʼlumotlar 1336-yilga toʻgʻri keladi – oʻsha paytda u kemasozlik zavodiga ega boʻlgan kichik baliqchilar qishlogʻi edi va portda har doim bir nechta savdo va baliq ovlash qayiqlari boʻlgan. Ammo Kotorga tegishli boʻlgan strategik ahamiyatga ega Sveti Dorje oroliga yaqin joylashganligi sababli Perastning rivojlanishi sekin kechgan.

Shaharning gullab-yashnashi Venetsiya davrida boshlangan va u 1482-yil atrofida Herceg Novi dan Risangacha boʻlgan qirgʻoqning turk qismini qoʻlga kiritganidan keyin chegara hududida alohida ahamiyatga ega boʻlgan. Kichik qishloq nihoyat shaharga aylangach, uning aholisi shaharni mustahkamlash haqida oʻylay boshladi. Muqaddas Xoch qal’asi va oʻnlab mudofaa minoralari qurildi. Muvaffaqiyatli oʻtkazilgan janglardan soʻng Perast baʼzi siyosiy va iqtisodiy imtiyozlarga ega boʻla boshladi, xususan, 1654-yildan keyin Mehmed beg Rizvanagić boshchiligidagi turk qamaliga qarshi St. Mark Venetsiya bayrogʻini qoʻriqlash huquqiga ega boʻldi.

Pyotr Andreyevich Tolstoy 1698-yilda Herceg Novidan Perastga sayohat qilgan va u Perast shahrida xorvatlar yashashini yozgan. Shuningdek, Tolstoy shaharda pravoslav cherkovlari yoʻqligini, uzoq boʻlmagan qishloqda yunon cherkovi borligini va qishloqda Don kazaklariga oʻxshash harbiy odamlar boʻlgan yunon eʼtiqodidagi serblar yashashini qayd etgan^[2].

Perast Venetsiya Respublikasi bilan ham erkin savdo qilgan va Adriatik dengizidagi qaroqchilarga qarshi shafqatsiz kurashda Venedik hukumatining minnatdorchiligiga sazovor boʻlgan. Shu sababli, XVIII asrda shahar oʻsib, boyib bordi. Asrlar davomida barokko uslubida 20 ta saroy, 17 ta katolik va ikkita pravoslav cherkovi qurildi. Bundan tashqari, bu yerda eng yaxshi dengiz maktablaridan biri joylashganligi sababli, Pyotr I Rossiyadan favqulodda kapitan Marko Martinovich bilan mashgʻulot oʻtkazish uchun dengizchilar yuborgan. 1797-yilda Napoleon Venetsiya Respublikasini magʻlub etganida, Perast bir necha oy davomida Venetsiyaga sodiq qoldi, ammo oxir-oqibat shahar St. Mark bayrogʻini tushirishga majbur boʻldi. Oʻsha paytdan boshlab Perast tanazzulga yuz tutdi: Kotor koʻrfazining butun hududi bilan birga u avstriyaliklar va italiyaliklar, keyin fransuzlar, keyin esa yana Avstriya-Vengriya imperiyasi hukmronligi ostida boʻlganligi Birinchi jahon urushida magʻlub boʻlishi uchun qulay sharoit yaratdi. 1918-yilda shahar serblar, xorvatlar va slovenlar qirolligi tarkibiga qoʻshildi va 1941-yilda Italiyaning Kattaro (Kotor) provinsiyasi tarkibiga kirdi. Faqat 1944-yilda shahar Yugoslaviya tarkibida mustaqillikka erishdi va Chernogoriya Respublikasining maʼmuriy hududlaridan biriga aylandi. 2006-yildan beri shahar nihoyat mustaqil Chernogoriyaning bir qismi boʻldi^[3].

Geografiyasi

Perast avliyo Iliya tepaligi ostida (873 m), Risano koʻrfazini Kotor koʻrfazidan ajratib turadigan va Kotor koʻrfazining eng tor qismi boʻlgan Verige boʻgʻoziga qaraydigan burnida joylashgan^[4]. Perastda yillik oʻrtacha harorat 18,3 °C, quyoshli kunlar soni esa 240 kun (yoki yiliga 2500 soat atrofida).

Perast yaqinida ikkita orol bor: biri Sveti Đorđe (Avliyo Jorj) yoki Sveti Juraj, ikkinchisi Gospa od Škrpjela (Our Lady of the Rocks) deb ataladi va har birida goʻzal ibodatxona bor. Gospa od Škrpjela tarixi ayniqsa qiziq, chunki u Adriatikdagi yagona sunʼiy ravishda qurilgan, maydoni 3030 m2 boʻlgan orol boʻlib, u 1452-yilda Perastdan ikki venetsiyalik dengizchi Bibi Maryamning suratini topib olganidan keyin tosh (Škrpjela) ustiga qurilgan.

Demografiyasi

Aholining oʻsishi
Yil	Aholi	±%
1991	444	—
2003	349	−21.4%
2011	269	−22.9%

Perastning umumiy aholisidan 121 nafari erkaklar, 148 nafari ayollardir.

2011-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, shaharda etnik kelib chiqishi boʻyicha jami 269 nafar aholi istiqomat qilgan:

millat (2011 yilga koʻra)	soni	foizi
Chernogoriyaliklar	128	47.58%
Serblar	94	34.94%
Xorvatlar	20	7.43%
boshqalar	27	10.5%
Manba: Monstat

Mashhur odamlari

Matija Zmajević-Rossiya dengiz floti admirali
Andrija Zmajević-Barokko shoiri, Antivari arxiyepiskopi va ilohiyotchi
Krsto Zmajević, kapitan va savdogar
Vicko Bujović, Rim-katolik arxiyepiskopi Zadar arxiyeparxiyasi, Xorvatiya
Tripo Kokolja, rassom