Piramidalar jangi

Francois-Louis-Joseph surati

Piramidalar jangi

Piramidalar jangi 1798-yil 21-iyulda Misrdagi Napoleon qoʻmondonligidagi fransuz armiyasi bilan mahalliy mamluklar qabila qoʻshinlari oʻrtasida boʻlib oʻtgan mojaro edi.

Urushdan oldingi

1789-yil Fransiya inqilobidan keyin tashkil etilgan direksiya hukumati va inqilobiy urushlar qahramoni sifatida yosh generallardan bo'lgan Napoleonni harbiy maslahatchi sifatida ishga olgan. Napoleon Angliyaning Hindistonga yo'lini to'sib qo'yish va Fransiya Yevropa ustidan hukmronlik qilishning kaliti sifatida yangi moddiy manba topishga ruxsat berishni taklif qillingan. Bu yondashuvda ham inqilobiy hukumat ham ishtirok etgan va Napoleonga vakolat berishga va ekspeditsiyaga tayyorgarlik ko'rishga qaror qilingan. Barcha tayyorgarliklarni tugatilgandan so'ng, taxminan 30 ming kishini o'z ichiga olgan 400 ta qismli flot 1798-yil 19-mayda O'rta yer dengiziga suzib ketdi. O‘rta yer dengizidagi Britaniya flotini chetlab o‘tgan holda bir necha haftalik sayohatdan so‘ng 1-iyul kuni Iskandariyaga tushgan armiya. Vaqtni boy bermay, zaif himoyalangan Iskandariya shahri qo'lga olingan. Misr Usmonlilar hukmronligi ostidagi erkin viloyat boʻlib, maʼmuriy darajasida sobiq harbiy ofitserlar va mamluklar boʻlgan. Fransuz qo'shini Iskandariyadagi kichik garnizon bo'linmasini qoldirib janubga va Misrning yuqori qismiga, Qohiraga borish va Misrning yuragiga hukmronlik qilish uchun sayohat qilishni boshlashgan. Operatsiya armiyani uch xil turga bo‘lish orqali amalga oshirildi. Birinchi kolonnaga Napoleon, ikkinchisiga general Dugua qo'mondonlik qilgan, oxirgi kolonna esa Rosettaga esa Nil flotini kutib olish va oldinga siljish edi. Birinchi kolona eng qisqa yo'lni bosib o'tgan bo'lsa-da, uning yo'li asosan cho'l hududi edi va shuning uchun badaviylarning hujumlari va ochlik bilan kurashishgan. Duguaning qo'li ham bir oz uzunroq, ammo silliqroq yo'ldan foydalangan. Rosetta joylashgan dengiz floti va Napoleon qo'mondonligi ostidagi kolonna bilan kelganlar birlashdilar, keyin esa uzoq, ammo nisbatan unchalik qiyin bo'lmagan yo'lni ishlatgan holda Dugua kolonnasi bilan bir necha kun ichida qolgan ikkita koloniyaga qo'shilgan. Barcha tarmoqlarning birlashishi natijasida armiya Nilning g'arbiy qirg'og'ilari orqali janubga borishni davom ettirdi. Bu tanlovning sababi, dushmanning to'g'ridan-to'g'ri taqibidan qochish uchun dushman qo'shinlaridan masofani saqlash edi. 13-iyulda fransuz armiyasi Shubra al-Xit hududida yetakchi mamluklar qo‘shini bilan to‘qnash kelgan. Piramidalar jangida oxir-oqibat bajariladigan jangovar tartibda bu yerda takrorlangan (bo'linish miqyosidagi kvadrat jang tartibi). Fransuz qoʻshini oson gʻalaba bilan yoʻlida davom etgan. Keyinchalik fransuzlar Qohiraga yaqinlashganda, Murod bek boshchiligidagi mamluklar qoʻshini Giza piramidalarini vayron qillinganhududdan 25 km uzoqlikda joylashgan edi. Darhaqiqatki, frannsuz yozuvlariga ko'ra, bu vaqtda Napoleon o'z qo'shinlariga mashhur nutq so'zlab, o'z askarlariga Soldats, songez que, du haut de ces pyramides, quarante siecles d'histoire vous contemplent (Askarlar! 40 asr avvalgi piramidalar sizga tepadan qarab turibdi) dedi. Qo'shinlarning ahvoliga kelsak, fransuz manbalariga ko'ra, mamluklar qo'shinlari 40 ming lashkarlik mamluk askarlaridan iborat bo'lgan, ammo qo'shin to'plangan holda tartibsiz edi, ikkinchi tomondan esa Fransiya armiyasi 25 ming askardan iborat bo'lib, tartibli bo'linmalardan iborat edi va kuchli quroldan foydalanishga qodir edilar.

Urush

Kashshoflik jangida yuqorida aytib o'tilganidek, Napoleonning Piramidalar jangidagi jangovar buyrug'i bilan har bir bo'linma kvadrat birlikdan iborat bo'lganligi va kvadratlarning yon tomonlari 6 qator piyoda askarlardan iborat bo'lganligi ma'lum edi. Artilleriyani esa ushbu bo'linmalarning burchaklariga joylashtirilgan va shu bilan barcha yo'nalishlarda o'q otish kuchini ta'minlay olgan. Jang maydonlar o'rtasida otliq qo'shinlar, o'qotar qurollar va zarur jihozlar ham maydonlar markazlariga yaqin joylashtirilgan. Ko'chma qal'a sifatida Napoleon tizimlari o'zining yuqori o'q otish kuchi va manevr qobiliyatiga egaligi bilan sezilarli darajada farq qilgan. Urushning qisqa davom etishi va mamluklarni kam talofatlar bilan tor-mor etilishi ana shu afzalliklarning natijasi edi. Qoʻshinlar daryoning gʻarbiy sohilida bo'lsada Giza piramidalari yaqinida joylashgan boʻlsa ham Mamluklar yetakchisi Murod bekning oʻrinbosari Ibrohim beyning qoʻshini bilan Nilning sharqiy sohilida joylashgan edi, lekin uning qoʻshini Nilda qoladi. Napoleonning buyrug'i bilan 21-iyul kuni yarim tunda frannsuz qo'shini dushmanga qarshi yurishni boshlagan. Ular Qohira yaqinidagi Embaba shahriga yetib borganlaridan so'ng Napoleon armiyasiga xandaq qazishni va istehkomlar qurishni buyurgan. Taxminan 1798-yil 21 iyul kuni tushdan keyin Mamluk kuchlari umumiy hujumga o'tdi. Fransuzlar kvadrat shakldagi sistemaga o'tish orqali dushman hujumiga javob berishdi va markaziy maydonni to'liq himoyasiga o'tib, hujumni to'xtatishgan; Qanotlardagi kvadrat bo'linmalar oldinga chiqishib, qo'shinlarning yarim oy shakllanishiga imkoniyat bergan va uyushmagan, zaif Mamluk qo'shinlari tezda yo'q qilingan. Qolgan qo'shinlarni va qochgan mamluklarni Nil daryosiga quvib, o'sha yerda o'ldirishgan.

Urushning oxiri

Bir necha soat davom etgan jangda 6000 dan ortiq mamluk askari halok bo'ldi va Murat Beyning kemalarni yoqib yuborib, jang maydonini tashlab qochishga majbur bo'ladi. Yonayotgan kemalarning tutunini ko‘rgan Qohira aholisi vahimaga tushib, tartibsizliklar natijasida mamluklar tomonidan Qohirani himoya qilish uchun tayinlangan barbar yollanma askarlari talon-taroj va qirg‘in bilan shug‘ullanganlar. Ushbu hokimiyatni yo'qotish natijasida Ibrohim Bey Usmonli hokimi bilan birga sharqqa qochib ketgan. Urushdan keyin Napoleon yangi tartib o'rnatish uchun mahalliy mamluk qabila boshlig'lari bilan uchrashgan. Bundan tashqari, urushdan ko'p o'tmay, Nil jangida ingliz admirali Horatio Nelson fransuz flotiga bostirib kirib va yoqib yuboriladi.