Propedevtika

Propedevtika — (qadimgi yunonchada: προπαίδευσις, propaídeusis — tayyorgarlik taʼlimi) sanʼat yoki fanga kirish kursi uchun tarixiy atama. Propedevtikaning etimologiyasi lotincha pro qisqartmasini oʻz ichiga oladi, yaʼni „oldingi“, „boshlangʻich“, payeutikós esa „taʼlimga tegishli“ maʼnosini bildiradi. Etimologiyadan koʻrinib turibdiki, propedevtika fan oldidan yoki uni oʻrganish uchun zarur boʻlgan bilimlar majmuyi sifatida belgilanadi.

Tibbiyotda „propedevtika“ koʻnikmalari maxsus diagnostika muolajalarisiz kuzatuv, palpatsiya, perkussiya, auskultatsiya, haroratni oʻlchash va hokazo yoʻli bilan bemor haqida dastlabki maʼlumotlarni toʻplashni anglatadi.

1851-yilgi Encyclopaedia Americana shunday deb yozadi:

…nemislar tomonidan sanʼat yoki fanni tushunish, amalda qoʻllash uchun zarur va foydali boʻlgan, uning tabiati va koʻlamini ochib beradigan bilimni qoʻllash va oʻrganish usulini bildirish uchun qoʻllangan atama. Shuning uchun u nafaqat alohida fan sohalariga, balki yordamchi fanlarga, mantiq, filologiya va boshqa boʻlimlarning munosabatlarini tushunishga nisbatan ham qoʻllanadi. Bunday soʻrovni faqat fanni har tomonlama oʻrgangan kishi taqdim qilishi mumkin. Propedevtika atamasi koʻpincha nisbiydir: filologiya tarix propedevtikasiga mansub boʻlsa-da, uning oʻzi maʼlum bir toifadagi olimlarning asosiy fanidir. Biroq, bu atama oʻzining umumiy qoʻllanilishida, odatda, maʼlum bir fanni oʻrganish uchun zarur boʻlgan bilimlar va qoidalar — fan yoki sanʼatning umumiy qonunlarini bir boʻlimga qoʻllashdan kelib chiqadigan qoidalar bilan cheklangan.