Psixodiagnostika

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Psixodiagnostika (grekcha: ψυχή — ruh va grekcha: διαγνωστικός — tanib olishga qodir) — shaxsning individual psixologik xususiyatlarini baholash, oʻlchash nazariyalari, tamoyillari va vositalarini ishlab chiqadigan psixologiyaning bir boʻlim hisoblanadi[1].

Psixodiagnostikaning vazifalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tibbiyot diagnostikasi kasalning kelib chiqishini oʻrganadi va aniqlaydi. Texnik diagnostika — har xil texnika sistemalari, elektron hisoblash mashinalari, kompyuterlarning salbiy xususiyatlarini aniqlab, ularni bartaraf qilishni oʻrgatadi. Sport diagnostikasi — jismoniy jarayonlarning oʻzgarish holatlarini oʻrganadi va aniqlaydi, psixologik diagnostika — shaxs guruhlarning psixik xususiyatlari, holatlari va taraqqiyot koʻrsatkichlarini aniqlab, sifatli va miqdoriy jihatdan oʻlchab beradi.

Maktabgacha taʼlim muassasasi, umumtaʼlim maktablaridagi oʻquv-tarbiya jarayoni bolalarning qobiliyati va layoqatlarini har tomonlama rivojlantirishga, ular shaxsini shakllantirishga qaratilgan. Pedagogik jarayonning mahsuldorligi pedagogning oʻz oʻquvchilarini yaxshi bilishiga, taʼlim va tarbiyaning xilma-xil metodlarini qoʻllashiga bogʻliq.

Oʻqituvchi taʼlim va tarbiyadagi qiyinchiliklar nega va qanday paydo boʻlishini tushunishi uchun, avvalo bola psixik taraqqiyotining asosiy qonuniyatlarini bilishi va turli psixik holatlarning psixologik diagnostika metodlarini egallashi zarur. Oʻqituvchi bolalar bilan ishlashda psixodiagnostik tadqiqot doimiy kuzatish jarayonida olingan natijalardan qanchalik toʻgʻri foydalana olishi ham muhim hisoblanadi[2].

Psixodiagnostikaning shakllanishi va tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Psixodiagnostika 19-asr oxiri 20-asr boshlarida rivojlana boshlagan. V. Vundt, shaxsni oʻrganish mohiyatini tashkil etuvchi aqliy funksiyalarni eksperimental usulda oʻrganish mumkin emas deb hisoblagan boʻlsa-da, laboratoriya sharoitida u birinchi marotaba idrok, xotira, eʼtibor, javob berish tezligi va boshqalarni eksperimental usulda oʻrganib chiqadi. Individual farqlar psixologiyasining (differentsial psixologiya) asoschisi U. Shtern hisoblanadi, u 1900-yilda psixologiyani individual-psixologik tafovutlarini ishlab chiqgan[3]. Hermann Rorschach shveytsariyalik psixiatr va psixolog, " Rorschach testi " shaxsni oʻrganish testlar muallifi hisoblanadi. U 1921-yilda psixodiagnostika atamasini fanga kiritadi[4]. Leopold Szondi psixodiagnostikaning rivoylanishiga hissa qoʻshgan olimlardan biri hisoblanadi.

20-asrda psixodiagnostika va uning qoʻllanilishi jadal rivojlandi va hozirgi vaqtda psixodiagnostikaning koʻplab usullari ishlab chiqilgan. Zamonaviy psixodiagnostikaning oʻrganish usullari ikki guruhga boʻlinadi: qatʼiy rasmiylashtirilgan va yomon rasmiylashtirilgan usullarga[5].

Qattiq rasmiylashtirilgan usullarga testlar, anketalar, baʼzi proyektiv usullar va psixofiziologik usullar kiradi. Qatʼiy rasmiylashtirilgan usullar batafsil tartibga solish, standartlashtirish (diagnostik tajribalar natijalarini qayta ishlash va taqdim etishda bir xillikni oʻrnatish), tekshirish yoki sinov tartibini ob’ektivlashtirish (koʻrsatmalarga aniq rioya qilish, ogohlantiruvchi materialni taqdim etishning qatʼiy belgilangan usullari, aralashmaslik) bilan tavsiflanadi. Tadqiqotchining sub’ektiv faoliyati, ishonchliligi va asosliligi koʻzda tutiladi. Qatʼiy rasmiylashtirilgan usulda asosan kompyuter texnikalari orqali testlar oʻtqaziladi[6].

Kamroq rasmiylashtirilgan usullarga kuzatishlar, suhbatlar va intervyular, faoliyat jarayonlarini tahlil qilish kiradi. Ular ayniqsa, ob’ektivlashtirish va rasmiylashtirish qiyin boʻlgan jarayonlar. Masalan, notoʻgʻri amalga oshirilgan sub’ektiv tajribalar, shaxsiy ishlar yoki mazmunan juda oʻzgaruvchan boʻlgan maqsadlar dinamikasi, holatlari, kayfiyatlari va boshqalar kiradi. Kamroq rasmiylashtirilgan usullar juda koʻp mehnat talab qiladi (masalan, mavzuni kuzatish baʼzan bir necha oy davomida amalga oshiriladi) va psixodiagnostikada katta professional mahorat va tajriba talab qilinadi.

Kam rasmiylashtirilgan va qatʼiy rasmiylashtirilgan diagnostika usullari bir-birini toʻldiradi va birgalikda qoʻllanilishi kerak. Maʼlumotlarni tahlil qilishning yangi intellektual usullarini ishlab chiqish psixodiagnostikada kompyuterlardan foydalanish koʻlamini asta-sekin kengaytirmoqda. Yangi texnologiyalar va kompyuter tizimlari tomonidan psixologik jarayonlarni tahlil qilishda foydalanish mumkin.

Psixodiagnostikadan foydalanish boʻyicha koʻplab tajribalar, metodlar, testlar boʻyicha toʻplangan maʼlumotlarlar koʻplab darsliklar va ensiklopedik toʻplamlarda berilgan.

Psixodiagnostik tadqiqot oʻtkazish bosqichlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1.Mijozning psixologga murojaatini oʻrganish. Diagnostga murojaat oddiy, hayotiy soʻzlashuv tilida boʻlganligi sababli, uni ilmiy psixologik koʻrinishga aylantirish, yaʼni qilingan amaliy talab asosida psixologik muammoni belgilab olish (mijoz talabini psixologik muammoga aylantirish). Tashqaridan kuzatuvchi sifatida muammoni chuqur anglash.

2. Muammoni hal qilish uchun tushgan talab boʻyicha birlamchi axborotni toʻplash: oila aʼzolari, faoliyatni (oʻquv yoki mehnat) muvaffaqiyatli bajarish, yaqin atrofdagilar bilan munosabatlari, tibbiy xulosalari, anamnez yigʻish.

3.Toʻplangan maʼlumot asosida farazni ilgari surish va uni tekshirish uchun diagnostik metodlarni tanlash.

4. Diagnostik tekshiruv oʻtkazish, natijalarini qayta ishlash va tahlil qilish.

5.QoʻIga kiritilgan diagnostik maʼlumotlardan kelib chiqib, asosiy xulosalar chiqarish.

6.Psixologik yordam, taʼsirot turlarini aniqlash, yaʼni amaliy tavsiyalar ishlab chiqish, maslahat ishlari uchun asosiy yoʻnalishlami belgilash ishlari bajariladi. Masalan, kollej ishlab chiqarish ustasidan psixologga 1-kurs talabasi ustidan oʻzini yomon tutishi, darsda koʻpincha intizomni buzishi, oʻrtoqlari bilan urishishi haqida murojaat tushdi (1- bosqich).

Suhbat asosida buning sabablarini aniqlash boʻyicha birlamchi axborot toʻplanadi (2-bosqich).

Maʼlumotlar asosida negativ holatlar yangi jamoaga moslashuv hamda oʻquvchining oʻzini tasdiqlash ehtiyoji va uni noadekvat usullar vositasida egallash mumkinligi toʻgʻrisida faraz ilgari suriladi, metodlar (sotsiometriya, referentometriya, suhbat) tanlanadi (3-bosqich).

Farazni tekshirish uchun diagnostik tadqiqot oʻtkaziladi (4- bosqich).

Qoʻlga kiritilgan maʼlumotlar asosida farazning toʻgʻri ekanligi va intizom buzilishining sababi oʻquvchining shaxslararo munosabatlarda past mavqeini egallaganligi haqida xulosa chiqariladi (5- bosqtch).

Suhbat jarayonida oʻquvchining harbiy sohaga boʻlgan qiziqishlari aniqianganligi sababli sport va harbiy vatanparvarlik klublariga aʼzo boʻlish tavsiya qilinadi (6-bosqich). Shuningdek oʻquvchining oʻziga boʻlgan ishonchini oshirish uchun guruhiy treninglar shaklida psixokorreksion ishlar olib borilishi zarurligi tavsiya qilinadi[7].

Psixodiagnostikaning qoʻllanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Psixodiagnostikani qoʻllashning asosiy yoʻnalishlari:

Psixologdan yordam soʻrash holatlarini ikkita asosiy turga boʻlish mumkin[8]:

1. Bemorning holati — inson oʻzi yoki yaqinlari uchun yordam va maslahat soʻraganda.

2. Imtihon holati — tashkilot diagnostika yordami uchun psixologga murojaat qilganda, masalan insonning aqliy rivojlanish darajasini, oʻsmirning deviant xatti-harakatlarining sabablarini, kasbiy yaroqliligini va boshqalarni baholash uchun.

  • Psixodiagnostikada maʼlumotlardan foydalanish imkoniyatlari:
  • Maʼlumotlar sub’ekt tomonidan shaxsiy maqsadlarda foydalaniladi (masalan, oʻz-oʻzini takomillashtirish uchun).
  • Maʼlumotlar psixodiagnostik tomonidan qoʻllaniladi (masalan, psixokorreksiya ishlari uchun).
  • Maʼlumotlar maʼmuriyat tomonidan qaror qabul qilish uchun ishlatiladi.

Psixologiyaning etikasi dastlabki bosqichda psixodiagnostik ishlarning maqsad va vazifalarini aniq belgilashni talab qiladi.

  • Psixologik hisobot uchun asosiy talablar[9].
  • Psixologik hisobot buyurtmaning maqsadiga mos kelishi kerak.
  • Psixologik xulosa mijozning imtihon natijalarini idrok etish va undan foydalanishga tayyorgarlik darajasiga mos kelishi kerak.
  • Xulosa mazmuni diagnostika maqsadlaridan kelib chiqishi kerak.
  • Xulosa mazmuni aniq tavsiyalarni oʻz ichiga olishi kerak (agar mijoz talab qilsa).
  • Xulosa psixodiagnostik jarayonning qisqacha tavsifini, yaʼni qoʻllaniladigan usullarni, ularning yordami bilan olingan maʼlumotlarni, maʼlumotlarni sharhlash va xulosalarni oʻz ichiga olishi kerak.
  • Xulosa qilib aytganda, diagnostika vaqtida vaziyatning muhim xususiyatlarini tavsiflash kerak, masalan respondentning holati, sub’ektning psixolog bilan aloqasi tabiati, nostandart sinov shartlari va boshqa muhim xususiyatlari.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Burlachuk L. F. Psixodiagnostika: Uchebnik dlya vuzov. — SPb.: Piter, 2006. — 351 s: il. — (Seriya ≪Uchebnik novogo veka≫). ISBN 5-94723-045-3, c.104
  2. ↑ . PSIXODIAGNOSTIKA VA EKSPEREMENTAL PSIXOLOGIY A. © «TAFAK K UR-BO ‘STONI» 2011 y., 2011. ISBN 978-9943-362-23-9. 14-may 2024-yilda qaraldi. 
  3. ↑ Shtern V. Differensialnaya psixologiya i eyo metodicheskie osnovi = Die differentielle Psychologie in ihren methodischen Grundlagen / [Poslesl. A. V. Brushlinskogo i dr.]; RAN, In-t psixologii. — M.: Nauka, 1998.
  4. ↑ Rorschach, Hermann, Psychodiagnostics — A Diagnostic Test Based on Perception, Published by READ BOOKS, 2007, 264 pages. ISBN 1-4067-4740-8, ISBN 978-1-4067-4740-9
  5. ↑ Titkova L. S., Psixodiagnostika: Uchebnoe posobie. — Izdatelstvo Dalnevostochnogo universiteta, Vladivostok, 2002.
  6. ↑ Dyuk V. A. Kompyuternaya psixodiagnostika. — SPb: „Bratstvo“, 1994. — 364 s.
  7. ↑ „Psixodiagnostika“. reja.tdpu.uz. Qaraldi: 14-may 2024-yil.
  8. ↑ Obщaya psixodiagnostika / Pod red. A. A. Bodaleva, V. V. Stolina. — M.: Izd-vo MGU, 1988.
  9. ↑ Anastazi A. Psixologicheskoe testirovanie. T. II — M.: Pedagogika, 1982.

Foydalanilgan adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Psixodiagnostika&oldid=4307630" dan olindi