Qipchoq (Gax tumani)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qipchoq
41°18′9″N 46°49′41″E / 41.30250°N 46.82806°E / 41.30250; 46.82806 G OKoordinatalari: 41°18′9″N 46°49′41″E / 41.30250°N 46.82806°E / 41.30250; 46.82806 G O
Mamlakat Ozarbayjon
Mintaqa Kavkaz
Tuman Gax tumani
Markazi balandligi Eng baland nuqtasi 221 metr m
Rasmiy til(lar)i Ozarbayjon
Aholisi
 (2009)
 2 566
Milliy tarkib Ozarbayjon
Vaqt mintaqasi UTC+04:00
Qipchoq xaritada

Qipchoq (ozarbayjoncha: Qıpçaq) — Ozarbayjonning Gax tumanidagi qishloq, shu nomdagi munisipalitetning maʼmuriy markazi hisoblanadi. Viloyat markazi Gaxdan janubi-gʻarbda joylashgan.

Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qipchag qishlogʻi Alazan -Avtoran tekisligi[1], Gʻanix (Alazani)[2] daryosining chap irmogʻida joylashgan.

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qishloq nomi qipchoqlarning turkiy qabilasidan kelib chiqqan nom hisoblanadi[3].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1870-yillar boshida bu aholi punkti (manbalarda qipchoq yoki qipchoq) Zagatala tumani Qorasuv tumanidagi qishloqlar orasida tilga olingan[4][5]. 1880-yillarning oʻrtalarida Qax boʻlimining Qipchoq qishloq jamiyatiga mansub hisoblangan[6].

Oʻtmishda qipchoqlar aholisi ijtimoiy jihatdan beklar va dehqonlarga boʻlingan. 1873-yilda I.P.Linevich yozganidek, qipchoq beklari Ali Girkli-bekdan kelib chiqqan, uning avlodi Xon Bobo-bek Ilisu sultoni[7] hisoblangan. 1886-yildagi oila roʻyxatlari malumotlariga koʻra, 447 qishloq aholisidan sinfiga koʻra 413 kishi davlat yerlarida dehqonlar (75 dim) va 34 bek[6] edi.

Bu qishloqda gʻalla yigʻib olingandan soʻng dehqonlarning ekin maydonlari beklar tomonidan chorva mollari uchun yaylovga aylantirilgan yoki xuddi shu maqsadda ijaraga olingan[8]. Qipchoq xonadonlarining bir qismi beklarning iltimosiga koʻra, beklar sayohat qilganlarida, ularni kuzatib qoʻyish, shuningdek, yozgi joylarga koʻchirish uchun transport vositalari bilan taʼminlashga majbur boʻlgan[7]. XX asr boshlarida Qipchoq Zagatala tumanidagi hosilning 1⁄7 qismi miqdorida maljagat (gʻalla hosilining maʼlum ulushi) toʻlagan Rayat qishloqlari guruhiga mansub boʻlgan[9].

1920-yillar boshida qipchoq Ozarbayjon SSR Zagatal tumanidagi Qipchoq qishloq jamiyatiga mansub sanalgan[10]. 1961-yil 1-yanvardan Ilisu qishloq Soveti[11], 1977-yil 1—yanvardan Ozarbayjon SSR Qax tumani Qipchoq qishloq Soveti[12] qishloqlaridan biri boʻlgan.

1970-yillar oxirida qipchoqda oʻrta maktab, kutubxona, kasalxona mavjud boʻlgan[1].

Aholi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XIX asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kavkazda xizmat qilgan T.N.Yaishnikovning yozishicha, 1831-yilda Qipchoqda 50 ta xonadon va 64 oila yashagan[13]. 1859-yilgi kameral tavsifga koʻra, bu yerda 48 ta oila bor edi[4]. 1869-yildagi kameral tavsifga koʻra, Qipchohda „mugallar va beklar“[5] yashagan.

1871-yilgi milliy aholi roʻyxatiga koʻra, qishloqda 356 „tatar“ — musulmonlar (yaʼni musulmon ozarbayjonlar) yashaydi va 70 ta oila bor boʻlgan[4]. I. P. Linevich 1873-yilda qipchoq 9 bek oilasi va 50 mugʻuldan iborat ekanligini yozgan[7].

XX asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

1910-yilgi „Kavkaz kalendar“ iga koʻra, 1908-yilda Qipchoq qishlogʻida 352 kishi, asosan „tatarlar“ (ozarbayjonlar) yashagan[14]. 1912-yil uchun navbatdagi „Kavkaz taqvimi“ allaqachon qishloqni Qipchoq, aholisini esa mugallar (yaʼni ozarbayjonlar) deb ataydi va aholi sonining 365 kishiga koʻpayishini koʻrsatadi[15]. Xuddi shu millat (mugallar) belgilanishi 1915-yil uchun „Kavkaz taqvimi“da ham koʻrsatilgan, unga koʻra Qipchoq aholisi 317 kishini tashkiletgan[16].

1921-yilgi Ozarbayjon qishloq xoʻjaligi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Qipchogʻda 239 kishi, asosan, mugallar (ozarbayjonlar) istiqomat qilgan[10].

Ozarbayjon SSR Xalq xoʻjalik hisobi boshqarmasi tomonidan 1933—yilda nashr etilgan „OSSRning maʼmuriy boʻlinishi“ nashri materiallariga koʻra, 1933-yil 1-yanvar holatiga koʻra, Qipchoq qishlogʻi Qipchoqning markazi boʻlgan. Qishloqda 241 kishi (56 xonadon, 120 erkak, 121 ayol) istiqomat qilgan. Butun qishloq kengashi aholisi 98,6 % turklar (ozarbayjonlar)dan tashkil topgan[17].

1977-yilga kelib qipchoq aholisi 472 tani tashkil etgan[1].

Taniqli mahalliy aholi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asli qipchoq: Ziyadov Mehdi Bahram oʻgʻli — Qorabogʻ urushi qatnashchisi, shahid hisoblanadi Qipchoq qishlogʻidagi qishloq maktabi uning nomi bilan ataladi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Азербайджанская советская энциклопедия. Баку: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1979 — 164 bet. 
  2. ↑ Азәрбајҹан ССР-ин изаhлы ҹоғрафи адлар лүғəти. Бакы: Азәрбајҹан ССР Елмлəр Академијасы Нəшријјҹаты, 1960 — 180 bet. 
  3. ↑ Нуриев Э.. Топонимика Шеки-Закатальской зоны Азербайджанской ССР. Б.: Элм, 1989 — 83 bet. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „Горская летопись“,Сборник сведений о кавказских горцах. Вып. VI, Тифлис, 1872 — 57 bet. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Военный обзор Тифлисской губернии и Закатальского округа, Санкт-Петербург, 1872 — 168 bet. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 г., Тифлис, 1893. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Линевич И. П. „Бывшее Елисуйское султанство“,. Сборник сведений о кавказских горцах. Вып. VII, Тифлис, 1873 — 26 bet. 
  8. ↑ Писаревский Г. Г. „Уничтожение в Закатальском округе зависимых отношений крестьян к бекам“,. Труды Института истории им. А. Бакиханова. Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1947 — 96 bet. 
  9. ↑ Феодальные отношения в Дагестане. XIX — начало XX в. Архивные материалы. М.: Главная редакция восточной литературы, 1969 — 363 bet. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Азербайджанская сельскохозяйственная перепись 1921 года. Итоги. Т. I. Вып. XIV. Закатальский уезд, Издание Аз. Ц. С. У., Баку, 1922 — 22-23 42-43 bet. 
  11. ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1961 года. Баку: Азернешр, 1961 — 70 bet. 
  12. ↑ Азербайджанская ССР. Административно-территориальное деление на 1 января 1977 года, 4-е изд., Баку: Азербайджанское гос. изд-во, 1979 — 50 bet. 
  13. ↑ История, география и этнография Дагестана XVIII — XIX вв. Архивные материалы. М.: Изд. Восточной литературы, 1958 — 305 bet. 
  14. ↑ Кавказский календарь на 1910 год. Часть 1, Тифлис — 288 bet. 
  15. ↑ Кавказский календарь на 1912 год. Отдел статистический, Тифлис — 170 bet. 
  16. ↑ Кавказский календарь на 1915 год, Тифлис, 1915 — 142 bet. 
  17. ↑ Административное деление АССР.. Баку: Издание АзУНХУ, 1933 — 64 bet.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qipchoq_(Gax_tumani)&oldid=3158432" dan olindi