Qirg'iziston Respublikasi Qurolli Kuchlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Qirgʻiziston Respublikasi Qurolli Kuchlari(qirgʻizcha: Qirgʻiz Respublikasi Quralduu Kuchteru) — Qirgʻiziston milliy armiyasi. Qirgʻiziston Respublikasi Qurolli Kuchlari dastlab mustaqillikka erishgan Qirgʻizistonda joylashgan Turkiston harbiy okrugining sobiq Sovet qoʻshinlaridan tashkil topgan. Qirgʻiziston Respublikasi Qurolli Kuchlari quruqlik kuchlari, havo kuchlari va milliy gvardiyadan iborat. Qurolli kuchlar tarkibiga ichki qoʻshinlar, Milliy xavfsizlik davlat qoʻmitasi va Chegara qo'shinlari kiradi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlabki yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qurolli Kuchlar 1992-yil 29-mayda Qirgʻiziston SSR Prezidenti Asqar Akayevning yangi respublika hududida joylashgan Sovet Armiyasining barcha tuzilmalari va boʻlinmalarini Moskva emas, balki Bishkek yurisdiksiyasi ostida birlashtirgan farmonini imzolaganidan keyin tashkil etilgan[1]. 1988-yilgacha bu qoʻshinlar Oʻrta Osiyo harbiy okrugi tarkibiga kirgan. Qozogʻiston Respublikasida 29-may Qurolli Kuchlar kuni sifatida nishonlanadi[2]. 1993-yilda Davlat Mudofaa Qoʻmitasi 17-Armiya Korpusi shtab-kvartirasi asosida Mudofaa vazirligi deb oʻzgartirildi. 1998-yilda 8-gvardiya motorli otishma diviziyasi negizida 1-Qoʻytosh, 2-Osh va 3-Baliqchinsk piyoda brigadalari tashkil etildi. 1999-yil avgust oyida Qirgʻiziston janubi-gʻarbiy qismida Botken mojarosi yuz berdi, bu vaqtda Oʻzbekiston Islomiy Harakati (OʻIH) jangarilari Tojikistondagi lagerlaridan Oʻzbekiston va Qirgʻiziston hududiga bostirib kirishdi.

XXI asr[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yilda Harbiy havo kuchlari va havo hujumidan mudofaa kuchlari birlashtirilib Qirgʻiziston Harbiy havo kuchlarini tashkil qilindi. Xuddi shu yili Qirgʻizistonda harbiy xizmat muddati 18 oydan 12 oyga (1 yil) qisqartirildi. 2014-yil fevral oyida Qurolli Kuchlar Bosh shtabi harbiy apparat ustidan toʻliq nazorat qilish uchun kengaytirildi, Mudofaa vazirligi kichikroq va maʼmuriy rol oʻynaydigan davlat mudofaa qoʻmitasiga aylandi[3].

2021-yil fevral oyi boshida prezident Sadir Japarovning inauguratsiya marosimidan so‘ng 7 yillik tanaffusdan keyin Mudofaa vazirligi qayta tashkil etildi[4]. 2021-yilning may oyida Qirg‘izistonning amaldagi Konstitutsiyasining yangi tahririni imzolaganidan so‘ng Prezident Japarov harbiy sohani isloh qilish, xususan, „armiyani tog‘li hududlarda harbiy amaliyotlar o‘tkazish uchun to‘liq tayyorgarlikdan o‘tkazish va texnologik jihatdan jihozlangan maxsus bo‘linmalar tamoyili asosida tashkil etish zarurligini“ taʼkidladi. Shuningdek, Sadir Japarov chegara hududlarida yashovchi aholi oʻrtasida safarbarlik tayyorgarligini taʼminlaydigan „xalq qoʻriqchilari“ni yaratishga chaqirdi[5].

Armiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet davrining koʻp qismida, 1967-yildan boshlab, 8-gvardiya „Panfilov“ motorli otishmalar diviziyasi mamlakatdagi asosiy harbiy kuch edi. 1967-yilda diviziya avvalgi joylashgan Boltiqboʻyi harbiy okrugidan Bishkekka koʻchirildi. 8-gvardiya 2003- yilning yanvarida tarqatib yuborilgan[6]. Biroq, 2011-yildagi hisobotlarda boʻlinma isloh qilingani, shtab-kvartirasi To'qmoq shahrida joylashgani aytilgan.

Qirgʻiziston armiyasi tarkibiga Oʻshdagi 1-motooʻq brigadasi (Togʻli), Bishkek hududidagi Qoʻy-Toshdagi 25-maxsus kuchlar brigadasi, Qorakoʻl va Norindagi mustaqil batalyonlar, Baliqchidagi brigada va boshqa boʻlinmalar kiradi.

Qirg'iziston tarixi davomida ikki kuchlar guruhi, janubiy va yaqinda Shimoliy kuchlar faol boʻlgan. 2004-yilda Shimoliy kuchlar guruhi Baliqchi brigadasi, Bishkek chekkasida joylashgan brigada, Qorakoʻl va Norindagi alohida batalyonlar va boshqa armiya boʻlinmalaridan iboratligi haqida xabar berilgan edi[7]. Armiya jangovar tayyorgarlik markazi va „Ala-Too“ oʻquv markazini nazorat qiladi.

Havo kuchlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirg‘izistonning havo quroli markaziy Sovet havo kuchlari tayyorlash maktabidan meros bo‘lib qolgan. Bu mamlakatga 70 ga yaqin L-39 samolyotlarini taqdim etdi, MiG-21 va bir nechta Mi-8 va Mi-24 samolyotlarini demontaj qildi. Biroq, faqat bir nechta L-39 samolyotlari va vertolyotlar parvoz qila oladi. Xabar qilinishicha, Qirgʻiziston harbiy samolyotlarining barchasi Rossiyaning 999 — havo bazasi bilan bir qatorda Kantda joylashgan[8]. Xarajatlar va harbiy doktrinalar tufayli Qirgʻiziston havo salohiyatini rivojlantirmagan. Rossiyadan olgan MiG-21 tutqichlarining katta qismi 1993-yilda qaytarildi, biroq sobiq Sovet havo bazalari mavjud boʻlib qolmoqda. 1996-yilda Qirgʻizistonda 100 ga yaqin foydalanishdan chiqarilgan MiG-21 samolyotlari mavjud edi. 2017-yil holatiga koʻra atigi 29 ta MiG-21 samolyotlari ishlamoqda, toʻqson oltita L-39 trenajyorlari va oltmish beshta vertolyotlar foydalanilmoqda. Havo hujumidan mudofaa kuchlari mudofaa tizimini yaratish uchun harbiy maslahat boʻlinmalarini yuborgan Rossiyadan yordam oldi. Ruslar, shuningdek, MDH Birlashgan havo hujumidan mudofaa tizimining bir qismi sifatida Qirgʻiziston havo hududini qoʻriqlashda yordam beradi. Hozirda Qirgʻiziston havo hujumidan mudofaa arsenalida yigirma oltita SA-2 va SA-3 „yer-havo“ rusumli raketalariga ega. 2002-yilda Qirgʻiziston hukumati Qoʻshma Shtatlarga terrorga qarshi urushda qoʻllab-quvvatlash operatsiyalari uchun Manas aviabazasidan foydalanishga ruxsat berdi. Bu shartnoma 2014-yil iyungacha davom etdi[9][10].

Milliy gvardiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirg‘iziston Milliy gvardiyasi 1991-yil 6-dekabrda tashkil etilgan va keyingi yilning 20-iyulida ilk qasamyod qilgan[11][12]. 2014-yilda amalga oshirilayotgan harbiy islohotlar natijasida Ichki qo‘shinlar Milliy gvardiya tarkibiga kiritildi. Bu 2018-yilning sentyabrigacha, ular yana bir bor ajralishguncha shunday boʻlib qoladi[13].

Bishkekning bosh maydonidagi yodgorlik yonida faxriy qorovul

Xodimlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Harbiy taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy harbiy taʼlim muassasalariga quyidagilar kiradi:

  • Qirgʻiziston Respublikasi Qurolli Kuchlari Harbiy instituti
  • Qirgʻiziston MVD akademiyasi

Qirg‘izistonning Rossiya Federatsiyasi bilan kelishuvi bor, unga ko‘ra qirg‘iz askarlari Rossiyadagi harbiy akademiyalarda o‘qitiladi. Ofitserlarni tayyorlash Qozogʻiston Respublikasi, Ozarbayjon Respublikasi, Turkiya Respublikasi va Xitoy Xalq Respublikasining harbiy taʼlim muassasalarida amalga oshiriladi.

Oʻquv markazlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mudofaa vazirligining Ofitserlar va nodavlat harbiy xizmatchilar malakasini oshirish markazi 2007-yil boshida ochilgan. U bir oylik kasbiy tayyorgarlik kurslarini taklif qilish uchun moʻljallangan. 2005-yilda 2-mustaqil motooʻqotar brigadasi bazasida Qurolli Kuchlar qoʻshma qurollar tayyorlash markazi qoshidagi NNTlar tayyorlash maktabi ochildi[14]. 2013-yilda chegara qo‘shinlari 100 dan ortiq umumtaʼlim maktablarida sinflar ochgan[15]. Issiqkoʻl viloyatida Edelveys oʻquv markazi faoliyat yuritadi.

Oliy maktablar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirg‘iziston davlat milliy harbiy litseyi va MVD o‘rta maktabi qurolli kuchlarda o‘rta bo‘g‘in qo‘mondonlarini tayyorlaydigan o‘rta maktablardir.

Qirg‘iziston Davlat Tibbiyot Akademiyasi fakulteti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirgʻiziston Davlat Tibbiyot Akademiyasining Harbiy fakulteti Ikkinchi jahon urushi boshida, 1941-yil oktabr oyida tibbiy xizmatda tibbiyot xodimlarining yetishmasligi davrida tashkil etilgan. Dastlab Qirgʻiziston Davlat Tibbiyot Akademiyasining Harbiy fakulteti Mudofaa vazirligining sanitariya boʻlimi boʻlib, 1942-yilda u Harbiy va sogʻlomlashtirish boʻlimiga oʻzgartirildi. Harbiy va sogʻlomlashtirish boʻlimi 1944-yildan buyon Harbiy tibbiy tayyorgarlik kafedrasi sifatida tanildi. Ayni paytda qurolli kuchlarning tibbiyot, pediatriya, stomatologiya, sanitariya va farmatsevtika bo‘limlari talabalarini harbiy tayyorgarlikdan o‘tkazish bilan shug‘ullanadi[16].

Institut kursantlari 2020-yil Moskva markazidagi Gʻalaba kuni paradida .

Muddatli harbiy xizmat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bishkek markazi. Belgida „Milliy gvardiya“ deb yozilgan.

Qirgʻiziston Qurolli Kuchlari SSSR Qurolli Kuchlaridan muddatli harbiy xizmatni meros qilib oldi. Muddatli harbiy xizmat muddati 2006-yilda 18 oydan 12 oygacha qisqartirildi. Bugungi kunda Qirg‘iziston Qurolli Kuchlari universitet bitiruvchilari uchun xizmat muddatini 9 oygacha qisqartirish siyosatini qo‘llaydi[17]. Muqobil xizmat mavjud, ammo u faqat maʼlum diniy guruhlarga mansub boʻlgan harbiy xizmatchilarga taklif etiladi[18].

Boshqa xavfsizlik kuchlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi
  • Ichki ishlar vazirligi
  • Qirgʻiziston chegara kuchlari

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Voorujennie sili — Gosudarstvo — O Kirgizii — Dobro pojalovat v Kirgiziyu!“. 2014-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr.
  2. ↑ AnydayGuide. „Armed Forces Day in Kyrgyzstan / May 29, 2017“ (en-GB). AnydayGuide. Qaraldi: 2017-yil 14-sentyabr.
  3. ↑ „В Кыргызстане создан Генеральный штаб вооруженных сил“. www.vesti.kg (2014-yil 4-fevral). Qaraldi: 2019-yil 22-may.
  4. ↑ „Президент Киргизии решил вновь создать в республике минобороны“. tass.ru.
  5. ↑ PODOLSKAYA. „President's message: Armed Forces of Kyrgyzstan to be reformed“ (en-US). 24.kg (2021-yil 5-may). Qaraldi: 2021-yil 6-may.
  6. ↑ „Force _sng“. 2007-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 29-yanvar.
  7. ↑ Vad777, accessed July 2008, reporting http://www.sk.kg/2004/n19/7.html — 2004, a dead link
  8. ↑ „World Air Forces 2000 pg. 73“. flightglobal.com. Qaraldi: 2015-yil 4-may.
  9. ↑ „World Air Forces 2004 pg. 70“. flightglobal.com. Qaraldi: 2015-yil 4-may.
  10. ↑ Joshua Kucera. „U.S. Formally Closes Its Kyrgyzstan Air Base“. Eurasianet. Qaraldi: 2014-yil 17-iyun.
  11. ↑ „Kyrgyzstan gets national guard, Soviet troops selling uniforms“ (en). UPI. Qaraldi: 2017-yil 13-sentyabr.
  12. ↑ „calendr.net/holiday/1099“. calendr.net. 2018-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr.
  13. ↑ „Внутренние войска будут выведены из состава Нацгвардии КР“.
  14. ↑ Nuria, Kutnaeva (2007). "Armed Forces and military reform in Kyrgyzstan". Central Asia and the Caucasus 5 (47): 116–127. https://cyberleninka.ru/article/n/armed-forces-and-military-reform-in-kyrgyzstan. 
  15. ↑ „Райымберди Дуйшембиев, начальник Генерального штаба Вооруженных сил КР, генерал-майор: «В кыргызскую армию приходит больше парней с высшим образованием» » Интервью » Gezitter.org - Чтобы понимали...“. 2022-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr.
  16. ↑ „Almanac: Kyrgyzstan, Republic of • Military Medicine Worldwide“. military-medicine.com. Qaraldi: 2020-yil 24-may.
  17. ↑ https://www.wri-irg.org/en/programmes/world_survey/country_report/de/Kyrgyzstan#sdfootnote1anc 1.
  18. ↑ https://www.wri-irg.org/en/programmes/world_survey/country_report/de/Kyrgyzstan#sdfootnote1anc 2.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qirg%27iziston_Respublikasi_Qurolli_Kuchlari&oldid=3993614" dan olindi