Kontent qismiga oʻtish

Qogʻoz ishlab chiqarish

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Suyuq suspenziyadan ekran bilan toʻplangan tolalar varogʻi. Keyingi qadamlar uni bosish va quritishdir.
Xitoy Tang sulolasining olmos sutrasi, dunyodagi eng qadimgi bosma kitob boʻlib, Dunxuangda milodiy 868-yilda topilgan.

Qogʻoz ishlab chiqarish – bu qogʻoz va karton ishlab chiqarish boʻlib, koʻplab maqsadlar qatorida chop etish, yozish va qadoqlash uchun keng qoʻllanadi. Bugungi kunda deyarli barcha qogʻozlar sanoat mashinalari yordamida ishlab chiqariladi, qoʻlda ishlangan qogʻoz esa ixtisoslashgan hunarmandchilik va badiiy ifoda vositasi hisoblanadi va hozirda qadimiy qogʻozlar muzeylarda eksponat shaklida saqlanib qolgan. Dastlabki ishlab chiqarilgan qogʻozlar ummummilliy ahamiyatga ega.

Qogʻoz ishlab chiqarishda, asosan, suvdagi alohida sellyuloza tolalaridan tashkil topgan suyultirilgan suspenziya elakka oʻxshash moslama orqali drenajlanadi va tasodifiy toʻqilgan tolalar toʻshagi yotqiziladi. Suv bugʻlari bu varaqdan bosim orqali, baʼzan esa assimilyatsiya yoki vakuum shunungdek isitish orqali chiqariladi. Quritgandan soʻng, odatda tekis, bir xil va kuchli qogʻoz varogʻi ishlab chiqariladi.

Ixtiro qilinishidan va avtomatlashtirilgan mashinalarning keng qoʻllanishidan oldin, barcha qogʻozlar qoʻlda tayyorlangan, maxsus ishchilar tomonidan bir vaqtning oʻzida har bir varoq tayyorlangan. Hatto bugungi kunda ham qoʻlda qogʻoz yasaydiganlar, dastlab Xitoyda va Osiyoning boshqa mintaqalarida ishlab chiqilgan yoki Yevropada keyinchalik oʻzgartirilgan yuz yillar oldin mavjud boʻlgan asboblar va texnologiyalarga juda oʻxshash usul va texnologiyalardan foydalanadilar. Qoʻlda ishlangan qogʻoz hali ham oʻzining oʻziga xos xususiyati va har bir varoqni tayyorlashda ishtirok etgan malakali hunarmandchilik uchun qadrlanadi, sanoat mahsulotlari orasida erishilgan arzon narxlardagi, tipik bir xillik va odatiylikdan farqli ravishda qadimgi davr qoʻgʻozlarining oʻlchamlari ham hilma xil boʻlgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Miloddan avvalgi kamida 87-yilga oid erta Xi’An kanop qogʻozi

Kanop qogʻozi Xitoyda miloddan avvalgi VIII asrdan beri oʻrash va toʻldirish uchun ishlatilgan[1]. Dastlabki xitoy yozuvlari boʻlgan qogʻoz miloddan avvalgi 8-yilga tegishlidir[2]. Anʼanaviy ixtirochi nomi Xan sulolasi davrida (miloddan avvalgi 202 – miloddan avvalgi) imperator saroyining amaldori Kay Lunga tegishli boʻlib, u taxminan miloddan avvalgi 105-yilda baliq toʻrlari, eski lattalar va boshqa tolalar yordamida qogʻoz ixtiro qilgan. kanop chiqindilarida dastlabki qogʻozlar ishlab chiqarilgan[3]. IV asrda[4] yozuv vositasi sifatida foydalaniladigan qogʻoz keng tarqaldi, VI asrga kelib esa Xitoyda ham hojatxona qogʻozi ishlatila boshlandi[5]. Tang sulolasi davrida (milodiy 618–907) choyning taʼmini saqlab qolish uchun qogʻoz buklanib, kvadrat qoplarga tikilgan boʻlsa[1], keyingi Song sulolasi (milodiy 960–1279) qogʻozda bosilgan pullarni chiqargan birinchi hukumat hisoblanardi.

VIII asrda qogʻoz ishlab chiqarish islom olamiga tarqaldi, u yerda ishlab chiqarish jarayoni takomillashtirildi va mashinalar ommaviy ishlab chiqarish uchun moslashtirildi. Ishlab chiqarish Samarqand, Bagʻdod, Damashq, Qohira, Marokash, soʻngra musulmon Ispaniyada boshlandi[6]. Bagʻdodda qogʻoz ishlab chiqarish vazir Jaʼfar ibn Yahyo nazorati ostida boshlandi. Musulmonlar qalinroq varaq yasash usulini ixtiro qildilar. Ushbu yangilik qogʻoz ishlab chiqarish sanʼatida yirik sanoatga aylantirishga yordam berdi[6][7]. Qogʻoz ishlab chiqarishda suv bilan ishlaydigan tegirmonlarning eng qadimgi qoʻllanishi, xususan, qogʻoz tayyorlash uchun sellyuloza tegirmonlaridan foydalanish VIII asrda Samarqandda boshlab berilgan[8]. Qogʻoz tegirmonlari haqida eng qadimgi manbalar ham oʻrta asr Islom dunyosidan kelib chiqqan boʻlib, ular birinchi marta IX asrda Damashqdagi arab geograflari tomonidan qayd etilgan.

Yevropada metall simdan foydalangan holda qogʻoz ishlab chiqarish qoliplari ishlab chiqilgan va suv belgisi kabi xususiyatlar miloddan avvalgi 1300-yilga kelib yaxshi takomillashgan, kanop va zigʻir tolalar esa pulpaning asosiy manbayi boʻlib, janubiy plantatsiyalar bu mahsulotni koʻp miqdorda ishlab chiqargandan soʻng, paxtadan ham tolalar olish yoʻlga qoʻyilgan[9]. Papirus va pergamentga nisbatan koʻp afzalliklarga ega emasligi sababli qogʻoz ishlab chiqarish dastlab Yevropada rivojlanmagan edi. Faqat XV asrgacha bosmaxonaning harakatlanuvchi turi ixtiro qilinishi va uning qogʻozga boʻlgan talabi tufayli koʻplab qogʻoz fabrikalari ishlab chiqarishga kirishdi va qogʻoz ishlab chiqarish katta sanoatga aylandi[10][11].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Amate, Kolumbiyagacha boʻlgan Markaziy Amerikada ishlatiladigan qobiqdan tayyorlangan qogʻoz
  • Yogʻoch pulpasini oqartirish
  • Qogʻoz bilan bogʻliq ekologik muammolar
  • Muzeylar: Uilyams qogʻoz muzeyi, Bazel qogʻoz fabrikasi
  • Papirus, Oʻrta er dengizidan kelib chiqqan qogʻozning kashshofi
  • Zamonaviy sanoat qogʻoz ishlab chiqarishda ishlatiladigan qogʻoz mashinasi
  • Oʻrta asrlarda qoʻlyozmalarda ishlatilgan qogʻozning kashshofi pergament
  • Hajmi
  • Stiklar (qogʻoz tayyorlash)
  • Qogʻozning sirt kimyosi
  • Daraxtsiz qogʻoz

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 5, Part 1. Taipei: Caves Books, Ltd. Volume 5, p. 122.
  2. ↑ „World Archaeological Congress eNewsletter 11 August 2006“.
  3. ↑ Papermaking. (2007). In: Encyclopædia Britannica. Retrieved April 9, 2007, from Encyclopædia Britannica Online.
  4. ↑ Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 5, Part 1. Taipei: Caves Books, Ltd. Volume 5, p. 1.
  5. ↑ Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 5, Part 1. Taipei: Caves Books, Ltd. Volume 5, p. 123.
  6. ↑ 6,0 6,1 Mahdavi, Farid (2003). „Review: Paper Before Print: The History and Impact of Paper in the Islamic World by Jonathan M. Bloom“. Journal of Interdisciplinary History. 34-jild, № 1. MIT Press. 129–30-bet. doi:10.1162/002219503322645899.
  7. ↑ Loveday, Helen. Islamic paper: a study of the ancient craft. Archetype Publications, 2001.
  8. ↑ Lucas, Adam. Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology. Brill Publishers, 2006 — 65 & 84-bet. ISBN 90-04-14649-0. 
  9. ↑ Hunter, Dard. Papermaking: The History and Technique of an Ancient Craft. New York: Dover Publications [1st. pub. Alfred A. Knopf:1947], 1978. ISBN 0-486-23619-6. 
  10. ↑ „The Atlas of Early Printing“. atlas.lib.uiowa.edu. 2018-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 23-fevral.
  11. ↑ Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 5, Part 1. Taipei: Caves Books, Ltd. Volume 5, p. 4.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qogʻoz_ishlab_chiqarish&oldid=5189643" dan olindi