Kontent qismiga oʻtish

Qozogʻiston ayollari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

 

Qozogʻizton ayollari bu Qozogʻistonda yashovchi ayollardir. Ularning jamiyatdagi mavqeiga turli omillar, jumladan, mahalliy anʼana va urf-odatlar, oʻn yilliklar davomida sovet tuzumi hukmronligi, mustaqillikdan keyingi jadal ijtimoiy-iqtisodiy oʻzgarishlar va beqarorlik, yangi paydo boʻlayotgan Gʻarb qadriyatlari taʼsir koʻrsatgan va taʼsir koʻrsatib kelmoqda.

Tarixiy kontekst

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozogʻiston 70 yildan ortiq Sovet Ittifoqi tarkibida boʻlganidan keyin 1991- yilda mustaqillikka erishdi. Mustaqillikka erishgandan soʻng, oʻtish davrida boʻlgan Qozogʻiston iqtisodiyoti, xususan, 1990-yillarda kuchli tanazzul va beqarorlikni boshdan kechirdi: 1995- yilga kelib real yalpi ichki mahsulot 1990- yildagi darajasining 61,4 foizigacha pasaydi, bu esa iqtisodiyotning pasayishiga olib keldi.[1][2] Iqtisodiy tushkunlik holati ayollarning jamiyatdagi roliga oid anʼanaviy qarashlarning paydo boʻlishi bilan birga ayollarga salbiy taʼsir koʻrsatdi. Shunga qaramay, 1990-yillarda ayollar uchun ijobiy tomonlar ham bor edi, masalan, 1998- yilda Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish toʻgʻrisidagi konventsiyaga qoʻshilish[3] Mustaqillikka erishgandan soʻng Qozogʻiston ancha rivojlangan taʼlim tizimiga ega boʻldi, ammo oʻtish davrida, Sovet Ittifoqi parchalanganidan koʻp oʻtmay, taʼlim sohasi jiddiy yoʻqotishlarga uchradi, doimiy ravishda moliyalashtirilmay qolgan maktablar, ayniqsa qishloqlardagi maktablar yopildi.[4] Biroq, bugungi kunda Qozogʻistondagi ayollarning savodxonlik darajasi erkaklarnikiga oʻxshash 99,8 % yoki dunyodagi eng yuqori koʻrsatkichlardan biridir (2015-yil holatiga koʻra).[5]

2000- yilda „Qozogʻiston Respublikasining davlat demografik siyosati konsepsiyasi“ ratifikatsiya qilingan boʻlib, unda demografik muammolarni milliy xavfsizlik masalalari bilan bir qatorda birinchi oʻringa qoʻygan. Bu „Qozogʻiston 2050 strategiyasi“ uzoq muddatli siyosiy modeliga muvofiq aholining koʻpayishi va ayollar huquqlarini taʼminlash masalalarini hal etish imkonini berdi.[6]

Reproduktiv salomatlik va tugʻilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozogʻistonda onalar oʻlimi darajasi 12 oʻlim/100 000 tirik tugʻilgan bolaga toʻgʻri keladi (2015-yil hisobi).[5] Tugʻilishning umumiy koeffitsienti 2,31 tugʻilgan bola/ayolni tashkil etadi (2015-yil holatiga koʻra),[5]

Majburiy nikoh va kelin oʻgʻirlash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Majburiy nikoh va kelin oʻgʻirlash Qozogʻistonda ayollar va qizlar duch keladigan muammolardan biri boʻlib, ularning aniq tarqalishi nomaʼlum.[7][8] Qozogʻistonda kelin oʻgʻirlash (alyp qashu) mos ravishda oʻz roziligisiz va rozilik bilan oʻgʻirlash, kelisimsiz alyp qashu („kelishmasdan olib qochish“) va kelissimmen alyp qashu („kelishuv bilan olib qoshish“)ga boʻlinadi.[9] Baʼzi oʻgʻirlab ketuvchilar kelinning narxini toʻlamaslik istagidan kelib chiqadi.[10]

Ayollar huquqlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hukumat Birlashgan Millatlar Tashkilotiga Qozogʻistonda gender tengligi boʻyicha 2006—2016-yillarga moʻljallangan strategiyasi haqida hisobot berdi.[11] 2009- yilda Qozogʻistonda „Oiladagi zoʻravonlikning oldini olish toʻgʻrisida“gi qonun joriy qilingan. Qonunda ayollarga nisbatan zoʻravonlikning barcha shakllarining oldini olish boʻyicha kompleks chora-tadbirlar belgilangan.[12]

Xalqaro xotin-qizlar kuni Qozogʻistonda rasmiy davlat bayramidir.[13]

"Markaziy Osiyo yoshlari. Fridrix Ebert jamgʻarmasi va „Ijtimoiy fikr“ tadqiqot instituti tomonidan tayyorlangan Qozogʻiston" hisobotiga koʻra, Qozogʻistondagi yoshlarning 84,8 foizi ayollarning huquqlari yetarli deb hisoblaydi.[14]

„Save the Children“ notijorat tashkilotining 2016- yilgi hisobotida Qozogʻiston gender tengligi boʻyicha 144 davlat orasida 30-oʻrinni egalladi. Reytingda Qozogʻiston AQSH va Yaponiya kabi davlatlardan oldinda.[15] Qozogʻiston Jahon iqtisodiy forumining 2017- yilgi Gender tenglik indeksida 144 davlat orasida 51-oʻrinni egalladi.[16]

Hukumatdagi ayollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollar yuqori siyosiy va davlat lavozimlarida koʻproq ishlamoqda.[17] 2009- yil dekabr oyida Qozogʻistonda erkaklar va ayollarning davlat xizmatida teng huquqliligini nazarda tutuvchi „Erkaklar va ayollar uchun teng huquq va imkoniyatlarning davlat kafolatlari toʻgʻrisida“gi qonun qabul qilindi.[18] 154 oʻrinli Qozogʻiston parlamentida 28 nafar ayol bor, parlament quyi palatasining 25,2 foizini ayollar tashkil qiladi.[19] 2017-yil mart oyi holatiga koʻra, parlament quyi palatasida ayollar ulushi 27 foizni tashkil etdi, bu oʻn yil avvalgidan 10 foizga koʻpdir.[20]

Qozogʻistonda prezidentlikka birinchi ayol nomzod Daniya Espaeva 2019-yilgi prezidentlik saylovlarida ishtirok etdi. Majilis deputati sifatida Espaeva „Aq Jol“ demokratik partiyasidan koʻrsatilgan va yetti nafar nomzoddan biri edi.[21]

Ayollar mahalliy deputatlarining 22 foizini, sud-huquq tizimidagi mansabdor shaxslarning 47 foizini tashkil qiladi.[22]

2021 -yilgi parlament saylovlarigacha ayollar Qozogʻiston parlamentining 22 foizini tashkil qilgan. 2020-yil oxirida Qozogʻistonda barcha darajadagi parlament va mahalliy deputatligiga nomzodlar orasida ayollar va yoshlar vakilligini oshirish uchun 30 foizlik kvota joriy etildi. Tashabbus ayollarning hukumatdagi vakilligini oshirish va ayollar huquqlarini himoya qilishga yordam berishi kutilmoqda.[23]

Huquqni muhofaza qilish va harbiy xizmatdagi ayollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Huquqni muhofaza qilish va harbiy lavozimlar ayollar uchun noanʼanaviy soha hisoblanadi. Maʼlumotlarga koʻra, Qozogʻistonda politsiya xodimlarining 6-12 foizini ayollar tashkil qiladi.[24][25] 1999 -yilda Qozogʻistonda oilaviy zoʻravonlik boʻyicha maxsus boʻlim tashkil etildi, biroq oʻqitish va resurslarning cheklanganligi sababli bu dastur kutilgan va mahalliy talablarga javob bermadi. Yaqinda Florida Davlat universiteti Qozogʻiston Ichki ishlar vazirligi va Olmaota shahar politsiya boshqarmasi bilan oiladagi zoʻravonlik boʻyicha yuqori sifatli treninglar oʻtkazish boʻyicha hamkorlik qilmoqda.[25] AQSh Davlat departamenti tomonidan moliyalashtiriladigan ushbu dastur oiladagi zoʻravonlikka qarshi kurash boʻyicha AQShda joylashgan ekspertlarni, gender masalalari boʻyicha tadqiqotchilarni va Qozogʻistondagi mahalliy nodavlat notijorat tashkilotlari ekspertlarini oiladagi zoʻravonlik boʻyicha politsiya tayyorlashni yaxshilash uchun birlashtirdi.

Qozogʻiston armiyasida 8000-8500 nafarga yaqin ayol xizmat qiladi.[26] Ulardan 750 nafari zobitlardir.[27] Mudofaa vazirligi xotin-qizlarni taʼlim dasturlari va malaka oshirish imkoniyatlari orqali harbiy xizmatga ragʻbatlantirish boʻyicha ishlarni amalga oshirmoqda. Mudofaa vazirligidagi rahbarlik lavozimlarining atigi 2,1 foizini ayollar egallaydi.[24] Shuningdek, Mudofaa vazirligida harbiy xizmatchi erkaklar va ayollar oʻrtasidagi umummilliy musobaqa boʻlib, ularning jangovar mahorati, jangovar tayyorgarligi va umumiy jismoniy qobiliyatini namoyish etuvchi umumxalq musobaqasi boʻlib oʻtadi. Botir Arular eng yaxshi xizmatchi ayollarga mukofotdir.[28]

Biznesdagi ayollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozogʻistonda ishlab chiqarish korxonalarining 28 foizi ayollarga tegishli.[29] Qozogʻistonda 1,44 million ayol tadbirkorlik bilan shugʻullanadi.[30] Hozirda mamlakatdagi kichik va oʻrta biznesning 44 % ayollar tomonidan boshqariladi.[20]

Qozogʻistonning birinchi ayollar nodavlat tashkiloti Qozogʻiston ishbilarmon ayollari uyushmasi tadbirkor ayollar va ayollar huquqlariga bagʻishlangan muntazam sammitlarni oʻtkazadi. 2015-yil noyabr oyida Ostona shahrida IV Yevroosiyo ayollar sammiti boʻlib oʻtdi[31] IV Yevroosiyo Xotin-qizlar sammiti chogʻida YeTTB „Ayollar biznesida“ dasturini ishga tushirdi. Dastur doirasida YeTTB ayollar boshchiligidagi kichik va oʻrta biznes korxonalariga koʻp millionli kreditlar ajratadi va ularga moliya va biznes boʻyicha maslahat olishda yordam beradi.[32] YeTTB 2016-yil sentabrida dastur doirasidagi birinchi kredit liniyasini imzolagan boʻlib, u ayollar boshchiligidagi KOʻB sub’ektlarini kreditlash uchun Bank CenterCreditga 3,72 milliard tenge (taxminan 20 million AQSh dollari) ajratgan.[33]

2019-yil holatiga koʻra, YeTTB hamkor moliya institutlari bilan Qozogʻistondagi ayollar boshchiligidagi korxonalarga 28,9 milliard tenge (76 million AQSH dollari) miqdorida 21 281 ta subkreditlar ajratdi. YeTTB, shuningdek, Qozogʻistonning 14 viloyatidan 350 nafar tadbirkor ayollarning samarali biznes vositalaridan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilash va biznes yuritish usullarini modernizatsiya qilish uchun „Mikrobiznesda ayollar“ dasturini amalga oshiradi.[34]

2015-yilda Ostona iqtisodiy forumining sessiyalaridan biri Qozogʻiston ishbilarmon ayollar uyushmasi (ABW) tomonidan tashkil etilgan Xalqaro ayollar forumiga bagʻishlandi. Sessiya, ayniqsa, Markaziy Osiyo va Afgʻonistonda gender tengligining iqtisodiy foydalariga bagʻishlandi.[35]

2016-yilda Qozogʻistonda ilk bor 19-noyabr kuni Ayollar tadbirkorlik kuni (WED) boʻlib oʻtdi. WED — 2014-yilda Nyu-York shahridagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh qarorgohida boshlangan ayollar tadbirkorligini qoʻllab-quvvatlash boʻyicha global tashabbus.[36]

Osiyo taraqqiyot banki Qozogʻistonda kichik va oʻrta biznesni qoʻllab-quvvatlovchi dasturni amalga oshiradi. Bank tomonidan ajratilgan kreditlarning uchdan bir qismi ayollarga yoʻnaltirildi va 51,9 milliard tenge (155 million AQSh dollari) qiymatidagi 750 ta loyiha moliyalashtirildi.[37]

2020-yil holatiga koʻra, Qozogʻiston davlat kompaniyalari boshqaruvining 5 foizini ayollar tashkil qiladi.[22] 2020-yilning 22-oktabr kuni Qozogʻiston prezidenti Qosim-Jomart Toʻqayev hukumatga ulushni bosqichma-bosqich 5 foizdan 30 foizga oshirish topshirigʻini berdi.[22]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Country study

  1. ↑ „Economy of Kazakhstan :: Kazakhstan's economic development“. www.kazakhstan.orexca.com.
  2. ↑ http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/briefing_note/join/2013/522303/EXPO-INTA_SP%282013%29522303_EN.pdf [formatsiz URL PDF]
  3. ↑ „United Nations Treaty Collection“. un.org. 2015-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-avgust.
  4. ↑ „UNESCO Office in Bangkok: Sector Wide Challenges“. www.unescobkk.org. 2014-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-avgust.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „The World Factbook — Central Intelligence Agency“. www.cia.gov (2021-yil 23-dekabr).
  6. ↑ „The Analysis of Women's Marital Rights in Kazakhstan: Challenges of Gender Equality.“. www.nottingham.ac.uk.
  7. ↑ „The Rise of Non-Consensual Bride Kidnapping in Kazakhstan: Developing a Culturally-Informed and Gender-Sensitive Response“. Wilson Center (2013).
  8. ↑ „Bride Abductions in Kazakhstan and Human Trafficking Discourse: Tradition vs Moral Acuity“. OSU News (2018-yil 5-mart).
  9. ↑ Cynthia Werner, „The Rise of Nonconsensual Bride Kidnapping in Post-Soviet Kazakhstan“, in The Transformation of Central Asia: States and Societies from Soviet Rule to Independence (Cornell University Press, 2004: Pauline Jones Luong, ed.), p. 70.
  10. ↑ Werner, pp. 71-72.
  11. ↑ „WOMEN'S ANTI-DISCRIMINATION COMMITTEE TAKES UP REPORT OF KAZAKHSTAN“. United Nations.
  12. ↑ „Statement of Ambassador at Large of Kazakhstan at the 54th Session of the Commission on the Status of Women“. www.un.org.
  13. ↑ „Official Holidays“. 2013-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-avgust.
  14. ↑ „Survey shows Kazakh youth are pleased with their country and future“. astanatimes.com (2016-yil 25-aprel).
  15. ↑ „Kazakhstan Ranks 30th among 144 Nations on Gender Equality“. astanatimes.com (2016-yil 20-oktyabr).
  16. ↑ „Kazakhstan Makes Strides in Gender Equality“. The Astana Times.
  17. ↑ „Kazakh Government Commits to Gender Quotas, Mandatory 30 Percent Women in Politics“. The Astana Times.
  18. ↑ „Statement of Ambassador at Large of Kazakhstan at the 54th Session of the Commission on the Status of Women“. www.un.org.
  19. ↑ „Steppe Sisters: Kazakhstan's Rising Women Politicians“. EdgeKZ (2013-yil 2-dekabr). 2014-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-avgust.
  20. ↑ 20,0 20,1 „Women's contributions give Kazakhstan reason to celebrate“. astanatimes.com (2017-yil 7-mart).
  21. ↑ „Kazakhstan's first female presidential candidate sees mass entrepreneurship as vehicle to improve lives“. astanatimes.com (2019-yil 27-may).
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 „Share of women in management of state-owned companies to increase to 30% in Kazakhstan“. neweurope.eu (2020-yil 23-oktyabr). 2020-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-avgust.
  23. ↑ „Majilis Election 2021: Agenda and Effects of Primaries on Electoral Performance“. The Astana Times (2020-yil 10-dekabr).
  24. ↑ 24,0 24,1 „Gender Equality Statistics for the Republic of Kazakhstan“.
  25. ↑ 25,0 25,1 Gender and Security Toolkit: Policing and Gender. DCAF, OSCE/ODIHR, UN Women, 2019. ISBN 978-92-9222-474-5. 
  26. ↑ „8,000 women serve in the Kazakh army“.
  27. ↑ „Kazakh army women balance gender and responsibilities“ (2015-yil 11-noyabr). 2015-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-avgust.
  28. ↑ „Batyr Arular competition announces best servicewomen of 2016“ (2016-yil 11-iyun).
  29. ↑ „Enterprise Surveys - Kazakhstan“. World Bank.
  30. ↑ „Women Run About 700,000 Kazakh Enterprises“. astanatimes.com (2016-yil 10-mart).
  31. ↑ „Astana hosts IV Eurasian Women Summit“. www.kazpravda.kz.
  32. ↑ „EBRD launches Women in Business programme for Kazakhstan at Eurasian Women's Summit in Astana“. www.ebrd.com.
  33. ↑ „EBRD launches Women in Business programme for Kazakhstan at Eurasian Women's Summit in Astana“. www.ebrd.com.
  34. ↑ „EBRD finance for Women in Business programme reaches $561 million“. astanatimes.com (2019-yil 20-iyul).
  35. ↑ „Forum Empowers 'Soft Power' of Female Entrepreneurs“. astanatimes.com (2015-yil 28-may).
  36. ↑ „Kazakhstan Joins Movement to Empower, Celebrate and Support Women in Business“. astanatimes.com (2016-yil 23-noyabr).
  37. ↑ „Government, financial institutions increase support for women entrepreneurs“. astanatimes.com (2018-yil 11-iyun). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qozogʻiston_ayollari&oldid=4345084" dan olindi