Kontent qismiga oʻtish

Ruminiya ommaviy axborot vositalari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ruminiya ommaviy axborot vositalari Ruminiyada joylashgan OAVni anglatadi. Televizion, jurnallar va gazetalar ham davlat tomonidan, ham yirik korporatsiyalar tomonidan boshqariladi. Ular reklama, obuna orqali daromad topishadi. Ruminiya Konstitutsiyasi soʻz erkinligini kafolatlaydi. Rivojlanayotgan mamlakat hisoblangan Ruminiyada ommaviy axborot vositalari tizimida oʻzgarishlar sodir boʻlmoqda.

"Chegara bilmas muxbirlar" tashkiloti 2013-yildan oʻzining Butunjahon matbuot erkinligi indeksida Ruminiya matbuoti 42-oʻrinda turishini yozib oʻtishgan[1]. Freedom House 2014-yilda uni „qisman erkin“ deb baholagan[2].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ruminiyaning gazeta bozori 1989-yilgi inqilobdan keyin gullab-yashnadi. Biroq keyinchalik koʻplab gazetalar narxi oshgani uchun bosmaxonalar yopilgan. Buxarestdagi aksariyat uy xoʻjaliklarida kabel televideniyesi mavjud. Ruminiya, Yevropa va boshqa stansiyalarga kirishni taklif qiluvchi yuzlab kabel distribyutorlari mavjud.

europaworld.com maʼlumotlariga koʻra, 2004-yilda quyidagi ommaviy axborot vositalari va foydalanuvchilari boʻlgan: [3]

  • radio foydalanuvchilar: 5 369 000
  • televizor foydalanuvchilar: 5 822 000
  • telefonlar (foydalanishdagi asosiy liniyalar): 4 390 800 (2005)
  • mobil uyali telefonlar (abonentlar): 22 000 000 (2008)
  • shaxsiy kompyuterlar: 2 450 000
  • internet foydalanuvchilari: 4 500 000
  • kitob ishlab chiqarish (shu jumladan risolalar): 13 288 000 nom va 9 288 000 nusxa
  • kundalik gazetalar: 84
  • boshqa davriy nashrlar: 2036

Qonunchilik bazasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ruminiyaning 2003-yilgi Konstitutsiyasi soʻz erkinligini qoʻllab-quvvatlaydi va senzurani taqiqlaydi. Shuningdek, Konstitutsiyada „Matbuot erkinligi nashrlarni erkin tashkil etishni ham oʻz ichiga oladi“, „Hech bir nashrga bosim oʻtkazilmaydi. Axborotdan erkin foydalanish va jamoat radiosi va televideniyesining muxtoriyatini belgilab beriladi[4].“

Ruminiyada maxsus Matbuot qonuni amal qilmaydi[5]. Davlat ramzlari yoki dinni haqorat qilganda, fashistik yoki irqchilik gʻoyalarini targʻib qilganda nafrat soʻzlari taqiqlanadi. Kichik jarimalar qoʻllaniladi. 2014-yilda prezident Trayan Besesku loʻlilarga qarshi fikr bildirgani uchun jarimaga tortilgan. Facebook foydalanuvchisi ham natsistlar shiorini joylashtirgani uchun jarimaga tortilgan. Bu haqda mahalliy gazetada malumot keltirilgan[6].

2007-yilda "Chegara bilmas muxbirlar" OAV huquqlari tashkiloti jinoyat kodeksidagi islohotlarni yuqori baholagan va unga koʻra jurnalistlar endi tuhmat ayblovlari bilan qamalishi mumkin emasligi haqida qonun chiqarilgan. 2010-yilda Oliy sud qarori bilan tuhmat dekriminallashtirilgan. Biroq keyinchalik bu holat Konstitutsiyaviy sudning 2013-yildagi qarori bilan bekor qilingan[7]. Fuqarolik tuhmatiga oid daʼvolar koʻpincha jurnalistlarga qaratilgan[8].

Axborotdan foydalanish erkinligi Konstitutsiya va muayyan qonun bilan kafolatlangan (2001-yilda qabul qilingan „Jamoat manfaatlarini koʻzda tutuvchi axborotdan erkin foydalanish toʻgʻrisida“gi qonun). Davlat organlari axborotni jamoatchilikka taqdim etishi shart. Jurnalistlarga esa ularni tezroq olish uchun maxsus imtiyozlar beriladi[9]. Shunga qaramay, jurnalistlar ommaviy axborotdan kamroq foydalanmoqdalar. Chunki ular mamlakatda ommaviy axborot vositalari sohasida ogʻir iqtisodiy sharoitlarga duch kelganda, tergov reportajlariga sarmoya kiritish uchun resurslarga ega emaslar. Mansabdor shaxslarning axborot olishiga toʻsqinlik qilish holatlari qayd etilgan[10].

2008-yil 25-iyunda Senat televideniye va radioeshittirishlarni 50% „yaxshi“ yoki „ijobiy“ xabarlarga ega boʻlish majburiyatini olgan tuzatish loyihasini qabul qilgan. Biroq, Konstitutsiyaviy sud qonun loyihasini eʼlon qilinishidan oldin konstitutsiyaga zid deb topilgan. Shuning uchun u hech qachon qonun sifatida joriy qilinmagan[11][12].

Media majmualar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu jadvalda Ruminiyadagi asosiy ommaviy axborot vositalari konglomeratlari haqida maʼlumot berilgan. Baʼzi guruhlar haqida batafsil maʼlumotlarni quyida koʻrish mumkin:

Shaxs (lar) Guruh Media vositalari
Adrian Sârbu (Media Proʻning asoschisi va sobiq bosh direktori) Markaziy Yevropa ommaviy axborot vositalari korxonalari/Media Pro Pro TV, Acasă, PRO.TV Internațional, PRO Cinema, Sport.ro, Mediafax, InfoPro, Gândul, Ziarul Financiar, Business Magazin, Maksim Ruminiya, Playboy Ruminiya, MTV România, PubliMedia International, Ce se intampla doctore?, Dekopera, Go4it va boshqalar
Camelia (prezident), Corina va Dan Voiculescu (muxarrirlar) Intakt media guruhi Antena 1, Antena 3, Antena Internațional, Happy Channel (Euforia TV)
Kozmin Horéa Guşă va Maricel Păcuraru (koʻp egalar), Sorin Ovidiu Vântu Realitatea-Cațavencu Realitatea TV, Realitatea FM, Akademiya Cațavencu, Radio Gerilla,Radio gerillalari
Aydın Doğan Doğan Holding Kanal D Ruminiya
Ioan va Viorel Mikula Centrul Național Media Național TV, Național 24 Plus, Favorit TV, Transilvaniya TV, Krişana
Cristian Burci, Dinu Patriciu (Adevărulning sobiq egasi) Prima/SBS Telekommunikatsiya guruhi/Adevărul Holding, Adevărul xoʻjaligi Prima TV, Adevărul, Bosing!
Maykl Ringier Ringier Libertatea, poytaxtKapital
kengash parlament tomonidan tayinlanadi TVR (davlat televideniyesi) TVR1, TVR2, va boshqalar

MediaPro[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ronald Lauder tomonidan tashkil etilgan Bermudan Markaziy Yevropa Media Enterprises (CME) 1995-yilda Ruminiya media bozoriga kirib kelgan va Adrian Sârbu’ning Media Pro kompaniyasi mahalliy sherikchilik sifatida ish boshlagan[13]. Sârbu shuningdek, CME bosh direktori va raisi etib tayinlangan. Biroq, 2014-yil fevral oyida u soliqdan qochish va mablagʻlarini oʻgʻirlashda ayblangan. Shuning uchun CME-da oʻz aksiyalarini sotishga va lavozimidan voz kechishga majbur boʻladi. U 2015-yil fevral oyida 30 kun davomida hibsga olingan. Shu bilan birga, Lauder CME kengashidan chiqib ketgan. 2014-yilda CME Time Warner tomonidan sotib olingan va Pro FM RCS & RDSga sotilgan[14][13].

Mobil Operatorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mobil telefonning tarqalish darajasi 2007-yilda 100 foizga yetib, 2008-yilda 126 foizga yetdi[15].

2013-yil dekabr oyida 22.600.000 ta SIM karta foydalanuvchilari boʻlgan[16]. Uch GSM mobil tarmoqlari (Orange, Vodafone va Cosmote) hududning 85 foizidan koʻprogʻini (taxminan aholining 98 foizi) qamrab olgan aloqa kompaniyasi boʻlib, UMTS (Digi. Mobil) va CDMA2000 (Romtelecom) tarmoqlari ham faol kompaniyalardan biri hisoblanishgan. Vodafone, Orange, Digi. Mobil, Kosmote va Zapp ham UMTS (3G) xizmatlarini taqdim etgan. Vodafone, Orange, Digi.Mobil oʻzlarining UMTS (3G) tarmoqlari orqali ovozli maʼlumotlar xizmatlarini taqdim etgan[17].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Press Freedom Index 2013 Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh. Reporters Without Borders, Retrieved 20 September 2013
  2. ↑ Freedom House Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., Romania, 2014
  3. ↑ "Romania". The Europa World Year Book. 2 (48 nashri). London and New York: Routledge. 2007. 3734–3759 b. 
  4. ↑ Alexandru-Brădut Ulmanu, Romania #Media Legislation Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., EJC Media Landscapes, circa 2010
  5. ↑ Alexandru-Brădut Ulmanu, Romania #Media Legislation Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., EJC Media Landscapes, circa 2010
  6. ↑ Freedom House (Wayback Machine saytida 2016-04-02 sanasida arxivlangan) Romania, 2014
  7. ↑ „OSCE media freedom representative urges Romanian authorities to finalize decriminalization of libel“. OSCE (2013-yil 7-may). Qaraldi: 2017-yil 12-may.
  8. ↑ Freedom House (Wayback Machine saytida 2016-04-02 sanasida arxivlangan) Romania, 2014
  9. ↑ Alexandru-Brădut Ulmanu, Romania #Media Legislation Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., EJC Media Landscapes, circa 2010
  10. ↑ Freedom House (Wayback Machine saytida 2016-04-02 sanasida arxivlangan) Romania, 2014
  11. ↑ „OSCE media freedom representative urges Romanian President to veto bill on mandatory percentage of 'good news'“. OSCE (2008-yil 8-iyul). Qaraldi: 2017-yil 12-may.
  12. ↑ „OSCE media freedom representative welcomes Romanian Constitutional Court's ruling against 'good news' bill“. OSCE (2008-yil 11-iyul). Qaraldi: 2017-yil 12-may.
  13. ↑ 13,0 13,1 Preoteasa, Manuela; Schwartz, Andrei. The men who bit the (watch) dogs (Report). Centre for Media Transparency. Archived from the original on 2016-03-22. https://web.archive.org/web/20160322162335/http://transparencycentre.org/pdf/report.pdf. Qaraldi: 2017-03-27. 
  14. ↑ Greenslade, Roy. „Romania's media haunted by communism and dominated by capitalism“. The Guardian (2015-yil 24-avgust). Qaraldi: 2017-yil 27-mart.
  15. ↑ Alexandru-Brădut Ulmanu, Romania #Telecommunications Webarxiv andozasida xato: |url= qiymatini tekshiring. Boʻsh., EJC Media Landscapes, circa 2010
  16. ↑ „Telefonia mobila are 22,6 milioane de utilizatori in Romania“. 2014-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-yanvar.
  17. ↑ „Rata de penetrare a telefoniei mobile, 108%“. Standard.ro. Qaraldi: 2017-yil 3-oktyabr. [sayt ishlamaydi] 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruminiya_ommaviy_axborot_vositalari&oldid=4349941" dan olindi