Salax abd as-sabur she'riyati

Salax Abd Sabur 50–60 yillarda Misr «Yangi she’riyati»ning ko‘zga ko‘ringan namoyondalaridandir. Oliy ma’lumotni Qohira Universitetida olgan. 50-yillarda «Al Axram» gazetasi bilan hamkorlikda ish olib borgan, 60-yillarda Madaniyat vazirligida Nashriyot Instituta direktori lavozimini egallagan.

Asarlari

Asarlarini 40-yillardan nashr qila boshlagan. Shoirga katta mashhurlikni olib kelgan asarlari uning quyidagi 3 devonidir. Bular «Mening mamlakatim odamlari», «Men sizga aytaman» (1961) va «Qari chavandoz orzusi» (1964) devonlaridir. Bulardan tashqari shoir «Tunga sayxat» (1968), «Kun va tunni kutib» (1970) nomli she’riy to‘plamlarni ham yaratdi. Yana «Al-Xallaj fojeasi» (1966), «Majnun va Layli» (1970) va boshqa she’riy dramalarni yaratdi. Tanqid Salox Abd Sabur iste’dodini yuqori baholadi, xattoki ba’zi Luis Avvad kabi tanqidchilar uni «Shoirlar amiri « Shavqiyga tenglashtirdilar.

Ilmiy faoliayti

Salax Abd Sabur adabiyotshunos va tanqidchi sifatida mashhur bo‘lgan. U Adabiyot nazariyasi va adabiy tanqid mavzularida izlanishlar olib borgan. Bulardan «Ulardan so‘ng tarixda qoluvchi narsalar» (1958), «Asr sadolari» (1961), «Bizni eski she’riyatimizning yangicha o‘qilishi» (1968) va boshqalar shular jumlasidandir. Ushbu izlanishlarida u yangi arab she’riyati analiziga va ba’zi shoirlar ijodiga katta e’tibor bergan. Shoir 60-yillarda vujudga kelgan Misr «yangi she’riyati» borasidagi bahsda qizg‘in ishtirok etadi. U «Al Adab» jurnalida «Yangi she’riyat»ning o‘rta asrlar mumtoz she’riyati bilan bog‘liqligini e’lon qiladi. «Yangi arab she’riyati»da romantik yo‘nalishining paydo bo‘lishiga Yevropa adabiyoti ta’sir etganligini aytib o‘tadi. Shoir shunga amin bo‘ladiki 60-yillar o‘rtalariga kelib Misr she’riyati inqirozga uchraydi.

Estetik qarashlari

Misr yangi she’riyati, tushunarliligi, tabiiyligi bilan ajralib turadi va aynan shu sababli oddiy, sentimental tus oladi. Salax Abd Sabur inqirozdan chiqish yo‘lini ramzlar olamiga murojaat qilishda deb biladi. Ular yordamida umuminsoniy muammolarni yanada nozik tomonlarini ochib berish mumkin deydi shoir. Shoir, turli xil falsafiy oqimlar va modernistik konsepsiyalar she’riyat rivojiga katta hissa qo‘shishiga ishonadi. U shunday yozadi: «Agar bizning she’riyatda turli xil fikriy oqimlar bo‘lganida va shoirlar uning ta’sirida bo‘lganlarida, she’riyatimiz darajasi hozirgidan ancha yuqori bo‘lgan bo‘lar edi. Shoirlarimizning 100 dan 90 tasi ushbu oqimlardan bexabarlar, aksi holda bu kabi inqirozli holatga uchramagan bular edik.»

She'rlari

Salox Abd Saburning she’riy uslubi yangi asar yaratgani sari rivojlanib, yaxshilanib borgan bo‘lsa, uning asarlari tarkibi yanada mukammallashib, o‘lim, hayot ma’nosi, ko‘ngil, vijdon kabi falsafiy mavzularni yorita boshladi. Birinchi devon «Mening mamlakatim odamlari» tarkibiga 40-50-yillarda yozilgan she’r kiritilgan. U shoirning shaxsiy hayotiy tajribasi natijasidir. Bu tajriba «Ishchilar va talabalar uyushmasi” va Misr xalqining ozodlik uchun kurashi paytlarida g‘ayrimonarxik va gayri imperialistik manifestlarda orttirilgan. Salax Abd Sabur buyuk arab shoirlari Hofiz Ibrohim va Shavqiylar izidan borib «Denshaviy fojeasi»ga murojaat etdi va unga atab «Zaxran o‘limi» she’rini yozdi. Yuqori gumanistik g‘oyalari, she’riy tasavvur kuchi bilan o‘quvchini o‘rab oluvchi she’rlaridan biri «Tunga sayohat»dir. Ijtimoiy kuchli she’rlari esa «Mening otam» va «Mening mamlakatim odamlari»dir. Nozik insoniy tuyg‘ular, ko‘ngil tug‘yonlari mavzulari «Muhabbat qo‘shig‘i», «Sevgi gimni”, «Dugonamga xat» kabi she’rlarida uchraydi. Qishloq hayoti, shovqinli shahardan voz kechish esa «Sayoxat», “Estaliklar» she’rlarida kuylangan. 1967–yilda sahnalashtirilgan «Al-Xallaj fojeasi», katta muvaffaqiyatga erishdi va mukofotlandi.

Mehnat faoliayti

Salox Abd Sabur Toshkentdagi umumxalq uchrashuvida ishtirok etgan. Salox Abd Sabur 1981–yilda vafot etgan. To oxirgi kungacha, u Hindistondagi elchixonada madaniyat ishlari maslahatchisi bo‘lgan.

Adabiyotlar

Krachkovskiy I.Yu. Izb. Soch. – T.3., M-L., 1956.

Xo‘jayeva R.U. Yangi davr arab adabiyoti tarixi. –T., 2004.