Kontent qismiga oʻtish

Saliha Scheinhardt

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Saliha Scheinhardt

2021– yilda Scheinhardt
Tavalludi 23-aprel 1946-yil (1946-04-23) (78 yosh)[1]
Konya, Turkiya
Fuqaroligi Turkiya va Germaniya
Kasbi Yozuvchi va universitet oʻqituvchisi

Saliha Scheinhardt (1946-yil 23-aprel) – turk-nemis yozuvchisi va oʻqituvchisi. Turkiyada tugʻilgan, 1967-yilda Gʻarbiy Germaniyaga hijrat qilgan, u yerda doktoranturani tamomlagan va universitetda oʻqituvchisi boʻlib ishlagan. U nemis tilidagi birinchi turk muhojir ayol yozuvchi boʻlib, mazlum odamlar va guruhlar, xususan turkiyalik muhojir ayollar haqida bir qancha romanlar yozgan.

Yoshligi, oilasi va Germaniyaga koʻchishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Scheinhardt 1946–yilda Turkiyaning Konya shahrida tugʻilgan. U 17 yoshida oilasining xohishiga qarshi nemis yigitiga turmushga chiqdi va u bilan birga 1967–yilda Gʻarbiy Germaniyaga hijrat qilgan[2][3]. U 1971–yilda Göttingendagi Pädagogische Hochschuleda oʻqituvchilik qila boshlagan va keyin Hauptschulenda oʻqituvchi boʻlib ishlagan. 1979–yilda u Neussdagi Pädagogische Hochschule ilmiy yordamchisi sifatida ishladi[2]. 1985–yilda u Karlsruhe universitetida islomning turk diasporasiga taʼsiri boʻyicha doktorlik dissertatsiyasini tamomlagan va keyinchalik universitet oʻqituvchisi boʻlgan[2][3][4][5].

1992–yilda Scheinhardt oʻgʻli Germaniya armiyasida askar ekanligini aytdi[6]. U Germaniyada muhojir turk ayol sifatida qiyinchiliklarga duch kelgan va bir marta oʻqish paytida koʻzdan yosh oqizuvchi gaz bilan hujumga uchragan[6]. U Germaniyani oʻzining „til va intellektual uyi“ deb biladi va 2000–yildan boshlab tsenzura bilan bogʻliq xavotirlar tufayli asarlarini turk tiliga tarjima qilishga ruxsat bermagan[3]. 2006-yilda uning birinchi romani turk tiliga tarjima qilingan[5].

Adabiy martabasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Scheinhardt nemis tilidagi asarlarni yozgan birinchi turk muhojir ayol edi va uning asarlari tijoratda muvaffaqiyat qozondi[7][3]. Uning asarlari koʻpincha xayoliy biografiya yoki voqea tarixi shaklida boʻladi[8]. Uning yozuvlaridagi umumiy mavzu uyga joylashish uchun kurashayotgan ozchilikdagi ayollardir[6] va uning koʻpgina romanlariga doktorlik davridagi amaliy ishlar taʼsir qilgan[3][5].

Uning ilk romanlari Frauen, die sterben, ohne dass sie gelebt hätten (1983) va Drei Zypressen (1984) (mos ravishda „Women who die without having lived“ va „Three cypresses“ tarjimasi) ikkalasida ham Islomiy oilalarda yashash muammolari, Germaniyaga joylashish uchun kurashayotgan turk ayollari tasvirlangan[6]. Und die Frauen weinten Blut (1985) („And the women wept blood“ deb tarjima qilingan) turk qishloq ayollari Germaniyaga koʻchib oʻtishni umid qilgan shaharlar xarobalari haqida edi[3]. Uning dastlabki ishiga akademik munosabat aralash edi; masalan, Xaydrun Suhr Sheynhardtning dastlabki ikki romanidan qolgan aniqlik va „kuchli taassurot“ni maqtagan, lekin ular islomiy oilalarga nisbatan notoʻgʻri qarashlarni kuchaytirishi mumkinligidan xavotirda edi va turk ayollariga stereotip qurbonlari sifatida munosabatda boʻlgan[7][8]. Yaqinda olimlar uning asarlari ushbu sharhlar taklif qilgandan koʻra murakkabroq ekanligini aytishdi[7][9]. 2006 yilda Frauen, die sterben, ohne dass sie gelebt hätten turk tilidagi versiyada (baʼzi oʻzgartirishlar bilan) Pusuda Kin nomi bilan nashr etildi[5][10].

Sie zerrissen die Nacht (1993) („They demolished the night“ deb tarjima qilingan) asarida u Turkiyada, keyin esa Germaniyada uy-joy topishga urinayotgan, har bir joyda zoʻravonlik va taʼqiblardan aziyat chekayotgan kurd ayol va uning oilasi haqida hikoya qiladi[6]. Oʻsha yili nashr etilgan Die Stadt und das Mädchen („The city and the girl“) yarim avtobiografik roman boʻlib, Germaniyadan vatani Turkiyaga qaytib kelgan va turk ayollarining zulmidan hayratga tushgan ayol haqidadir[11]. Nevada Universitetidan Valerie Weinsteinning taʼkidlashicha, u „gender, kuch, hikoya, iqtisodiy munosabatlar, turizm va nemislar va turklar oʻrtasidagi munosabatlar“ kabi masalalarni koʻrib chiqadi[7]. Bu 1987-yilda Träne für Träne werde ich heimzahlen: Kindheit in Anatolien(„I’ll pay back tear for tear: childhood in Anatolia“) nomli chop etilgan[3].

Scheinhardt 21-asrda Lebensstürme (2000) va Töchter des Euphrat (2005) kabi romanlarini nashr etishda davom etdi. Vaynshteynning taʼkidlashicha, Scheinhardtning keyingi asarlari xronologik tarzda aytilgan oldingi asarlaridan farqli ravishda chiziqli boʻlmagan va parchalangan uslubda yozilish tendentsiyasiga ega[7]. 2017-yilda Scheinhardt va yozuvchi Aziz Nesin oʻrtasidagi 1980-1994-yillardagi xatlar toʻplami nashr etildi[2][12] . Ikkovi bir-birlariga turkiy tilda yozishar, bir-birlarining ishlarini muhokama qilishar va qoʻllab-quvvatlashar, Nesin (nemischa oʻqiy olmagan) Scheinhardtni oʻz ona tilida yozishni istamasa-da, koʻpincha ragʻbatlantirishga urinardi[13].

Mukofotlari va moslashuvlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1985–yilda u Offenbach adabiyot mukofotiga sazovor boʻldi[7] va 1993–yilda u Alfred-Myuller-Felsenburg-Preis mukofotiga sazovor boʻldi[7][2]. 1995-yilda u Seligenstadt shahridan medal boʻlgan[2]. Uning Frauen, die sterben, ohne dass sie gelebt hättenkitobi rejissyor Tevfik Başer tomonidan suratga olingan Abschied vom falschen Paradies (1989) filmiga asos boʻlgan[2][6][11]. 1991–yilda film chiqqandan soʻng u romanni bosh qahramon uchun yanada umidvorroq natija bilan qoʻshimcha epilog bilan qayta nashr etdi[11].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Saliha Scheinhardt“. Munzinger-Archiv. Qaraldi: 2023-yil 30-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 „Saliha Scheinhardt“ (de). Heinrich-Böll-Stiftung. Qaraldi: 2023-yil 28-aprel.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Kuhn, Anna K. „Women's writing in Germany since 1989“, . A History of Women's Writing in Germany, Austria, and Switzerland. Cambridge: Cambridge University Press, 2000 — 243-bet. ISBN 978-0521444828. Qaraldi: 2023-yil 29-aprel. 
  4. ↑ Zarzavatçıoğlu, Ebru (2014). "Scheinhardt'in "Drei Zypressen" Adli Eseri Işiğinda Almanyada Yaşayan Türk Gençlerinin Kimlik Problemi Ve Bu Problemlere Yönelik Çözüm Önerileri" (tr). Turuk 2 (3): 123–134. doi:10.12992/TURUK99. ISSN 2147-8872. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/143364. Qaraldi: 30 April 2023. Saliha Scheinhardt]]
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Özkan Işık, Ayşenur (May 2022). Saliha Scheinhardt'ın Frauen, die sterben ohne dass sie gelebt haetten İle Feridun Zaimoğlu'nun Leyla eserleri örneğinde Türk-Alman edebiyatında kadın İmgesi [The Image Of Woman In Turkish-German literature in the Case Of Saliha Scheinhardt's Frauen, die sterben ohne dass sie gelebt haetten and Feridun Zaimoğlu's Leyla] (Master's) (turk). Sakarya University. Qaraldi: 30 April 2023.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Henderson, Heike (1997). "Re-Thinking and Re-Writing Heimat: Turkish Women Writers in Germany". Women in German Yearbook 13: 225–243. doi:10.1353/wgy.1997.0004. ISSN 1058-7446. https://www.jstor.org/stable/20688864. Qaraldi: 28 April 2023. Saliha Scheinhardt]]
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Weinstein, Valerie (February 2007). "Narrative Orientierungslosigkeit and New Orientations in Saliha Scheinhardt's Die Stadt und das Mädchen". Seminar: A Journal of Germanic Studies (University of Toronto Press) 43 (1): 49-70. doi:10.1353/smr.2007.0023. https://muse.jhu.edu/pub/50/article/210405/pdf. Qaraldi: 28 April 2023. Saliha Scheinhardt]]
  8. ↑ 8,0 8,1 Fischer, Sabine; McGowan, Moray „From Pappkoffer to Pluralism: on the Development of Migrant Writing in the German Federal Republic“, . Turkish Culture in German Society Today. Providence: Berghahn Books, 1996 — 1-22-bet. 
  9. ↑ Yildiz, Yasemin (October 2009). "Turkish Girls, Allah's Daughters, and the Contemporary German Subject: Itinerary of a Figure". German Life and Letters 62 (4): 465–481. doi:10.1111/j.1468-0483.2009.01475.x. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1468-0483.2009.01475.x. Qaraldi: 30 April 2023. Saliha Scheinhardt]]
  10. ↑ Scheinhardt, Saliha. Pusuda Kin, 1. Aufl (tr), Istanbul: Belge Yayinlari, 2006. ISBN 978-9753445627. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Burns, Rob (1999). "Images of Alterity: Second-Generation Turks in the Federal Republic". The Modern Language Review 94 (3): 744–757. doi:10.2307/3736999. ISSN 0026-7937. https://www.jstor.org/stable/3736999. Qaraldi: 28 April 2023. Saliha Scheinhardt]]
  12. ↑ Nesin, Aziz; Scheinhardt, Saliha. Aziz Nesin Saliha Scheinhardt mektuplaşmaları : bozkır fırtınası., Birinci basım (tr), Şişli, İstanbul: Nesin Yayınevi, 2017. ISBN 9786059569095. 
  13. ↑ Akyıldız Ercan, Cemile; Köse, Fehime Şeyma (2020). "Mektuplaşmanın Edebi Gelişime Etkisi". Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13 (2): 17–30. doi:10.46790/erzisosbil.737688. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erzisosbil/issue/58624/737688. Qaraldi: 30 April 2023. Saliha Scheinhardt]] 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Saliha_Scheinhardt&oldid=5307565" dan olindi