Se cholg‘u asbobi

Se (xit. y, pinyin Sè, qadimgi rus tilidagi manbalarda She va Khe) — qadimgi xitoy torli cholgʻu cholgʻu asbobi boʻlib, torlari ostida sandiqsifat quti boʻlgan oʻziga xos uzunchoq cholgʻu asbobi.

Uzoq tarixga ega boʻlgan chol’gu Xitoyda juda qadimda davrlardan maʼlum (jumladan, bu kabi asboblar Xunan va Xebey provinsiyalaridagi qabrlarda topilgan). Baʼzi afsonalarga koʻra, se ixtirosi imperator Fu Xi nomi bilan bogʻliq. Asbob „Shi jin“ va „Lun Yuy“ kabi qadimiy kitoblarda ham tilga olingan.

Se torlari xitoycha diatonik gammaning beshinchi darajasi boʻyicha qurilgan, yaʼni ohang qatorida birinchi ikkita nota bir-biridan butun ohang ortda qoladi, ikkinchisi uchinchidan kichik uch darajasida, uchinchisi toʻrtinchidan va toʻrtinchisi beshinchisidan yana butun bir ohang farq qiladi. keyin xuddi shu tartibda bir oktava yuqorida davom etaveradi. Sening oʻlchamlari unga oʻrnatiladigan torlarning 16, 25 yoki 36 sonidan kelib chiqqan holda har xil boʻlishi mumkin. Qoidaga koʻra, torlar soni, odatda, 25 dan 50 gacha, Sening uzunligi esa 100-160 sm dan oshmagan. Rivoyatga ishoniladigan boʻlsa, Fu Xi ixtiro qilgan Se 50 torli boʻlgan, keyinchalik Huangdi ularning sonini 25 tagacha qisqartirgan. Undan soʻng, yanada kamaygan; arxeologlar 25, 24, 23 va 19 torli Seni topishga muvaffaq boʻlgan. Se torlari koʻpincha ipakdan qilingan (ESBE'ga koʻra, ular metalldan ham yasalishi mumkin), ularning qalinligi har xil boʻlishi mumkin, tanasi odatda yogʻochdan qilingan. Musiqachilar asbobni tizzalariga qoʻyib, chap va oʻng qoʻl barmoqlar torlarga navbatma-navbat chertib chalishdi.

Se, koʻpincha, kichkina fou doʻmbirasining ritmik zarbalari joʻrligida diniy qoʻshiqlar kuylashda chalingan. Zamonaviy Xitoyda Se oʻynay oladiganlar soni ancha kam.

Adabiyotlar

• Solovyov N. F. She, muzikalniy instrument // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.