Shayboniyxon madrasasi
Shayboniyxon (Madrasaxon yoki Mehr Nigorxon) madrasasi (oʻzbekcha: Shayboniyxon madrasasi) — Samarqand shahrida 1504-yilda shayboniy hukmdor Muhammad Shayboniy (1500-1510) homiyligida qurila boshlangan, ammo, bizgacha saqlanib qolmagan madrasa.
Shayboniyxonning ikki qavatli madrasasi noan'anaviy juft qo'sh ko'rinishida Xoniya madrasasi (Mihr- Sultonxonim madrasasi) bilan yonma-yon bo'lib, u bilan umumiy monumental peshtoq bilan birlashgan.
Madrasa XVIII asrda vayron qilingan bo'lib, keyinchalik Amir Shohmurod (1785-1800) tomonidan qayta tiklangan. Bir qismi 1874-yilda buzilgan bo'lsa, XX asr oʻrtalarida sovet ittifoqi davrida butkul vayron qilingan.
Madrasa tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]16-asr boshlarida Muhammad Shayboniy oʻz poytaxti Samarqandda katta madrasa qurishga buyruq beradi, keyinchalik u yerda ilmiy va diniy bahslarda qatnasha boshlaydi. Shayboniyxon madrasasi haqidagi ilk sanali xabar 1504-yilga toʻgʻri keladi. Muhammad Solih Shayboniyxon akasi Mahmud Sulton xotirasini abadiylashtirish maqsadida Samarqandda madrasa qurdirdi, deb yozadi[1]. Fazlallah ibn Ruzbihon madrasa haqida yozadiki, madrasa binosining hujralari va hovlisi boʻlgan qurilishi 1509-yilga kelib tugallangan[2].
Muhammad Shayboniy 1510-yil Marv jangida vafot etgach, uning jasadi Samarqandga keltirilib, qurilishi tugallanmagan madrasaga, hovli oʻrtasida qurilgan boʻz marmardan baland daxma ustiga dafn etilgan. Qurilishni xonning oʻgʻli Muhammad Temur Sulton davom ettirgan va 1514-yilda vafotidan soʻng uning bevasi Mihr Sultonxonim qurilishni tugatgan, uning buyrugʻiga koʻra Samarqand vakillari dafn etilgan daxma ham kengaytirilgan. Shayboniylardan. Shu bilan birga, Shayboniyxon madrasasi yonida, shimol tomonda, quruvchi Xoniya nomi bilan atalgan ikkinchi madrasa qurilgan. Ularning oʻrtasida tilla va joʻq rangda yaltirab turgan koshinlar bilan qoplangan ulkan peshtak turardi [3].
XVII asrda otalik Muhammad Nodir-bey boshchiligida madrasada ta’mirlash ishlari olib borilgan. Har ikki madrasa 18-asrda vayron qilingan. 18-asrning soʻnggi choragida Xon madrasasi nomi bilan mashhur boʻlgan Shayboniyxon madrasasi oʻzbek hukmdori Shohmurod (1785-1800) tomonidan tiklangan [3].
Samarqand bosib olinib, Rossiya imperiyasiga qoʻshilgach, 1874-yilda madrasaning bir qismi buzib tashlangan, Shayboniylar daxmasi boshqa joyga koʻchirilgan [3].
Madrasa qoldiqlari nihoyat sovet davrida, 20-asr oʻrtalarida vayron qilingan.
Shayboniyxon madrasasi kutubxonasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shayboniyxon madrasasida kutubxona bor edi. Kutubxonachining vazifalari, kitob chiqarish, ularni qayta tiklash, kutubxonaga yangi kitoblar sotib olish, shuningdek ularni vaqf asoschisining nomi yozilgan muhr bilan tasdiqlash majburiyati vaqf hujjatlaridan birida bayon etilgan.[4].
Arxitektura
[tahrir | manbasini tahrirlash]Madrasa ikki qavatli bo'lib, katta o'lchamlarga ega edi. U hujralar bilan o'ralgan keng hovlini o'z ichiga olgan. Amir Temur va temuriylar davridagi Samarqand binolarining ulkan koʻlami va hashamati Shayboniylar oʻrtasida oʻziga xos raqobat ruhini uygʻotdi [3].
Fazlallah ibn Roʻzbixon oʻzining “Mixman-nomai Buxoro” asarida madrasaning mahobatli binosi, zarhal tomi, baland hujralari, keng hovlisiga hayratini bildiradi va madrasani madh etuvchi baytni keltiradi[5]. Va bir necha yil oʻtib Shayboniyxon madrasasiga tashrif buyurgan Zayniddin Vosifiy oʻz xotiralarida madrasaning ayvon, dahliz va hovlisi keng va muhtasham boʻlganini yozadi[6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Мукминова Р. Г., К истории аграрных отношений в Узбекистане XVI в. По материалам «Вакф-наме». Ташкент. Наука. 1966
- ↑ Медресе Мухаммед Шейбани-хана
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Искусство зодчих Узбекистана 1961.
- ↑ Мукминова Р. Г., К истории аграрных отношений в Узбекистане XVI в. По материалам «Вакф-наме». Ташкент. Наука. 1966, с.23
- ↑ Фазлаллах ибн Рузбихан Исфахани. Михман-наме-йи Бухара (Записки бухарского гостя). М. Восточная литература. 1976, с.3
- ↑ К истории аграрных отношений в Узбекистане XVI в. По материалам «Вакф-наме». Ташкент. Наука. 1966
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- „Дахма Шейбанидов“. Alsamarkand.com. 2021-yil 16-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-iyun.
- „Медресе Мухаммед Шейбани-хана“. Drevlit.ru. Qaraldi: 2020-yil 12-iyun.
- „Мухаммад Шейбани (1451-1510)“. Ziyouz.uz. Qaraldi: 2020-yil 12-iyun.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Искусство зодчих Узбекистана / отв. ред. Пугаченкова Г.А. — Т. : Из-во АН УЗ ССР, 1961.