Sheʼriy nutq

Sheʼriy nutq — badiiy nutqning nasriy (sochma) va sheʼriy (tizma) tarzidagi ikki shaklidan biri boʻlib, tilning muayyan ichki oʻlchamga solingan, maʼno koʻchishiga asoslangan, hissiyotga toʻyingan alohida koʻrinishi.

SH.n. sheʼrning yaratilishi uchun eng muhim birlamchi vosita boʻlib, kelib chiqishiga koʻra nasriy nutqdan qadimiydir. U inson tamaddunining dastlabki paytida uzoq vaqtgacha badiiy nutqning yagona shakli boʻlgan. Chunki Sheʼriy nutq qurilishidagi tartiblilik, musiqiylik, hissiylik, oʻlchovlilik uni kundalik qora soʻzdan farqlagan, u orqali ifodalanayotgan axborotning sanʼatga tegishliligini koʻrsatib turgan.

SH.n. muayyan oʻlchov asosida takrorlanib turadigan tartibli zarb (ritm) ga qurilgan, inson sezimlarini uygʻotishga yoʻnaltirilgan, hissiyotga toʻyingan koʻtarinki nutqdir. Uning oʻziga xosligini ritmik boʻlak va ritmik vositalar taʼmin etadi. Butun borliq harakati zarblarning izchil takroriga asoslangani kabi Sheʼriy nutq ham qatiy ritmga tayanadi. Tabiatdagi tartibli takrorlar kun va tun hamda fasllar almashinishini taʼminlagani, inson tanasining ritmikasi yurak urishi, nafas olishi maromini tashkil etgani kabi boʻgʻin, turoq, rukn, misra va band shaklidagi ritmik boʻlaklar takrori Sheʼriy nutqning taʼsirli va yashovchan boʻlishiga olib keladi. Uni shakllantirishda pauza, qofiya va qofiya tizimi singari ritmik vositalar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, Sheʼriy nutqni yuzaga keltirishda poetik sintaksisning inversiya, sintaktik parallelizm kabi koʻrinishlari, fonetik vositalarning vokal va konsonans alliteratsiya, anafora, epifora, gradatsiya singari turlari ham katta samara beradi.

Qozoqboy Yoʻldoshev.