Kontent qismiga oʻtish

Shexerazada balet

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Shehrazada (Scheherazade)[1] – „Ming bir kecha“ dagi „О царе Шахриаре и его брате“ ertagi asosida Shahriyorning yosh ayollarini oʻlimdan ozod qilgan malika Shehrazodaning notiqligi haqida hikoya qiluvchi balet.

Baletni Mixail Fokin, Nikolay Andreevich Rimskiy-Korsakov „Shexerazada“ simfonik syuitasi musiqasi ostida sahnalashtirgan.

1910-yil 4-iyunda Grand Operada premyerasi boʻlib oʻtgan. Spektakl Sergey Diagilev tomonidan „Русских сезонах“ da yaratilgan.

Dekoratsiya va liboslar rassom Lev Bakst[2] tomonidan, parda ustaxonalarda rassom V. A. Serova,, ijrochi rassom B. I. Anisfeldning eskizlari boʻyicha tayyorlangan. Dirijyor N. N. Cherepnin. Zobeydaning birinchi ijrochisi Ida Rubinshteyn, Zobeydaning quli Vaslav Nijinskiy, Shahrior rolini A. D. Bulgakov ijro etgan.

Shehrazada uchun sahna liboslari eskizlari ham fransuz rassomi Georges Barbier tomonidan yaratilgan.

Rimskiy-Korsakovning ohangdor hamda sharqona mavzulari butun baletni qamrab olagan. Musiqada dengiz bemaqsadining ovozini, Bagʻdoddagi quvnoq bayramni va kantilenani eshitishingiz mumkin, soʻzning oʻzi Shehrazada hikoyasi. Musiqaning oʻzi sharqona ertakni aytib bergan va ronda shakliga ega.

1911-yil 14-iyunda Nyu-Yorkda xoreograf F. M. Kozlov  Fokine baletini „Uinter Gardenʻ“ rus imperator baletining rassomlariga topshirgan, ammo rassomlar G. I. Golov, V. V. Dyachkov, I. Naujokaitis, O. Lebedeva va boshqa dekoratsiyalar bilan. M. de Myoll[3] liboslari bilan shugʻullanishgan.

Oxirgi marta Ida Rubinshteyn 1919-yil 4-mayda Grand Operada bolsheviklardan aziyat chekkan rus qochoqlari foydasiga xayriya oqshomida Zobeyda raqsga tushgan.

Rossiyadagi qayta tiklanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1993-yil 5-yanvarda Izabel Fokina va Andris Liepa rassomlar Anotoliy va Anna Nejniy[4] tomonidan eskizlaridan tiklangan Bakstning[5][6] dekoratsiyasi bilan Fokine ijrosini davom ettirdilar. Dirijyor A. N. Chistyakov Zobeyda rolida – Ilze Liepa, negr –V. Yaremenko, Shaxriyar – Mixail Lavrovskiy.

Ushbu ishlab chiqarish Diagilev markazining yangi jamgʻarmasi koʻmagi tufayli amalga oshirilgan.

1994-yil 26-mayda Shehrazada rasman Mariinskiy teatri repertuariga kirgan[7][8].

„Scheherazada“ suratga olingan bir necha bor televizorda „Vozvraщenie Jar-ptitsi“ filmida namoyish etilgan, unga Fokinning yana ikkita baletlari – „Jar Ptitsa“ va „Petrushka“ kiradi.

Mixaylovskiy teatri[9] sahnasida Irmi Nioradze (Mariinskiy teatr) va Nikolaya Tsiskaridze (Bolshoy teatr) ishtirokida „Scheherazade“ baleti namoyish etild.

1906-yilda Diagilev Fransiyaga „Rus portretlari koʻrgazmasi“ ni olib bordi; 1907-yil Skryabin, Rimskiy-Korsakov va Fyodor Chaliapin birinchi marta sayohat qilgan musiqiy mavsumga aylandi. Va 1908-1909 yilgi mavsumda butun Yevropa jamoatchiligini oʻziga tortgan balet paydo boʻldi va shu bilan Gʻarbiy Yevropa boʻylab rus madaniyatining tantanali yurishi boshlandi. Menimcha, „Rossiya fasllari. 21-asr“ rus sanʼatining bir paytlar Sergey Diagilev boshlagan zafarli yurishining davomidir. Diagilev fasllarining butun Yevropa sanʼatining rivojlanishiga taʼsirini ortiqcha baholab boʻlmaydi. – A. M. Liepa[10].

2001-yildan beri Rimskiy-Korsakov musiqasiga bagʻishlangan „Scheherazade“ bir pardali baleti Ukraina Milliy operasi repertuarida. T.Shevchenko[11]. Balet birinchi marta Kiev teatri sahnasida qoʻyilgan, libretto va xoreografiya Mixail Fokin, spektakl Viktor Yaremenko, dizayner Mariya Levitskaya. Birinchi ijrochilar: Zobeyda – E. Filipyeva, T. Biletskaya, „Oltin qul“ – M. Chepik, E. Kaygorodov, Shaxriyar – D. Klyavin, Shaxzeman – V. Chuprin, Evux – E. Kartsov.

2008-yil oktyabr oyida Andris Liepa Kreml saroyi sahnasida Diagilevning „Rossiya fasllari“ ning 100 yilligi munosabati bilan „Scheherazade“ baletini taqdim etdi.


Belarus Respublikasi teatri sahnasida Marina Vejnovets va Yuriy Kovalev tomonidan „Scheherazada“ dueti ijro etiladi (kontsert spektakli) 2011-yil fevral oyida „Scheherazada“ baleti Rostov-Donga keltirilgan[12]. 2011-yil mart oyida esa baletni murakkab parijlik tomoshabinlar tomosha qilishgan.

2011-yil 9-noyabrda Andris Liepa Fokine baletini Belarus Respublikasi opera va balet teatri sahnasiga oʻtkazgan[13].

Boshqa Shehrazada

[tahrir | manbasini tahrirlash]

N. A. Rimskiy-Korsakov musiqasiga toʻrt sahnali „Scheherazada“ bir pardali baleti boshqa xoreograflar tomonidan ham sahnalashtirilgan:

1923-yil 16-dekabrda xoreograf L. A. Jukov Katta teatrda bosh rolda M. R. Rayzen ishtirokida baletni sahnalashtirgan. Spektakl rassom M. M. Sapegin tomonidan yaratilgan, dirijyor N. S. Golovanov. Shoh rolini Bulgakov, knyazni Jukov ijro etgan.

Balet, shuningdek, Stanislavskiy va Nemirovich-Danchenko teatri sahnasida N. D. Volkov librettosiga koʻra, Yangi yil harbiy oqshomida – 1944-yil 31-dekabrda sahnalashtirilgan. Xoreograf – V. P. Burmeyster, rassom B. I. Volkov, dirijyor S. A. Samosud. Sinbad rolida – A. A. Klayn, Gulnora – M. S. Sorokin, vazir – A. R. Tomskiy, lashkarboshi – A. S. Tolskiy (Xolfin). 1959-yilda spektakl teatr sahnasida qayta tiklangan.

1950-yil 17-iyunda A. G. Xondamirova ssenariysi asosidagi balet Leningrad Maliy teatrida xoreograf N. A. Anisimova tomonidan sahnalashtirilgan. Dizayner – Simon Bagratovich Virsaladze, dirijyor – E. P. Grikurov. Shehrazatning bosh rolida – T. N. Uspenskaya, Shaxriyar – V. A. Poplavokiy, Fstny – N. R. Mirimanova, Fariza – N. L. Morozov. 1969-yilda spektakl qayta tiklangan.

2004-yil 17-sentyabrdan boshlab Rimskiy-Korsakov musiqasiga spektakl Rostov musiqali teatri repertuaridan joy olgan[14].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ «Русский балет: Энциклопедия», 10000 экз, М.: «Большая Российская энциклопедия; Согласие», 1997. ISBN 5-85370-099-1. 
  2. ↑ „Бакст Лев Самуилович. Эскиз декорации к балету «Шехеразада» на музыку Н.А.Римского-Корсакова, 1910“. 2012-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel.
  3. ↑ [www.pro-ballet.ru/html/q/qeherazada.html „«Шехеразада»“]. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel. – Russkiy balet. Ensiklopediya. BRE, „Soglasie“, 1997
  4. ↑ „Иллюстрации Бакст (Розенберг) Л. С.“ (deadlink). 2012-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel.
  5. ↑ „«Шехеразада»“. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel. – Partnyori Blagotvoritelnogo Fonda imeni Marisa Liepi
  6. ↑ „Анна и Анатолий Нежные.Пресс-релиз“ (deadlink). 2013-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel. – ofitsialniy sayt
  7. ↑ „«Петрушка. Жар-птица. Шехеразада»“ (oʻlik havola — tarix ). Qaraldi: 2011-yil 8-aprel. – odnoaktnie baleti na sayte Mariinskogo teatra
  8. ↑ «Шехеразада» — отрывок из балета в исполнении Фаруха Рузиматова и Е.Филипьевой YouTubeda
  9. ↑ „«Шехеразада» и «Тамар» - балеты“. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel.[sayt ishlamaydi] – „Russkie sezoni XXI veka“ na sayte Mixaylovskogo teatra
  10. ↑ Ирина Корнеева. «За 100 лет Дягилев не постарел». — «Российская газета», 21.10.2008. — Вып. Федеральный, № 4776.
  11. ↑ „«Шехеразада»“ (deadlink). 2012-yil 9-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel. – na sayte natsionalnoy operi Ukraini
  12. ↑ Lyudmila Jilina Balet i opera v odnom spektakle // gazeta „Den“ – 2001 – № 112 ot 26 iyunya.
  13. ↑ „«Шехеразада». Николай Римский-Корсаков, балет в одном действии“. 2012-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 13-aprel. – teatr operi i baleta Respubliki Belarus
  14. ↑ „«Шехеразада»“. 2012-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 8-aprel. – na sayte Rostovskogo muzikalnogo teatra 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shexerazada_balet&oldid=5238106" dan olindi