Kontent qismiga oʻtish

Shri Lankada choy yetishtirish

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Choy plantatsiyasi (Dambatenne estates) dengiz sathidan taxminan 1800 m balandlikda, Haputale, Hill Country

Shri Lanka (ilgari Seylon deb atalgan) Camellia sinensis var. assamica va Camellia sinensis var. sinensis yetishtirishga imkon beruvchi iqlim va turli balandliklarga ega, mamlakatda yetishtiriladigan choyning asosiy qismini assamica navi egallaydi. Choy yetishtirish Shri Lankadagi asosiy valyuta manbalaridan biri boʻlib, yalpi ichki mahsulotning 2 foizini tashkil etadi va 2021-yilda Shri Lanka iqtisodiyotiga 1,3 milliard AQSh dollaridan ortiq hissa qoʻshgan[1]. U toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita 1 milliondan ortiq odamni ish bilan taʼminlaydi va 1995-yilda choy plantatsiyalari hamda tomorqalarida 215 338 kishi bevosita ish bilan taʼminlangan. Bundan tashqari, kichik xo‘jaliklar tomonidan choy ekish minglab kishilarni ish bilan ta’minlanish manbai bo‘libgina qolmay, o‘n minglab oilalar uchun asosiy tirikchilik vositasi hamdir. Shri Lanka choy yetishtirish boʻyicha dunyoda toʻrtinchi oʻrinda turadi. 1995-yilda u dunyodagi yetakchi choy eksportchisi boʻlib, mamlakat choy eksporti jami jahon eksportining 23 foizini tashkil etdi va Shri Lanka 2020-yilda choy eksporti boʻyicha Xitoydan keyin ikkinchi oʻrinni egallagan[2]. 340 million kilogramm bilan eng yuqori choy yetishtirish koʻrsatkichi 2013-yilda qayd etilgan boʻlsa, 2014-yilda bu koʻrsatkich biroz qisqartirilib, 338 million kilogrammgacha yetdi[3].

Mamlakatning markaziy togʻli hududlaridagi namlik, salqin harorat va yogʻingarchilik yuqori sifatli choy yetishtirishga qulay iqlimni taʼminlaydi. Boshqa tomondan, Matara, Galle va Ratanapura kabi past balandlikdagi hududlarda yuqori yog‘ingarchilik va iliq harorat sharoitida yetishtirilgan choy kuchli tish qamashtiradigan xususiyatlarga ega bo‘ladi. Choy biomassasini yetishtirishning oʻzi ham past balandliklarda yuqoriroq darajada kuzatiladi. Bunday choy Yaqin Sharqda mashhurdir. Shri Lankada asosan an’anaviy qora choy yetishtirilsa-da, CTC, oq va yashil choy turlari ham ekiladi. Yetishtiriladigan yashil choyning ikki turi, yaʼni porox turi va sencha turlari mavjud[4]. Bu sanoat mamlakatga 1852-yilda kirib kelgan britaniyalik plantator James Taylor tomonidan 1867-yilda joriy etilgan[5][6][7][8][9][10][11]. Kichik xoʻjalik sharoitida choy ekish 1970-yillarda mashhurlikka erishgan. Shri Lanka choy eksporti bozorining aksariyati Yaqin Sharq va Yevropada joylashgan boʻlsa-da, uning yuqori sifatda yetishtiriladigan Nuwara Eliya choylari uchun butun dunyo boʻylab koʻplab talabgorlari ham bor[4].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi Ceylon choyi

1871-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra Shri Lankaning umumiy aholisi 2,584,780 kishi edi. 1871-yildagi demografik taqsimot va plantatsiya hududlaridagi aholi soni quyidagicha[12]:

Kandy tumani Shri Lankadagi choy yetishtirish markazidir
1871-yilgi demografik taqsimot
Tuman Jami
aholi		 Mulklar soni Mulkdagi aholi Aholining mulklardagi foizi
Kandy tumani 258,432 625 81,476 31.53
Badulla tumani 129,000 130 15,555 12.06
Matale tumani 71,724 111 13,052 18.2
Kegalle tumani 105,287 40 3,790 3.6
Sabaragamuwa tumani 92,277 37 3,227 3.5
Nuwara Eliya tumani 36,184 21 308 0.85
Kurunegala tumani 207,885 21 2,393 1.15
Matara tumani 143,379 11 1,072 0.75
Jami 1,044,168 996 123,654 11.84

Tijorat maqsadida choy yetishtirishning o‘sishi va tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Henry Randolph Trafford, 1880-yillarda, Seylonda choy yetishtirishning kashshoflaridan biri

Balandlik bo‘yicha ro‘yxatga olingan choy yetishtirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shr Lankada 1959—2000-yillarda gektar va umumiy kvadrat milyada roʻyxatga olingan choy yetishtirish[12]:

Yil Yuqori balandlik
gektar 		Oʻrta
balandlik
gektar 		Past
balandlik
gektar 		Jami
gektar 		Jami
kvadrat
milya
1959-yil 74 581 66 711 46 101 187 393 723.5
1960-yil 79 586 69 482 48 113 197 181 761.3
1961-yil 76 557 97 521 63 644 237 722 917.8
1962-yil 76 707 97 857 64 661 239 225 923.7
1963-yil 76,157 95 691 65 862 237 710 917.8
1964-yil 81 538 92 281 65 759 239 578 925.0
1965-yil 87 345 92 806 60 365 240 516 928.6
1966-yil 87 514 93 305 60 563 241 382 932.0
1967-yil 87 520 93 872 60 945 242 337 935.7
1968-yil 81 144 99 359 61 292 241 795 933.6
1969-yil 81 092 98 675 61 616 241 383 932.0
1970-yil 77 549 98 624 65 625 241 798 933.6
1971-yil 77 936 98 624 65 625 242 185 935.1
Yil Yuqori
balandlik
gektar 		Oʻrta
balandlik
gektar 		Past
balandlik
gektar 		Jami
gektar 		Jami
kvadrat
milya
1972-yil 77 639 98 252 65 968 241 859 933.8
1973-yil 77 793 98 165 66 343 242 301 935.5
1974-yil 77 693 97 875 66 622 242 190 935.1
1975-yil 79 337 98 446 64 099 241 882 933.9
1976-yil 79 877 94 338 66 363 240 578 928.9
1977-yil 79 653 94 835 67 523 242 011 934.4
1978-yil 79 628 95 591 68 023 243 242 939.2
1979-yil 78 614 97 084 68 401 244 099 942.5
1980-yil 78 786 96 950 68 969 244 705 944.8
1981-yil 78 621 96 853 69 444 244 918 945.6
1982-yil 77 769 96 644 67 728 242 141 934.9
1983-yil 71 959 90 272 67 834 230 065 888.3
1984-yil 74 157 90 203 63 514 227 874 879.8
Yil Yuqori
balandlik
gektar 		Oʻrta
balandlik
gektar 		Past
balandlik
gektar 		Jami
gektar 		Jami
kvadrat
milya
1985-yil 74 706 89,175 67 769 231 650 894.4
1986-yil 73,206 85,216 64 483 222 905 860.6
1987-yil 72 773 84 445 64 280 221 498 855.2
1988-yil 72 901 84 227 64 555 221 683 855.9
1989-yil 73,110 84 062 64 938 222,110 857.6
1990-yil 73,138 83 223 65 397 221 758 856.2
1991-yil 73 331 82 467 65 893 221 691 856.0
1992-yil 74,141 85 510 62,185 221 836 856.5
1994-yil 51 443 56,155 79 711 187 309 723.2
1995-yil 51 443 56,155 79 711 187 309 723.2
1996-yil 52 272 56 863 79 836 188 971 729.6
1997-yil 51 444 58,155 79 711 189 310 730.9
1998-yil 51 444 58,155 79 711 189 310 730.9
2000-yil 52 272 56 863 79 836 188 971 729.6

Shri Lanka choylarining asosiy manzili

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shri Lanka choyining eng muhim tashqi bozorlari MDHning sobiq sobiq Sovet bloki davlatlari, Birlashgan Arab Amirliklari, Rossiya, Suriya, Turkiya, Eron, Saudiya Arabistoni, Iroq, Buyuk Britaniya, Misr, Liviya va Yaponiya hisoblanadi[13].

Shri Lanka choyi uchun eng muhim tashqi bozorlar millionlab kilogramm va millionlab funt choy import qabul qiluvchi quyidagi mamlakatlardir. Raqamlar 2000-yilda qayd etilgan[12]:

Joʻnatishga tayyor choy qoplari
Jami eksportlar

Mamlakat		 Million
kilogramm		 Million
funt		 Jami
foizda
MDH mamlakatlari 57.6 127.0 20
BAA 48.1 106.0 16.7
Rossiya 46.1 101.6 16.01
Suriya 21.5 47.4 7.47
Turkiya 20.3 44.8 7.05
Eron 12.5 27.6 4.34
Saudiya Arabistoni 11.4 25.1 3.96
Iroq 11.1 24.5 3.85
Birlashgan Qirollik 10.2 22.5 3.54
Misr 10.1 22.3 3.51
Liviya 10.0 22.0 3.47
Yaponiya 8.3 18.3 2.88
Germaniya 5.0 11.0 1.74
Boshqalar 23.7 52.2 8.23
Jami 288 634.9 100

Daromad statistikasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yil Choyning umumiy eksport tushumi

(million AQSH$)[14]

2019-yil 1,346
2020-yil Decrease 1,241
2021-yil 1,324
2022-yil Decrease 1,258

Brendlash

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ceylon choyining sher tasvirli logotipi

Shri Lanka choy kengashi Ceylon choyining sher tasvirli logotipining qonuniy egasi hisoblanadi. Logotip koʻplab mamlakatlarda savdo belgisi sifatida roʻyxatdan oʻtgan. Choy paketida sher tasvirli logotip tushirilishi uchun u toʻrtta mezonga javob berishi kerak:

  1. Sher tasvirli logotip faqat Ceylon choyining isteʼmol paketlarida ishlatilishi mumkin.
  2. Paketlarda 100 foiz sof Ceylon choyi boʻlishi kerak.
  3. Qadoqlash faqat Shri Lankada amalga oshirilishi kerak.
  4. Sher tasvirli logotipdan foydalanadigan brendlar Shri Lanka choy kengashi tomonidan belgilangan sifat standartlariga javob berishi kerak[15].

Logotip butun dunyoda „yuqori sifatning taniqli belgisi“ hisoblanadi[16]. Shri Lanka choy kengashi Shri Lanka milliy kriket terma jamoasi va Shri Lanka ayollar milliy kriket terma jamoasining chet elga sayohatlarni taʼminlagan holda jamoalarga 4 million AQSh dollari miqdorida uch yilga homiylik qilish toʻgʻrisida shartnoma imzolagan[17].

Tadqiqot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Choy tadqiqot instituti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shri Lankada choy tadqiqotlari toʻgʻrisidagi qonun 1925-yilda parlament tomonidan qabul qilingan va Choy tadqiqot instituti (TRI) tashkil etilgan. Hozirgi vaqtda u choyni qayta ishlash va yetishtirish bilan bogʻliq yangi tadqiqotlar hamda texnologiyalarni ishlab chiqaradigan va tarqatadigan mamlakatdagi yagona milliy organdir[18].

1970-yillarning boshidan boshlab, AQShning Maryland shtati Bethesda shahridagi joylashgan Milliy stomatologik tadqiqotlar institutining ikki nafar tadqiqotchisi bir qator ilmiy loyihalarni amalga oshirdi. Ular Kandydan 80 kilometr (50 mil) uzoqlikda joylashgan Dunsinane va Harrow choy plantatsiyalarida ishlaydigan ko‘p sonli tami choy iborat uzoq muddatli tadqiqot guruhini tashkil etdilar. Ushbu muhim tadqiqot choy ishchilarining og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasining an’anaviy usullaridan hech qachon foydalanmaganliklari ma’lum bo‘lgani tufayli amalga oshirildi. Bu gigiyena usullariga rioya etmaslik odamlarda parodontit kasallikning tabiiy rivojlanishiga sababchi boʻlar edi[19].

Barqarorlik standartlari va sertifikatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shri Lankada choyga tegishli barqarorlik standartlari va sertifikatlarini targʻib qiluvchi hamda qoʻllaydigan bir qator xalqaro va mahalliy tashkilotlar mavjud.

Shri Lankada faoliyat yurituvchi xalqaro tashkilotlar orasida Rainforest Alliance, Fairtrade, UTZ Certified va Ethical Tea Partnershiplar mavjud. Mamlakatdagi kichik organik fermerlar uyushmasi (SOFA) organik dehqonchilikka bagʻishlangan mahalliy tashkilotdir.

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Wewalthalawadagi choy plantatsiyalari
    Wewalthalawadagi choy plantatsiyalari
  • Uva, Haputale yaqinidagi choy plantatsiyalari
    Uva, Haputale yaqinidagi choy plantatsiyalari
  • Nuwara Eliyadagi choy plantatsiyalari
    Nuwara Eliyadagi choy plantatsiyalari
  • Choy barglarini terish
    Choy barglarini terish
  • Choy barglari
    Choy barglari

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Nadeera. „Lankan tea exports earned $ 1.3 Bn in 2021“ (inglizcha). Qaraldi: 1-fevral 2022-yil.
  2. ↑ „Leading tea exporting countries worldwide in 2020“.
  3. ↑ Central Bank of Sri Lanka, 2014, Annual Report, http://www.cbsl.gov.lk/pics_n_docs/10_pub/_docs/efr/annual_report/AR2014/English/content.htm (Wayback Machine saytida 2015-08-03 sanasida arxivlangan)
  4. ↑ 4,0 4,1 Smith, Krisi. World Atlas of Tea (inglizcha). Great Britain: Mitchell Beazley, 2016 — 157-bet. ISBN 978-1-78472-124-4. 
  5. ↑ „TED Case Studies – Ceylon Tea“. American University, Washington, DC. 2015-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-noyabr 2013-yil.
  6. ↑ „Sri Lanka tops tea sales“. BBC (1-fevral 2002-yil). 3-may 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-aprel 2008-yil.
  7. ↑ „Sri Lanka Tea Tour“. The Tea Association of the USA (august 11–17, 2003). 2011-yil 17-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2008-yil.
  8. ↑ „Role of Tea in Development in Sri Lanka“. United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. 2008-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ „South Asia Help for Sri Lanka's tea industry“. BBC News (4-aprel 1999-yil). 30-iyun 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2008-yil.
  10. ↑ „Sri Lanka moves to protect tea industry“. BBC News (19-fevral 2003-yil). 7-aprel 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2008-yil.
  11. ↑ „Just 64p a day for tea pickers in Sri Lanka“. BBC News (20-sentabr 2005-yil). 30-iyun 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2008-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Holsinger, Monte. „Thesis on the History of Ceylon Tea“. History of Ceylon Tea (2002). 2009-yil 19-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-aprel 2009-yil.
  13. ↑ „Sri Lanka tops tea sales“. BBC (1-fevral 2002-yil). 2004-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-aprel 2009-yil.
  14. ↑ „Merchandize exports reached US$ 13 Bn in 2022“. Ada Derana (2023-yil 31-yanvar). 2023-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 31-yanvar.
  15. ↑ „Tea from Sri Lanka“. Sri Lanka Export Development Board. Qaraldi: 27-mart 2021-yil.
  16. ↑ Johnsson, S. „The green gold from Sri Lanka“ (23-may 2016-yil). Qaraldi: 27-mart 2021-yil.
  17. ↑ „ʻʻCeylon Tea’’ - The Official Overseas Sponsor of Sri Lanka Cricket“. srilankateaboard.lk. Sri Lanka Tea Board (7-yanvar 2015-yil). 2022-yil 5-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-mart 2021-yil.
  18. ↑ Who we are (Wayback Machine saytida 2017-04-27 sanasida arxivlangan), Tea Research Institute — Sri Lanka, Retrieved April 2017
  19. ↑ Löe, H, et al. Natural history of periodontal disease in humans. J Clin Perio 1986;13:431-440.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Shri Lankada choy yetishtirish
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shri_Lankada_choy_yetishtirish&oldid=5334989" dan olindi