Sindikalizm

Sindikalizm (ing. syndicate — uyushma, birlashma) — 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida ishchilar harakatidagi marksizmleninizm mafkurasiga muxolif yoʻnalish. S. ijtimoiy inqilobni amalga oshirishda daʼvo kilingan sinfiy kurashdan, ishchilar sinfi diktaturasidan koʻra kasaba uyushmalarining "bevosita harakati" — yalpi ish tashlashlarni afzal deb hisobladi. Bu oqim shu yoʻl bilan ishlab chikarish vositalarini umumlashtirib ularni i.ch. shirkatlari (sindikatlar) ga mulk qilib berishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻyadi. S. oʻz davrida marksizmleninizm tarafdorlari tomonidan anarxosindikalizm, prudonizm, revizionizm singari nomlar bilan qoralangan. Hozirgi qator mamlakatlardagi soʻl partiya va harakatlarning gʻoyalari va mafkuralarida S. taʼsiri seziladi.

Sindikalizm tarixi

Sindikalizm, ishchilar huquqlarini himoya qilish va iqtisodiy adolatni ta'minlash maqsadida tashkil etilgan kasaba uyushmalari asosida shakllangan bir ijtimoiy harakatdir. Sindikalizmning asosiy g'oyasi shundaki, ishchilar o'z manfaatlarini himoya qilish uchun mustaqil tashkilotlar (kasaba uyushmalari) tuzib, ularning iqtisodiy va siyosiy qudratini kuchaytiradilar.

Sindikalizmning tarixi industrial inqilobdan boshlanadi. XIX asrning boshlarida Yevropada sanoat inqilobi yuzaga kelganidan so'ng, ishchilar ko'plab ijtimoiy va iqtisodiy muammolar bilan duch kelishdi: past ish haqi, yomon sharoitda ishlash, uzoq soatlab mehnat qilish va boshqa ko'plab noxush holatlar. Bu sharoitlar, kasaba uyushmalarining shakllanishiga olib keldi. Sindikalizm bu ishchilarni birlashtirib, ularning iqtisodiy va siyosiy pozitsiyalarini kuchaytirishni maqsad qilgan.

Sindikalizmning asosiy tushunchalari:

1. Kasaba Uyushmalari - Ishchilarni o'z manfaatlarini himoya qilish uchun tashkil etadigan guruhlar. Sindikalizmning asosiy tuzilmasi va kuchi kasaba uyushmalarida namoyon bo'ladi.

2. Maqsadlar - Ishchilarning mehnat sharoitlarini yaxshilash, ish haqlarini oshirish, ijtimoiy himoya va adolatli ish sharoitlarini ta'minlash.

3. Mitinglar va Foydalari - Sindikalistlar, ishchilarni norozilik namoyishlari, streyklar va boshqa shakllarda harakat qilishga chaqiradilar.

Sindikalizm va uning tarixi

Sindikalizmning dastlabki rivoji asosan Yevropada yuzaga keldi. Buning sababi, sanoat inqilobi orqali mehnatning massaviy va tizimli bo'lib borishi edi. Ishchilarning o'z huquqlarini himoya qilishga bo'lgan ehtiyoji yuqori bo'ldi.  

1. Angliya : Sindikalizmning tug'ilishiga eng katta ta'sir ko'rsatgan davlatlardan biri Buyuk Britaniya bo'ldi. 1824-yilda kasaba uyushmalari qonuniylashtirildi, va bu ishchilarni tashkil etishga ko'proq imkoniyat yaratdi.

   

2. Fransiya : Fransiya da sindikalizm ham 19-asrning oxirlarida rivojlandi. Fransuz sindikalizmi, ayniqsa, “revolyutsion sindikalizm” g'oyalariga asoslangan edi. Bu g'oya ishlayotgan sinfni jamiyatni isloh qilishning bir vositasi sifatida ko'rgan.

3. Italiya va Ispaniya: Ispaniyada va Italiyada sindikalizm o'zining o'ziga xos shakllarini topdi, ular ko'pincha siyosiy va ijtimoiy islohotlarga intilishgan. Ispaniyaning CNT (Confederación Nacional del Trabajo) kasaba uyushmasi, anarko-sindikalizm g'oyalariga asoslangan.

4. AQSh: 19-asr oxirlarida va 20-asr boshlarida AQShda ham sindikalizm kuchayib bordi. AQShda asosiy kasaba uyushmalaridan biri AFL (American Federation of Labor) bo'lib, bu tashkilot mehnat huquqlarini yaxshilash va iqtisodiy adolatni ta'minlashga intilgan.

5. Rossiya : Rossiyada ham sindikalizm o'zining o'rnini topgan, ammo u asosan bolsheviklar tomonidan ijtimoiy islohotlar bilan birga amalga oshirilgan. Sovet Ittifoqida, kasaba uyushmalari davlat tomonidan boshqarilgan va ishchilarning huquqlari ko'proq siyosiy nazoratga olindi.

Sindikalizmning turli shakllari:

1. Revolyutsion sindikalizm : Bu shakl kasaba uyushmalarining to'liq ijtimoiy islohotlarga olib kelishini ko'zda tutadi. Anarko-sindikalizm va marksistik sindikalizm buning misollaridir.

2. Erkin sindikalizm : Kasaba uyushmalari, davlatdan mustaqil bo'lishi kerakligini va faqat ishchilarni himoya qilishga yo'naltirilgan bo'lishi kerakligini da'vo qiladi.

3. Siyosiy sindikalizm : Kasaba uyushmalari nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy islohotlarni ham amalga oshirishni maqsad qiladi.

Hozirgi davrda sindikalizm

Bugungi kunda sindikalizm ko'plab davlatlarda faol, ammo uning roli va ta'siri geografik va siyosiy kontekstga qarab o'zgarib turadi. Ba'zi mamlakatlarda sindikalizm kuchli va faol bo'lsa, boshqalarida bu harakatlar siyosiy va ijtimoiy bosimlar tufayli zaiflashgan.